Αλληλεπιδράσεις γονιδίων, διατροφής και χαρακτηριστικών του τρόπου ζωής στην τρίτη ηλικία

Abstract

Η επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης οδηγεί σε συνεχή αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων παγκοσμίως. Στην Ελλάδα καταγράφεται σημαντική αλλαγή της ηλικιακής σύνθεσης, καθιστώντας αναγκαία την εκτίμηση της κατάστασης υγείας των ηλικιωμένων. Η γήρανση είναι μια ετερογενής διαδικασία που χαρακτηρίζεται από έκπτωση των φυσιολογικών λειτουργιών, με αυξανόμενο κίνδυνο νοσηρότητας και θνησιμότητας. Σε αντιδιαστολή, οι υπερήλικες εμφανίζουν καλά διατηρημένη κατάσταση υγείας, αποφεύγοντας σημαντικές ασθένειες. Οι μηχανισμοί που εμπλέκονται στη γήρανση δεν είναι πλήρως διευκρινισμένοι, ωστόσο περιλαμβάνουν πληθώρα παραγόντων. Στο γενετικό υπόβαθρο αποδίδεται το 15-30% της μακροβιότητας, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό περιλαμβάνει την επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως η διατροφή, η φυσική δραστηριότητα και οι συνήθειες του τρόπου ζωής. Η αναγνώριση των κλινικών, γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων που επιδρούν στη γήρανση και στη μακροβιότητα κρίνεται σημαντική για την καλύτερη κατανόηση της γήρανσης, αλλά και για την ανάπτυξη των κατάλληλων παρεμβάσεων, με σκοπό την επίτευξη της υγιούς γήρανσης. Στην παρούσα μελέτη στρατολογήθηκαν 843 ηλικιωμένοι από την περιοχή της Αθήνας, στους οποίους πραγματοποιήθηκε αιμοληψία, μέτρηση αρτηριακής πίεσης, σωματομετρικές μετρήσεις (βάρος, ύψος), καθώς και καταγραφή ιατρικού ιστορικού, δημογραφικών στοιχείων, διατροφικών συνηθειών, χαρακτηριστικών του τρόπου ζωής, ψυχολογικής και νοητικής κατάστασης. Η απομόνωση βιολογικών υλικών περιελάμβανε ορό, πλάσμα, και DNA. Οι βιοχημικές και αιματολογικές μετρήσεις περιελάμβαναν επίπεδα λιπιδίων, γλυκόζης, ινσουλίνης, φλεγμονωδών παραγόντων (IL-6, IL-8, TNF-α, MCP-1, MIP-1α και RANTES), ψευδαργύρου και γενική εξέταση αίματος. Πραγματοποιήθηκε γενετική ανάλυση για πολυμορφισμούς γονιδίων που εμπλέκονται στη φλεγμονώδη απόκριση, στο μονοπάτι μεταβίβασης μηνυμάτων ινσουλίνης/IGF και στο μεταβολισμό του ψευδαργύρου. Τα διατροφικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν για την εκτίμηση της ημερήσιας πρόσληψης ψευδαργύρου και για το βαθμό υιοθέτησης της Μεσογειακής διατροφής. Επίσης, πραγματοποιήθηκε η χορήγηση συμπληρώματος ψευδαργύρου (10 mg/ημέρα για 6 εβδομάδες) σε ηλικιωμένους που χαρακτηρίστηκαν από έλλειψη ψευδαργύρου. Τέλος, με τη χρήση κατάλληλων στατιστικών προγραμμάτων και μοντέλων εκτιμήθηκαν οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους βιοχημικούς και γενετικούς δείκτες, τη διατροφή και τους παράγοντες του τρόπου ζωής, που επιδρούν στην κατάσταση υγείας των ηλικιωμένων. Στον ηλικιωμένο πληθυσμό που μελετήθηκε, καταγράφηκαν υψηλά ποσοστά υπέρτασης (70,9%), υπερχοληστερολαιμίας (86,7%), υπέρβαρου (41,7%) και παχυσαρκίας (44,5%). Η συχνότητα εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη 2 (ΣΔ 2) ήταν 15,4% και των καρδιαγγειακών νοσημάτων 19,5%, ενώ ανεπάρκεια ψευδαργύρου πλάσματος καταγράφηκε στο 27,7%. Η αύξηση της ηλικίας βρέθηκε να επηρεάζει αρνητικά τα επίπεδα ολικής χοληστερόλης, LDL-C και οξειδωμένης LDL-C και θετικά τα επίπεδα συστολικής αρτηριακής πίεσης, IL-6 και IL-8 (P=0,039, P=0,003, P=0,005, P=2,3x10-5, P=0,015, P=0,032, αντίστοιχα). Η Μεσογειακή διατροφή σχετίστηκε αρνητικά με τα επίπεδα Δ.Μ.Σ., γλυκόζης νηστείας, τριγλυκεριδίων και IL-8 και θετικά με τα επίπεδα HDL-C (P=0,008, P=0,003, P=0,018, P=0,005, P=0,001, P=0,038, αντίστοιχα). Η διατροφική πρόσληψη ψευδαργύρου σχετίστηκε θετικά με τα επίπεδα ψευδαργύρου πλάσματος και αρνητικά με τα επίπεδα τριγλυκεριδίων (P=0,045, P=0,002, αντίστοιχα), ενώ η φυσική δραστηριότητα αρνητικά με τα επίπεδα Δ.Μ.Σ. (P=0,025). Αρκετές συσχετίσεις βρέθηκαν ανάμεσα στους γενετικούς δείκτες και τους μελετώμενους δείκτες υγείας με σημαντικότερες για τους πολυμορφισμούς: του γονιδίου MT1A με την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων (P<0,005), του CRY2 με τα επίπεδα συστολικής αρτηριακής πίεσης (P=0,007), του DGKB/THEM195 με τα επίπεδα γλυκόζης νηστείας (P=0,001), του SOD2 με τα επίπεδα τριγλυκεριδίων και οξειδωμένης LDL-C (P=3,9x10-4 και P=6,5x10-4, αντίστοιχα), του SEC63D1 με τα επίπεδα IL-6 (P=4,1x10-4) και του PROX1 με τα επίπεδα ολικής χολερυθρίνης (P=8,7x10-4). Ανάμεσα στις αλληλεπιδράσεις γενετικών δεικτών και διατροφής που ερευνήθηκαν οι σημαντικότερες εντοπίστηκαν ανάμεσα στη Μεσογειακή διατροφή και: του πολυμορφισμού rs7944584 (MADD) με τα επίπεδα συστολικής αρτηριακής πίεσης (P=0,041), του πολυμορφισμού rs1800629 (TNF-α) με τα επίπεδα διαστολικής αρτηριακής πίεσης (P=0,018) και του πολυμορφισμού rs2191349 (DGKB/THEM195) με τα επίπεδα ινσουλίνης νηστείας και Homa-IR (P=0,023 και P=0,019). Τα σημαντικότερα αποτελέσματα της χορήγησης συμπληρώματος ψευδαργύρου (10 mg/ημέρα για 6 εβδομάδες) ήταν η σημαντική μείωση στα επίπεδα γλυκόζης νηστείας (P=1,6x10-4) και η αύξηση στο σκορ εξέτασης νοητικής κατάστασης των ηλικιωμένων (P=0,008). Η ολιστική αποτίμηση της κατάστασης υγείας των ηλικιωμένων και η αξιολόγηση της συνδυασμένης επίδρασης των γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων μπορούν συμβάλλουν στην πρόληψη της νοσηρότητας και στην προαγωγή της υγείας στην τρίτη ηλικία.