Τα πτυχωτά φουστάνια της Χίου (16ος αι.- αρχές 20ού): πολυτυπία και παραλλαγές: συμβολή στη μελέτη της ιστορικότητας των ενδυματολογικών συστημάτων του Αιγαίου

Abstract

The subject of this dissertation constitutes a study object of the Folklore of Clothing. It examines the dress system of Chíos over the long term (16th - early 20th century), as this system flourished in a single geographical area with an interesting variety of forms and variations that reflect the particular historical, economic and social events caused by circumstances under the strong presence of two worlds: the West and the East. In the Chíote dress system, a dominant position is occupied by the short white pleated “foustánia” of the Mastihohória (the gum mastic-producing villages in the island’s south), whose technical characteristics are reminiscent of 16th and 17th century sartorial models, with notable influences of the Italian Renaissance. Their morphology contributes to a reconstruction of the white pleated “foustánia” of the wider cultural region of the Aegean Archipelago, to which they also belong. Our research used the typological approach to interpret the specific dress phenomenon, so as to bring to the fore the unseen aspects of the material culture of local civilisation. This approach led to a multi-layered analysis of the subject under investigation that concerns not only the context of the technique, the technology, the craftsmanship and the factors involved in shaping it, but also its social and symbolic status in Chíos society as a vehicle of perceptions, ideas and practices. The interpretative tools provided by folkloric and historico-anthropological analysis were used for a holistic approach of the subject. Through this kind of dialectical approach, the recording and decoding of the social life of the pleated “foustánia” was carried out in connection with the sartorial shapes of the Italian Renaissance. Without neglecting their aesthetic dimension, the role played in their configuration by historical circumstances, economic and social behaviours, dressmaking techniques and the dynamics of technical changes was also sought out and studied using the socio-historical method.

Το θέμα της παρούσας διατριβής αποτελεί αντικείμενο μελέτης της Λαογραφίας της Ένδυσης. Ασχολείται με την εξέταση του ενδυματολογικού συστήματος της Χίου, σε μια μακρά χρονική διάρκεια (16ος αιώνας-αρχές 20ού), καθώς αυτό το σύστημα εκφράστηκε, σε μια ενιαία γεωγραφικά περιοχή, με ενδιαφέρουσα πολυτυπία και παραλλαγές, ως αντικαθρέφτισμα των ιδιαίτερων ιστορικών, οικονομικών και κοινωνικών γεγονότων, που οι συγκυρίες προκάλεσαν υπό την ισχυρή παρουσία δύο κόσμων: της Δύσης και της Ανατολής. Κυρίαρχη θέση στο χιακό ενδυματολογικό σύστημα κατέχουν τα κοντά λευκά πτυχωτά «φουστάνια» των Μαστιχοχωχωρίων, των οποίων τα τεχνικά χαρακτηριστικά παραπέμπουν σε ενδυματολογικά πρότυπα του 16ου και του 17ου αιώνα, με σαφείς τις επιρροές από την ιταλική Αναγέννηση. Η μορφολογία τους συνεισφέρει στην ανασύνθεση των λευκών πτυχωτών φουστανιών της ευρύτερης πολιτισμικής περιφέρειας του αιγαιακού χώρου, όπου και τα ίδια εντάσσονται. Η έρευνα αξιοποίησε την τυπολογική προσέγγιση στην ερμηνεία του συγκεκριμένου ενδυματολογικού φαινομένου, για να αναδειχθούν οι αθέατες πλευρές της υλικής κουλτούρας του τοπικού πολιτισμού. Η προσέγγιση αυτή οδήγησε σε μια πολυεπίπεδη ανάλυση του υπό έρευνα θέματος, που κινείται τόσο στα πλαίσια της τεχνικής, της τεχνολογίας, της τέχνης, και των παραγόντων που παρεμβαίνουν στη διαμόρφωσή του, όσο και στην κοινωνική και συμβολική του υπόσταση στη χιακή κοινωνία, ως φορέα αντιλήψεων, ιδεών, και πρακτικών. Χρησιμοποίησε δε, τα ερμηνευτικά εργαλεία που παρέχει η λαογραφική και η ιστορικο-ανθρωπολογική ανάλυση, για μια ολιστική προσέγγιση του θέματος. Μέσω αυτού του είδους της διαλεκτικής προσέγγισης έγινε η καταγραφή και η αποκωδικοποίηση της κοινωνικής ζωής των πτυχωτών «φουστανιών» σε σύνδεση με τα ενδυματολογικά σχήματα της ιταλικής αναγέννησης. Χωρίς να παραγνωρίζεται η αισθητική τους διάσταση, αναζητήθηκε και μελετήθηκε, μέσω της κοινωνικοϊστορικής μεθόδου, και ο ρόλος που διαδραμάτισαν στη διαμόρφωσή τους οι ιστορικές συγκυρίες, οι οικονομικές και οι κοινωνικές συμπεριφορές, οι τεχνικές κατασκευής και η δυναμική των τεχνικών αλλαγών.