Η διαχείριση της ετερότητας στο μάθημα της φυσικής αγωγής στην υποχρεωτική εκπαίδευση: μία προσέγγιση του λόγου των σχολικών εγχειριδίων υπό το πρίσμα της κριτικής παιδαγωγικής της ειρήνης

Abstract

The aim of this dissertation is to do research into the management of ethnic and gender diversity in the context of the school subject of Physical Education in compulsory education, as reflected in the discourse of the textbooks in use. In addition it aims to detect possible discrimination raised by this diversity. These aims are implemented through a systematic analysis of the text and the paratext of selected chapters of textbooks of Primary School and High School. The theoretical underpinnings of this dissertation are drawn from the Peace Education, emphasizing the critical epistemological tradition. The issue of identity in terms of both gender and ethnicity is approached on the basis of social construction and poststructuralist theoretical assumptions. A complex research tool consisting of the method of Critical Discourse Analysis by Fairclough and Grammar of Visual Design by Kress & Van Leeuwen is applied. Through this analysis is gradually pointed out that the management of both ethnic and gender diversity happens on a basis of inequality and discrimination. The arguments that construct the gender identities and the ethnic identity and diversity come from the discourse of the examined texts as well as from their illustration and generally their paratext. Specifically, in the field of national diversity the promotion of an ethnocentric discourse is demonstrated. The main argument is the physical, mental and spiritual superiority of the Greek nation, which is reinforced through Greek cultural excellence and contribution to modern western culture. That discourse builds the concept of superiority and purity of the Greek nation and therefore creates ethnocentric subjects. In terms of Critical Peace Education cultural violence, which naturalizes and legitimizes structural violence, is practiced. In the field of gender diversity, men and women are treated unequally. Men are assigned a universal identity, that of the strong human, the main argument being their dynamic nature. Accordingly, a universal identity is assigned to women, that of the sensitive human which is based on their emotional nature. Additionally, gender discrimination is supported by linguistic sexism that is repeatedly identified mainly in Grammar and occasionally at the level of Semantics. In terms of Critical Peace Education a patriarchal discourse naturalizes essentialist notions of inequality between men and women. This is a clear form of cultural violence, which legitimizes the structural violence suffered by women and it aims to maintain the status quo.

Η παρούσα διατριβή αποβλέπει στη διερεύνηση της διαχείρισης της εθνικής και έμφυλης ετερότητας στο πλαίσιο του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής στην υποχρεωτική εκπαίδευση, όπως αποτυπώνεται στον λόγο των εν χρήσει σχολικών εγχειριδίων του μαθήματος, καθώς και στην ανίχνευση ενδεχόμενων διακρίσεων που εγείρει αυτή η ετερότητα, μέσω μιας συστηματικής ανάλυσης του κειμένου και του περικειμένου επιλεγμένων τμημάτων των εν λόγω εγχειριδίων του Δημοτικού Σχολείου και του Γυμνασίου. Η διατριβή αντλεί τα θεωρητικά ερείσματα της από την Παιδαγωγική της Ειρήνης, με έμφαση στην κριτική επιστημολογική παράδοση, ενώ προσεγγίζει τα ζητήματα των έμφυλων και εθνικών ταυτοτήτων υπό το πρίσμα της κοινωνικής κατασκευής και μεταδομιστικών θεωρητικών παραδοχών. Εφαρμόζεται ένα σύνθετο ερευνητικό εργαλείο που απαρτίζεται από τη μέθοδο Κριτικής Ανάλυση Λόγου του Fairclough και τη Γραμματική του Οπτικού Σχεδιασμού των Kress & Van Leeuwen, μέσω του οποίου σταδιακά αναδεικνύεται ότι τόσο η διαχείριση της εθνικής όσο και της έμφυλης ετερότητας πραγματοποιούνται σε βάση ανισότητας και διάκρισης. Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των έμφυλων ταυτοτήτων αλλά και της εθνικής ταυτότητας και ετερότητας αναδύονται μέσα από τον λόγο αλλά και από την εικονογράφηση και το περικείμενο των εξεταζόμενων κειμένων. Συγκεκριμένα, σε επίπεδο εθνικής ετερότητας καταδεικνύεται η προαγωγή ενός εθνοκεντρικού λόγου με βασικό επιχείρημα τη σωματική, πνευματική και ψυχική ανωτερότητά του ελληνικού έθνους, η οποία ενισχύεται από την πολιτισμική υπεροχή και τη συνεισφορά του στον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό. Ο λόγος αυτός κατασκευάζει την αντίληψη περί υπεροχής και καθαρότητας του έθνους και κατά συνέπεια, κατασκευάζει εθνοκεντρικά υποκείμενα. Mε όρους Κριτικής Παιδαγωγικής της Ειρήνης ασκείται πολιτισμική βία, η οποία φυσικοποιεί και νομιμοποιεί τη δομική βία. Σε επίπεδο έμφυλης ετερότητας άνδρες και γυναίκες αντιμετωπίζονται με διαφορετικό τρόπο. Αποδίδεται μια καθολική ταυτότητα στους άνδρες, αυτή του ισχυρού ανθρώπου, η οποία κατασκευάζεται με βασικό επιχείρημα τη δυναμική φύση τους. Αντίστοιχα αποδίδεται μια καθολική ταυτότητα στις γυναίκες, αυτή του ευαίσθητου ανθρώπου με κυρίαρχο επιχείρημα τη συναισθηματική τους φύση. Η έμφυλη διάκριση ενισχύεται από τον γλωσσικό σεξισμό που επανειλημμένως εντοπίζεται ως πρακτική των συγγραφέων των εξεταζόμενων βιβλίων, κυρίως σε επίπεδο Γραμματικής και περιπτωσιακά σε επίπεδο Σημασιολογίας.Με όρους Κριτικής Παιδαγωγικής της Ειρήνης ο πατριαρχικός λόγος που έχοντας σαφή σεξιστικό προσανατολισμό φυσικοποιεί τις ουσιοκρατικές αντιλήψεις της ανισότητας ανδρών και γυναικών δεν είναι παρά μια ξεκάθαρη μορφή πολιτισμικής βίας. Αυτή η πολιτισμική βία αφενός νομιμοποιεί τη δομική βία που φέρονται να υφίστανται οι γυναίκες στο πλαίσιο των εξεταζόμενων κειμένων και αφετέρου συμβάλλει στη συντήρηση του status quo.