Η γυναίκα στα ονειροκριτικά κείμενα των βυζαντινών

Abstract

The aim of this thesis was to study the perceptions that determine the position of women in the Byzantine period. This study was based on ten Byzantine Dreambooks(Oneirocritica), which covered the period between late antiquity until late Byzantium. In Oneirocritica a woman’s image follows the ancient perceptions which were conveyed unscathed through the years in the Byzantine world. According to these perceptions, a woman was capable of doing the best and the worst. Generally in the oneirocritic semiology the woman was attributed with dark, passive, dangerous, hollow and fertilizing symbolisms, but the most significant point was that the woman was always symbolized at the left side (εξ ευωνύμων), which has negative connotations. Perceptions concerning the position of women were investigated based on the woman’s presence in the private and public life. In private life the role of women was examined in the oikos(house) of her father and in the oikos of her husband. Presented in detail, are the different roles of women as daughters, wives, concubines, mistresses and slaves. Regardless of the time period, the cultural and the religious context of Oneirocritica, faith in the institution of marriage and procreation emerge as the most popular theme for both kings and ordinary mortals alike. Specifically Oneirocritica focus on the role of the mother as the head of the household and protector of the rights of her children. As a part of private life, slaves are treated as an asset, and an important part of economic growth, but were also an integral part of social and family structure. The erotic role of the slave was crucial to its relations with the master and mistress, but also about the relationship between slavery and prostitution. Reports on women's initiative were limited, but are unique and important as testimonials. In public life the role of the Byzantine woman was limited compared to that of men. Due to the data limitations, the image of women were studied exclusively through the dreams of augusta and prostitute. Through the study of these types of dreams, it was revealed that the participation of women in public life was a function of social position with more opportunities for women of the upper class and the lower layers. Specifically, dreams of augusta confirm the compatibility of woman and power. However, the title of augusta in Oneirocritica, refers mainly to the imperial wife and mother. Prostitution is directly related to the basic criterion for determining the role which every woman plays, the offer for reproduction. The attitude in Oneirocritica towards prostitution is just as ambiguous as that of society. Especially enlightening are the elements, of the daily life of a prostitute. Because of the lack of Oneirocritica reports on female education and monasticism, this study can not present a complete picture of the woman’s presence during late antiquity and the Byzantine period. Finally, the inference was directly related to two main factors: a. The single side of the male’s perspective of Dreambooks and b. The survival of ancient perceptions that they want the woman under male custody with a host of prejudices against her.

Σκοπός της διατριβής ήταν η μελέτη των αντιλήψεων που καθορίζουν την θέση της γυναίκας στη βυζαντινή περίοδο. Η μελέτη έγινε με βάση δέκα βυζαντινά ονειροκριτικά κείμενα που χρονικά καλύπτουν την περίοδο από την ύστερη αρχαιότητα έως το ύστερο Βυζάντιο. Στα Ονειροκριτικά η εικόνα της γυναίκας αποτελεί συνέχεια των αρχαιογενών αντιλήψεων που πέρασαν λίγο ή πολύ αυτούσιες στο βυζαντινό κόσμο. Σύμφωνα με αυτές τις αντιλήψεις η γυναίκα είναι ικανή για το καλύτερο και για το χειρότερο. Γενικά στην ονειροκριτική σημειολογία η γυναίκα αποδίδεται με σκοτεινούς, παθητικούς, επικινδύνους, κοίλους, γονιμοποιούς συμβολισμούς με πιο χαρακτηριστικό σημείο αυτό της απόδοσης στη γυναίκα της αριστερής πλευράς(εξ ευωνύμων) η οποία έχει πάντα αρνητική χροιά. Οι αντιλήψεις που διέπουν τη θέση της γυναίκας, ερευνήθηκαν με βάση τη παρουσία της στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο. Στο ιδιωτικό βίο αναζητήθηκε ο ρόλος της γυναίκας στον οίκο του πατρός και στο οίκο του συζύγου. Παρουσιαστήκαν αναλυτικά οι διάφοροι ρόλοι της γυναίκας ως κόρης, συζύγου, παλλακής, ερωμένης αλλά και δούλης. Ασχέτως του χρονικού, πολιτισμικού και θρησκευτικού πλαισίου των ονειροκριτικών, η πίστη στο θεσμό του γάμου και η τεκνοποιία αναδεικνύονται ως τα πλέον δημοφιλή θέματα για βασιλείς αλλά και για τους κοινούς θνητούς. Ειδικότερα τα ονειροκριτικά εστιάζουν στο ρόλο της μητέρας ως αρχηγού του νοικοκυριού και προστάτη των δικαιωμάτων των παιδιών της. Κομμάτι του ιδιωτικού βίου, οι δούλες αντιμετωπίζονται ως περιουσιακό στοιχείο, σημαντικό κομμάτι της οικονομικής ανάπτυξης αλλά και αναπόσπαστο μέλος της κοινωνικής και οικογενειακής δομής. Ο ερωτικός ρόλος της δούλης είναι καθοριστικός ως προς τις σχέσεις της με τον κύριο και την κυρία της, αλλά και για τη σχέση της δουλείας με την πορνεία. Αναφορές στη γυναικεία πρωτοβουλία είναι περιορισμένες πρωτοβουλία, ωστόσο είναι μοναδικές και σημαντικές ως μαρτυρίες. Στο δημόσιο βίο ο ρόλος της βυζαντινής είναι περιορισμένος σε σύγκριση με αυτόν των άντρων. Εξαιτίας περιορισμένων στοιχείων, η εικόνα της γυναίκας μελετήθηκε αποκλειστικά μέσα από τους ρόλους της ως αυγούστας και πόρνης. Από την μελέτη αυτών των τύπων των ονείρων προέκυψε ότι η συμμετοχή της γυναίκας στο δημόσιο βίο, είναι συνάρτηση της κοινωνικής της θέσης με περισσότερες δυνατότητες για τις γυναίκες της ανώτερης τάξης και των πιο χαμηλών στρωμάτων. Ειδικότερα, τα όνειρα της αυγούστας επιβεβαιώνουν το συμβατό γυναίκας και εξουσίας. Ωστόσο τα ονειροκριτικά η προσφώνηση αυγούστα παραπέμπει κυρίως στην αυτοκρατορική σύζυγο και μητέρα. Η πορνεία έχει άμεση σχέση με το βασικό κριτήριο προσδιορισμού του ρόλου που καλείται να παίξει κάθε γυναίκα, τη γενετήσια προσφορά της. Η στάση των ονειροκριτικών έναντι στην πορνεία είναι διφορούμενη όπως ακριβώς και αυτή της κοινωνίας. Ιδιαίτερα διαφωτιστικά τα στοιχεία των ονειροκριτικών για τη καθημερινό βίο μιας πόρνης. Εξαιτίας της έλλειψης ονειροκριτικών αναφορών στη γυναικεία εκπαίδευση και το μοναχισμό, αυτή η εργασία δεν μπορεί να δώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα της γυναίκας παρουσίας κατά την ύστερη αρχαιότητα και τη βυζαντινή περίοδο. Τέλος, η εξαγωγή συμπερασμάτων έγινε σε άμεση συνάρτηση με δυο βασικούς παράγοντες: α. Την μονομερή ανδρική οπτική των ονειροκριτικών πηγών και β. την επιβίωση αρχέγονων αντιλήψεων που θέλουν τη γυναίκα υπό την ανδρική κηδεμονία με σωρεία προκαταλήψεων εναντίον της.