Διερεύνηση του ρόλου του ασθενή στη διαδικασία λήψης κλινικών αποφάσεων κατά τη νοσηλεία του

Abstract

Introduction: Modern health policy places the patient at the heart of the care reflecting the organization of a democratic and at the same time accountable health care system. Within this context the patient’s role acquires a new perspective; that of consumer/client or even partner, supported by existing legislation, policies and research trends, both nationally and internationally. The concept of patient participation is linked with nursing care as it is discussed in nursing theories, the nursing process and nursing care organization, such as primary nursing, across the spectrum of care provided. Nevertheless, the study of patient participation in nursing care in Greece is lacking. Aim: The aim of the present study was to investigate the nature of patient participation, the patient’s preferred role and the level of patient participation in planning and implementation of nursing care in secondary care, as well as its importance; moreover, to estimate the amount of information given by nursing staff and to describe factors that affect participation. Methodology: The study sample consisted of patients from the medical and surgical wards, and nursing staff of the respective structures from three general hospitals, the period from April 2009 to September 2010. For data collection a self-report structured questionnaire was designed based on a previous study, as well as references in the literature. The interview was the main method of data collection for the patient’s sample. In addition, demographic characteristics of individuals, clinical characteristics of the patients and working status of the nursing personnel were asked; finally, an open-ended question was used for the study participants. In each module of the questionnaire factor analysis was applied. T-test, one-way analysis of variance and Welch test were used to investigate the correlation of the factors emerged with the characteristics of the study sample, while Pearson correlation coefficient was used to study the relationship among the factors. The statistical analysis was performed using the statistical program PASW Statistics 18.0. In all statistical tests as statistically significant was the level of significance equal to 0.05. Results: The patient sample (n = 300) had a mean age of 55.4 years (± 17.9 years). The majority were men with less than high school education, while 64.9% described their health status as either good or very good. The mean length of hospital stay was 6.5 days (± 5.7 days) at the time of interview. The nursing staff of the same wards responded at a rate of 65.3% (n=181) with a mean age of 36.7 years (± 7.9). The 67.4% of the nursing personnel had higher nursing education and 19.3% had a position of responsibility. Participation was described as a process of communicating information and, as a result, the acquisition of essential knowledge, as well as the enhancement of individual responsibility and the ability to influence the decision making of care receiving. The majority of hospital patients preferred adopting a passive role in the encounter with nurses, while sex, age and educational level were found to influence this choice. Patient participation was recorded at a medium level in the planning and implementation of nursing care, although it was rated as important by the majority of participants. Patient’s age and educational level on one hand and nursing’s staff age and years of working experience on the other was found to affect the evaluation of participation and its importance. The ward of hospitalization had no statistically significant correlation with the assessment of the level of participation. Even though patients characterized the information they received from nursing personnel adequate, the need for receiving qualitative and quantitative information in a largest extent is acknowledged. Finally, in the present study parameters affecting the level of patient participation were described and seemed to be related not only to patient but also nursing staff and the process of care itself. Conclusions: The findings of this study describe the dimensions’ of patient participation in planning and implementation of nursing care in a secondary level thereby contributing to the theoretical establishment of the term in contemporary nursing research. Even though patients wish a passive role in decision making and the level of patient participation has been limited, it is important to stress the desirability of greater patient engagement, since it seems to be perceived as important in decisions related in nursing care. This result encourages and facilitates the adoption of participation in everyday clinical practice, as it is in line with the patient-centred philosophical approach to care.

Εισαγωγή: Η σύγχρονη πολιτική υγείας φέρνει τον ασθενή στο επίκεντρο της φροντίδας, αντανακλώντας την οργάνωση ενός δημοκρατικού και συνάμα υπεύθυνου συστήματος υγείας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο ρόλος του ασθενή αποκτά μια νέα προοπτική, αυτή του καταναλωτή/πελάτη αλλά και του συνεργάτη, που ενισχύεται από τις ισχύουσες νομοθετικές, πολιτικές αλλά και επιστημονικές επιταγές τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και διεθνώς. Η διαδικασία της συμμετοχής του ασθενή είναι συνυφασμένη με τη νοσηλευτική σκέψη και πρακτική (νοσηλευτικές θεωρίες, πρωτοβάθμια νοσηλευτική, νοσηλευτική διεργασία) σε όλο το φάσμα της παρεχόμενης φροντίδας. Παρόλα αυτά, η μελέτη της συμμετοχής του ασθενή στη νοσηλευτική πρακτική είναι ανύπαρκτη στην Ελλάδα. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση του όρου της συμμετοχής, του επιθυμητού ρόλου και επιπέδου της συμμετοχής του ασθενή στο σχεδιασμό και την εφαρμογή της νοσηλευτικής του φροντίδας στο δευτεροβάθμιο επίπεδο, καθώς και της σημαντικότητάς της. Επιπλέον, η εκτίμηση της πληροφόρησης που παρέχει το νοσηλευτικό προσωπικό, και η περιγραφή των παραμέτρων που επηρεάζουν αυτή τη συμμετοχή. Μεθοδολογία: Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν ασθενείς τμημάτων του παθολογικού και χειρουργικού τομέα, καθώς και νοσηλευτικό προσωπικό των αντίστοιχων τμημάτων, από τρία γενικά νοσοκομεία, την περίοδο από τον Απρίλιο του 2009 έως τον Σεπτέμβριο του 2010. Για τη συλλογή των δεδομένων αναπτύχθηκε εργαλείο δομημένης αυτοαναφοράς που στηρίχθηκε σε προηγούμενη μελέτη, αλλά και σε αναφορές στη βιβλιογραφία. Η συνέντευξη αποτέλεσε την κύρια μέθοδο συλλογής των δεδομένων για τους ασθενείς. Επιπλέον, καταγράφηκαν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων, τα κλινικά χαρακτηριστικά των ασθενών και τα στοιχεία εργασίας του νοσηλευτικού προσωπικού, ενώ ζητήθηκε να συμπληρώσουν και μια ανοικτή ερώτηση. Σε κάθε ενότητα του ερωτηματολογίου εφαρμόστηκε η τεχνική της παραγοντικής ανάλυσης. Ο στατιστικός έλεγχος t test, η μέθοδος της ανάλυσης διακύμανσης και ο έλεγχος του Welch χρησιμοποιήθηκαν για τη διερεύνηση της συσχέτισης μεταξύ των παραγόντων που προέκυψαν, και των χαρακτηριστικών του δείγματος, ενώ ο συντελεστής συσχέτισης r του Pearson για τη μελέτη της σχέσης μεταξύ των παραγόντων. Η στατιστική ανάλυση έγινε με τη βοήθεια του στατιστικού προγράμματος PASW Statistics 18.0. Σε όλες τις στατιστικές δοκιμασίες ως στατιστικά σημαντικό θεωρήθηκε το επίπεδο σημαντικότητας ίσο με 0.05. Αποτελέσματα: Η μέση ηλικία των ασθενών της μελέτης (ν=300) ήταν τα 55,4 έτη (±17,9 έτη). Η πλειονότητα του δείγματος ήταν άνδρες με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ενώ το 64,9% χαρακτήρισε την κατάσταση της υγείας του καλή ή πολύ καλή. Η μέση τιμή της νοσηλείας ήταν οι 6,5 ημέρες (± 5,7 ημέρες) μέχρι την πραγματοποίηση της συνέντευξης. Το νοσηλευτικό προσωπικό των αντίστοιχων τμημάτων ανταποκρίθηκε σε ποσοστό 65,3% (ν=181), με μέση ηλικία τα 36,7 έτη (± 7,9). Το 67,4% διέθετε τίτλο τριτοβάθμιας νοσηλευτικής εκπαίδευσης και το 19,3% κατείχε θέση ευθύνης στο συγκεκριμένο τμήμα. Η συμμετοχή περιγράφηκε ως η διαδικασία της επικοινωνίας πληροφοριών και η απόκτηση, έτσι, απαραίτητων γνώσεων, καθώς, και η ενίσχυση της ατομικής υπευθυνότητας και η δυνατότητα για επιρροή στη λήψη των αποφάσεων για τη φροντίδα του ασθενή. Η πλειονότητα των ασθενών προτίμησε την υιοθέτηση παθητικού ρόλου στην επικοινωνία του με το νοσηλευτή, ενώ το φύλο, η ηλικία και το μορφωτικό επίπεδο βρέθηκε να επηρεάζουν την επιλογή αυτή. Συμμετοχή του ασθενή στο σχεδιασμό και την εφαρμογή της νοσηλευτικής του φροντίδας καταγράφηκε σε μέτριο επίπεδο, αν και αξιολογήθηκε ως ιδιαίτερα σημαντική από την πλειονότητα των ερωτηθέντων. Η ηλικία και το μορφωτικό επίπεδο του ασθενή από τη μια και η ηλικία και τα έτη προϋπηρεσίας του νοσηλευτικού προσωπικού από την άλλη βρέθηκαν να επηρεάζουν την εκτίμηση του επίπεδου της συμμετοχής αλλά και της σημαντικότητάς της. Το τμήμα νοσηλείας των ασθενών δεν παρουσίασε καμία στατιστικά σημαντική συσχέτιση με την εκτίμηση του επιπέδου της συμμετοχής. Αν και οι ασθενείς χαρακτήρισαν την πληροφόρηση που έλαβαν από το νοσηλευτικό προσωπικό αρκετή, εντούτοις αναγνωρίστηκε η ανάγκη για περισσότερη πληροφόρηση ποιοτικά και ποσοτικά. Τέλος, στην παρούσα μελέτη περιγράφηκαν και οι παράμετροι που επηρεάζουν το επίπεδο της συμμετοχής του ασθενή και βρέθηκε να σχετίζονται όχι μόνο με τον ασθενή αλλά το νοσηλευτικό προσωπικό και την ίδια τη διαδικασία της φροντίδας. Συμπεράσματα: Τα ευρήματα της παρούσας μελέτης περιγράφουν τις διαστάσεις της συμμετοχής του ασθενή στο σχεδιασμό και την εφαρμογή της νοσηλευτικής του φροντίδας στο δευτεροβάθμιο επίπεδο, συμβάλλοντας έτσι στη θεωρητική θεμελίωση του όρου στη σύγχρονη νοσηλευτική βιβλιογραφία. Αν και οι ασθενείς επιθυμούν τον παθητικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων και το επίπεδο της συμμετοχής των ασθενών έχει βρεθεί μικρό, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι είναι επιθυμητή η μεγαλύτερη εμπλοκή του ασθενή, αφού φαίνεται να γίνεται αντιληπτή η σπουδαιότητα της ενεργού συμμετοχής του ασθενή στη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με τη νοσηλευτική του φροντίδα. Το γεγονός αυτό ενθαρρύνει και διευκολύνει την υιοθέτηση της συμμετοχής στη καθημερινή κλινική πρακτική, ενώ συνάδει και με την ασθενοκεντρική προσέγγιση της παρεχόμενης φροντίδας.