Αποτύπωση των γνώσεων, συνηθειών και πρακτικών των παιδίατρων και των γονέων στην Ελλάδα, σχετικά με τη χρήση και κατάχρηση αντιβιοτικών στις λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού στα παιδιά

Abstract

Upper Respiratory Tract Infections (URTIs) are common in children. The cause is usually viral, but parents and paediatricians contribute to inappropriate antibiotic use, promoting antibiotic resistance. The first objective of the thesis is to prescribe parental beliefs on antibiotic use for children with URTIs, as long as to analyze paediatricians’ prescribing habits towards children that suffer from URTIs, in Greece, a country with high levels of antibiotic use (2nd in Europe) and antibiotic resistance. The second objective is to identify parents’ and paediatricians’ possible risk factors associated to antibiotic misuse in Greece. Literature review, along with pre- testing yielded a questionnaire designed to assess parents’ and pediatricians’ Knowledge - Attitude - Practices (KAP) - level. A postal survey was set, addressing to the participant parents who consisted of a multistage geographical cluster national sample of 8000 parents, caring for children 5-6 years old, between January and July, 2007. The paediatricians were reached through telephone survey and were selected according to stratified random sampling, nationwide. An estimated satisfactory number of paediatricians to be included in the survey was approximately 10% of paediatricians in Greece (n=300). The response rate of the parents was 69% (n=5312). Islands presented the lowest response rate while in Northern Greece the response rate was the highest. The majority of Greek parents (80%) knew that UTRIs are mostly self-limited. Earache was the commonest reason for which parents expected antibiotics (45%). Greek parents rarely gave antibiotics to their children without medical advice (10%) and they were happy to receive symptomatic therapy if instructed by their physician. Nevertheless, 11.5% of parents reported to regularly (>30%) be advised over the phone to administer antibiotics. Most parents (88%) believed that unnecessary antibiotic use drives antibiotic resistance; however 51.5% was positive that pharmaceutical industries can always produce new antibiotics capable of killing resistant bacteriae. The risk factors of being a father, low education, immigrant status, single parent, having low income, <2 or >3 children, living on the Islands and without experience in recurrent URIs were significantly associated to inadequate knowledge, inappropriate attitudes and wrong practices. All pediatricians participating in the survey answered the questionnaire. 97% of pediatricians knew that most URTIs are self-limited; nevertheless, they still prescribed antibiotics unnecessarily for various reasons (i.e. 15.5% to prevent a secondary infection, 25.1% because the patient presented a history of recurrent URTIs, 17.5% because the child was about to go on holidays and parents wanted to carry antibiotics just in case). Even though 46.1% believed that more than 30% of parents wish to receive antibiotic treatment when such therapy is not necessary, 45.5% estimated that the rate of pediatricians prescribing antibiotics because parents wanted so, is low. The risk factors of male, graduate of medical schools abroad, without postgraduate studies, working as private pediatrician and working in the rural area were significantly associated to inadequate knowledge, inappropriate attitudes and wrong practices. Greek parents have a trusted relationship with their paediatrician and rarely give antibiotics without medical advice, indicating that parents contribute less than expected to antibiotic misuse. The phenomenon of unnecessary antibiotic use mainly seems to be attributed to paediatricians, as several of them prescribe antibiotics for reasons that do not document their benefit. This study has identified the main groups of parents and pediatricians to which should be targeted in future intervention programs. More time needs to be invested in educating mostly physicians on the potential benefit from reducing antibiotic prescribing for children with URTI.

Οι Λοιμώξεις Ανώτερου Αναπνευστικού (ΛΑΑ) είναι συχνές στα παιδιά. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες ΛΑΑ οφείλονται σε ιούς τόσο οι παιδίατροι όσο και οι γονείς συχνά χορηγούν αντιβιοτικά σε παιδιά που πάσχουν από ΛΑΑ. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνονται τα ποσοστά μικροβιακής αντοχής στον παιδικό πληθυσμό. Ο πρώτος σκοπός της παρούσης διδακτορικής διατριβής είναι η αποτύπωση των γνώσεων, συνηθειών και πρακτικών που ακολουθούν οι γονείς και οι παιδίατροι όσον αφορά τη χρήση και την χορήγηση αντιβιοτικών αντίστοιχα, στα παιδιά που πάσχουν από ΛΑΑ στην Ελλάδα, μία χώρα με ιδιαίτερα υψηλούς δείκτες κατανάλωσης αντιβιοτικών και μικροβιακής αντοχής. Ο δεύτερος σκοπός της έρευνας είναι να προσδιοριστούν οι πιθανοί παράγοντες κινδύνου τόσο των γονέων όσο και των παιδιάτρων που συσχετίζονται με κακή χρήση και χορήγηση αντιβιοτικών αντίστοιχα. Μετά από συναφή βιβλιογραφική ενημέρωση και pre-testing διαμορφώθηκαν δύο ξεχωριστά ερωτηματολόγια προκειμένου να αξιολογηθούν οι γνώσεις - συνήθειες - πρακτικές των γονέων και των παιδιάτρων. Τα ερωτηματολόγια που απευθύνονταν στους γονείς (με παιδιά ηλικίας 5-6 χρονών) στάλθηκαν ταχυδρομικά σε 200 επιλεγμένα σχολεία πανελληνίως με βάση στρωματοποιημένη γεωγραφική δειγματοληψία καθ΄ομάδας κατά τη χρονική περίοδο Ιανουαρίου-Ιουνίου 2007. Η έρευνα των παιδιάτρων (n=300, περίπου 10% των παιδιάτρων της Ελλάδας) ήταν τηλεφωνική με βάση στρωματοποιημένη τυχαία δειγματοληψία. Το ποσοστό συμμετοχής των γονέων ήταν 69% (n=5312). Το μικρότερο ποσοστό σημειώθηκε στα Νησιά, ενώ το μεγαλύτερο σημειώθηκε στη Βόρεια Ελλάδα. Η πλειοψηφία των γονέων (80%) γνώριζε ότι οι πιο πολλές ΛΑΑ είναι αυτοπεριοριζόμενες. Η ωταλγία ήταν η πιο συχνή (45%) αιτία για την οποία οι γονείς προσδοκούσαν αντιβιοτικά. Οι γονείς σπάνια (10%) χορηγούσαν αντιβιοτικό χωρίς προηγουμένως να έχουν λάβει ανάλογη σύσταση από τον παιδίατρο, και δεν δήλωναν ανικανοποίητοι στην περίπτωση που λαμβάνανε οδηγίες μόνο για συμπτωματική και όχι αντιβιοτική θεραπεία. Παρά ταύτα, 11,5% των γονέων ανέφερε ότι συχνά (>30%) λάμβαναν οδηγίες για έναρξη αντιβιοτικής θεραπείας τηλεφωνικά. Οι περισσότεροι γονείς (88%) ήταν ενήμεροι ότι η κακή χρήση αντιβιοτικών οδηγεί σε ανάπτυξη μικροβιακής ανοχής. Ωστόσο, 51,5% ήταν πεπεισμένο ότι οι φαρμακοβιομηχανίες είναι πάντα σε θέση να συνθέτουν νέες αντιμικροβιακές ουσίες, ικανές να καταπολεμήσουν τα ανθεκτικά βακτήρια. Οι παράγοντες κινδύνου «πατέρας, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, μετανάστης, μονογονεϊκή οικογένεια, χαμηλό εισόδημα, <2 ή >3 παιδιά ανά οικογένεια, κάτοικοι Νησιών και χωρίς αναφερόμενη εμπειρία σε επαναλαμβανόμενες ΛΑΑ» συσχετίστηκαν με ανεπαρκείς γνώσεις, ακατάλληλες συνήθειες και λάθος πρακτικές. Όλοι οι παιδίατροι που συμμετείχανε στην έρευνα απάντησαν στο ερωτηματολόγιο. Οι παιδίατροι σε ποσοστό 97% ήξεραν ότι οι περισσότερες ΛΑΑ είναι αυτοιώμενες, εντούτοις εξακολουθούσανε να συνταγογραφούν αντιβιοτικά αλόγιστα για ποικίλους λόγους (π.χ. 15,5% για να εμποδίσουν μία επιλοίμωξη βακτηριακή, 25,1% επειδή το παιδί παρουσιάζει επαναλαμβανόμενες ΛΑΑ, 17,5% επειδή η οικογένεια πρόκειται να πάει διακοπές και οι γονείς θέλουν να έχουν μαζί αντιβιοτικό). Παρόλο που 46,1% των παιδιάτρων πίστευε ότι περισσότερο από 30% των γονιών επιθυμεί την χορήγηση αντιβιοτικού παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ένδειξη για αυτό, το 45,5% εκτίμησε ότι το ποσοστό των συναδέλφων τους οι οποίοι κάτω από την πίεση των γονιών τελικά συνταγογραφούν αντιβιοτική αγωγή, είναι χαμηλό. Οι παράγοντες κινδύνου «άνδρας, απόφοιτος Ιατρικής σχολής του εξωτερικού, χωρίς μετεκπαίδευση, ιδιώτης και εργασία σε κωμοπόλεις» συσχετίστηκαν με ανεπαρκείς γνώσεις, ακατάλληλες συνήθειες και λάθος πρακτικές. Οι γονείς στην Ελλάδα εμπιστεύονται τους παιδιάτρους τους και σπάνια δίνουν αντιβιοτικά στα παιδιά τους χωρίς τη συμβουλή του θεράποντος, κάτι που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι γονείς αυτοί κάθε αυτοί συνεισφέρουν λιγότερο από ότι πιθανώς πιστεύαμε στην κατάχρηση των αντιβιοτικών. Το φαινόμενο της αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών φαίνεται να αποδίδεται κυρίως στους παιδιάτρους, καθώς αρκετοί από αυτούς συνταγογραφούν αντιβιοτικά για λόγους που δεν τεκμηριώνουν τη χορήγησή τους. Η έρευνα αυτή έχει προσδιορίσει τις κύριες ομάδες γονέων και παιδιάτρων στις οποίες θα έπρεπε να στοχεύουν προγράμματα παρέμβασης στο μέλλον. Περισσότερος χρόνος χρειάζεται να επενδυθεί στην εκπαίδευση πρωταρχικά των παιδιάτρων σχετικά με μελλοντική μείωση συνταγογράφησης αντιβιοτικών σε παιδιά που πάσχουν από ΛΑΑ.