Το βιομηχανικό χρηστικό αντικείμενο ως μέσο συγκρότησης και αναπαράστασης του σύγχρονου κόσμου: συλλογές και εκθέσεις, σημασίες και ταυτότητες

Abstract

This research attempts to interpret the material culture through the comprehension of the history and the analysis of industrial design on one hand and the history of museum theories on the other. It investigates and designates the vicissitudes of the industrial everyday object's identity as a result of its re-acquiring of meaning in an exhibitionary situation and the meaning of this procedure for this object's contribution in the formation of identities of social subjects. The primary question therefore that this diatribes attempts to answer is whether and to what extent the industrial everyday object plays a determinant role in the formation of mainstream ideology and identity of social subjects in the course of the history of civilization, participating in the major narratives of modernity and the individual narratives of postmodernity. Following this question, the aims of this research are structured round three primary axes: the object, the museum and the identity. It examines the object's functional and value essence, the collecting practices and how the acts of choosing, classifying and arranging give meaning and are defined by the exhibitionary procedure, the role and practices of National Museums at the time of their creation, as well as those of the International Exhibitions where the products of the Industrial Revolution were displayed as instruments for the formation of national identities, and the role the industrial design had in this process and the promotion of a "modern" lifestyle. Following this, the research marks the dialectic relationship between design and artistic creation and how the "common" object acquires new meaning as a "tool" for the re-definition of the work of art, and then examines the concept of consumer culture and how modern museum's practices converge with those of the everyday object's natural space, that of the retail shop. Finally, it highlights the contemporary museum's main features as these are shaped by the spread of consumerism and neo-liberal cultural policies, a museum not just as a place for education but also as a space for recreation and entertainment. Conclusively, throughout this research, supported by a number of field reports, emerges the concept of identity as a binding link that unifies the various manifestations of objects, a concept considered necessary for the industrial everyday object's re-valuation and re-positioning in a new context. What is also designated is the multiplicity of modern museum's manifestations as a corollary of intellectual schemata shaped by the predominant ideologies, such as "growth", "evolution", "experience", and the ways these have contributed to the restructuring of its architectural substance, its collecting policies and exhibition practices, in a constantly changing cultural environment where the designed everyday object plays an important role, contributing to the understanding of contemporary world more than anything else.

Η παρούσα έρευνα είναι μια απόπειρα ερμηνείας του υλικού πολιτισμού, μέσα από την κατανόηση της ιστορίας και ανάλυσης του βιομηχανικού σχεδιασμού και της ιστορίας και θεωρίας του μουσειακού θεσμού. Διερευνώνται και αναδεικνύονται οι μεταπτώσεις της ταυτότητας του βιομηχανικού χρηστικού αντικειμένου ως αποτελέσματος διαδικασιών επιλογής και επανα-νοηματοδότησής του στην εκάστοτε εκθεσιακή συνθήκη και η σημασία αυτής της διαδικασίας για τη συμβολή του βιομηχανικού χρηστικού αντικειμένου στη διαμόρφωση των ταυτοτήτων των κοινωνικών υποκειμένων. Το βασικό ερώτημα λοιπόν το οποίο επιχειρείται να απαντηθεί είναι αν και κατά πόσο το κοινό βιομηχανικό αντικείμενο παίζει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία της κυρίαρχης ιδεολογίας και της ταυτότητας των υποκειμένων που δημιουργείται σε κάθε φάση της ιστορίας του πολιτισμού, συμμετέχοντας στις μεγάλες αφηγήσεις της νεοτερικότητας και στις επιμέρους αφηγήσεις της μετα-νεοτερικότητας. Με βάση το παραπάνω ερευνητικό ερώτημα, οι στόχοι της έρευνας δομούνται γύρω από τρεις βασικούς άξονες: το αντικείμενο, το μουσείο και την ταυτότητα. Εξετάζονται κατά σειρά, η χρηστική και αξιακή υπόσταση του αντικειμένου, η συλλεκτική πρακτική και πως οι πράξεις επιλογής, κατηγοριοποίησης και ταξινόμησης νοηματοδοτούν και επικαθορίζονται από την εκθεσιακή διαδικασία, ο ρόλος και οι πρακτικές των νεοσυσταθέντων Δημόσιων Μουσείων και των μεγάλων Διεθνών Εκθέσεων όπου ενσωματώνονται τα προϊόντα της Βιομηχανικής Επανάστασης ως μέσα συγκρότησης εθνικών ταυτοτήτων, όπως επίσης και ο ρόλος της διαδικασίας του Βιομηχανικού Σχεδιασμού στη προώθηση του ιδεολογήματος του «μοντέρνου» τρόπου ζωής και την «εθνοποιητική» διαδικασία. Στη συνέχεια επισημαίνεται η διαλεκτική σχέση του βιομηχανικού σχεδιασμού με την καλλιτεχνική δημιουργία και πως το κοινό αντικείμενο επανα-σημασιοδοτείται ως εργαλείο επανα-προσδιορισμού του έργου τέχνης και κατόπιν διερευνάται η έννοια του πολιτισμού της κατανάλωσης και πως οι πρακτικές του σύγχρονου μουσείου συγκλίνουν με αυτές του φυσικού χώρου του βιομηχανικού αντικειμένου, το χώρο του εμπορικού καταστήματος. Τέλος, αποτυπώνονται τα βασικά χαρακτηριστικά του μετα-νεοτερικού μουσείου όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί υπό την επιρροή του καταναλωτισμού και των νεοφιλελεύθερων πολιτικών στο πολιτισμό, ενός μουσείου ως χώρου αναψυχής και ψυχαγωγίας, και όχι απλά ως χώρου εκπαίδευσης. Συμπερασματικά, μέσα από την έρευνα, η οποία υποστηρίζεται και από μεγάλο αριθμό παραδειγμάτων, αναφορών και έρευνας πεδίου, αναδεικνύεται η έννοια της ταυτότητας ως συνδετικού κρίκου που ενώνει τις διάφορες εκφάνσεις των αντικειμένων, μιας έννοιας που αποτελεί αναγκαία συνθήκη ώστε το βιομηχανικό χρηστικό αντικείμενο να επανα-νοηματοδοτηθεί και να επανα-πλαισιωθεί στη σύγχρονη υλική κουλτούρα. Παράλληλα, αναδεικνύεται η πολλαπλότητα των εκφάνσεων του μετα-νεοτερικού μουσείου ως απόρροιας νοητικών σχημάτων όπως έχουν διαμορφωθεί από νέες κυρίαρχες έννοιες-ιδεολογίες, όπως η «ανάπτυξη», η «εξέλιξη», η «εμπειρία», και ο τρόπος που αυτές έχουν συμβάλλει στην επανα-διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής του υπόστασης, της συλλεκτικής του πολιτικής και των εκθεσιακών πρακτικών σε ένα συνεχώς εναλλασσόμενο πολιτιστικό τοπίο, όπου το σχεδιασμένο χρηστικό αντικείμενο καλείται να διαδραματίσει ένα όλο και σημαντικότερο ρόλο, συνεισφέροντας στη κατανόηση του σύγχρονου κόσμου περισσότερο ίσως από κάθε άλλο.