Η έννοια του πολλαπλού στη μεταμοντέρνα τέχνη: μια νέα οπτική της χαρακτικής

Abstract

The study is structured around the following questions: Is the aesthetic value of a digital print established by classifying it according to the aesthetic theory of the ‘sublime’? What are the aesthetic values of multiple prints produced from engravings? According to what aesthetic values is an artwork – an engraving or a digital copy – defined as an aesthetic object? What are the criteria of the aesthetic values of modern art? Are multiples becoming firmly established as works of art? In this study we are concerned with the concept of the multiple as it is understood today. Why is it important for us to concern ourselves with reproductions when advertising does this so well? And where does the much-debated uniqueness of an artwork now lie? All of these questions have particularly preoccupied the philosophy of art from 1960 onwards, as a response to the activities of the New York School and the way in which industry brought out, for commercial consumption, high-design products that it artfully dubbed ‘works of art’. In other words, in the era of late modernity the boundaries are blurred between certain works of art that are not easel works and design objects that borrow from art all of its plasticity of form. In his silk-screen prints Warhol turned consumer products that had previously been regarded as traditional brand names into fetish objects that demanded to be put on display and claimed a particular kind of attention. Perhaps it is not our active attention that genuine works of art demand but a kind of attention that is assisted by psychoanalytical and sociological parameters and invokes the need for another type of criticism – not the formalistic criticism directed at works which possess a self-sufficiency of form but the type of criticism that concerns itself with the symbol-making power of art objects, a type which was especially cultivated by E. Cassirer and his student S. Langer during this period and which laid the foundations for an entire school that approved ‘works’ and provoked a series of remarkable debates and disputes amongst the critics of the Anglo-Saxon world. After Andy Warhol and Pop Art , silk-screen printing was used by both Greek and foreign artists as an artistic means of expression. Its subject-matter consisted of consumer products and the ways in which they were advertised in the 1960’s, and the themes were presented by Pop Art as works of art. The art-loving public marvelled at these pop artworks and thus advertising became an inseparable part of daily life and a part of everybody’s experience as it entered people’s homes easily, cheaply and in an entertaining way. In the 1960’s and 1970’s art, together with the whole of aesthetics, from the visual arts to fashion and decoration, was transformed into a festive harmony of levels, colours and shapes – familiar themes due to the fact that they were made recognisable by the mass media. It became a part of people’s lives and the message it conveyed was that the consumption of goods was a pleasant, cheerful practice that made you feel happy. Mass art, the art of the 1960’s, with its impressive colours, aimed to commercially seduce the art-loving public on the one hand and, through advertising, the great mass of TV viewers on the other. The questions that concern us are as follows: What significance has the multiple had for the art of engraving in the past, and what does it have today? What are the aesthetic values of engraving works? Why is the philosophical analysis of multiple engravings important to us? What artistic problems have preoccupied artist engravers from the time of Grammatopoulos and Tonia Nikolaïdi up until that of Xenis Sachinis? What structural forms have engravings come to take today? What relationship do they have with modern technological means? Are modern engravings of equal aesthetic value to the multiple engraving prints of the past?

Η έρευνα ασχολείται με τις αισθητικές αξίες των πολλαπλών τυπωμάτων της χαρακτικής τέχνης και τις ψηφιακές αναπαραγωγές του χαρακτικού έργου. Ο τίτλος είναι: «Η έννοια του πολλαπλού στην μεταμοντέρνα τέχνη. Η νέα οπτική της χαρακτικής». Η ειδικότητά μου ως ζωγράφου και χαράκτριας με βοηθάει στην ευκολότερη κατανόηση της δημιουργικής διαδικασίας του καλλιτέχνη, επομένως με διευκολύνει να εργαστώ κάνοντας σχολαστικό έλεγχο πάνω στην παραγωγή του τυπώματος1. Ο έλεγχος που αφορά στον τρόπο παραγωγής του έργου τέχνης έχει σαν σκοπό την ιδανική κριτική γύρω από την αισθητική τεκμηρίωση του πολλαπλού έργου τέχνης. Η επαναδιαχείρηση σαν σκοπό έχει την καλύτερη κριτική άποψη, την «ιδανική κριτική», και την εξακρίβωση με την έννοια της ταυτοποίησης του προτύπου έργου -χαρακτικής μήτρας- (ξύλινης, μεταλλικής, πλεξιγκλάς, ψηφιακής), με τα δείγματά του (αντίτυπα). Οι άξονες που διατρέχουν την έρευνα βασίζονται στα παρακάτω ερωτήματα:Θεμελιώνεται η αισθητική αξία του ψηφιακού τυπώματος από την αισθητική κατηγοριακή διάταξη του υψηλού;2Ποιες είναι οι αισθητικές αξίες των πολλαπλών τυπωμάτων της χαρακτικής τέχνης;Από ποιες αισθητικές αξίες ορίζεται το έργο τέχνης -χαρακτικό ή ψηφιακό αντίτυπο- ως αισθητικό αντικείμενο; Ποια είναι τα κριτήρια των αισθητικών αξιών της σύγχρονης τέχνης; Θεμελιώνεται το πολλαπλό ως έργο τέχνης;Μας απασχολεί η έννοια του πολλαπλού όπως αυτή νοείται σήμερα. Γιατί είναι σημαντικό να ασχοληθούμε με τις αναπαραγωγές όταν το κάνει τόσο καλά η διαφήμιση; Και πού ελλοχεύει πια η πολυσυζητημένη μοναδικότητα του έργου τέχνης; Όλα τα παραπάνω είναι ζητήματα που απασχόλησαν ιδιαίτερα τη φιλοσοφία της τέχνης από το 1960 και μετά ως απάντηση στις δράσεις της σχολής της Νέας Υόρκης και του τρόπου με τον οποίο η βιομηχανία έβγαζε προς τα έξω, στην κατανάλωση, αντικείμενα υψηλού σχεδιασμού (design) που τεχνηέντως τα ονόμαζε «έργα τέχνης». Με άλλα λόγια, στην εποχή του ύστερου μοντερνισμού τα όρια είναι δισδιάκριτα ανάμεσα σε συγκεκριμένα έργα τέχνης που δεν είναι έργα καβαλέτου και σε αντικείμενα design που δανείζονται από την τέχνη όλον τον μορφοπλαστικό της εξοπλισμό. Ο Γουόρχωλ στις μεταξοτυπίες του ανάγει καταναλωτικά προϊόντα που μέχρι τότε θεωρούνταν σχεδόν παραδοσιακά λογότυπα σε αντικείμενα φετίχ που απαιτούν να εκτεθούν και διεκδικούν ένα ιδιαίτερο είδος προσοχής.Δεν είναι ίσως η ενεργητική προσοχή που απαιτούν τα καθεαυτά έργα τέχνης, αλλά είναι ένα είδος προσοχής που συνεπικουρείται από ψυχαναλυτικές και κοινωνιολογικές παραμέτρους και επικαλείται την ανάγκη ενός άλλου είδους κριτικής. Όχι της φορμαλιστικής κριτικής που απευθύνεται σε έργα με αυτοδυναμία φόρμας, αλλά της κριτικής που ασχολείται με τη συμβολοποιητική δυνατότητα των αντικείμενων τέχνης και που την ίδια εποχή καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα από τον E. Cassirer 3 και τη μαθήτριά του S. Langer 4 και αποτέλεσε την αρχή μιας ολόκληρης σχολής, που επικύρωσε «έργα» και προκάλεσε εξαιρετικές συζητήσεις και διαμάχες μεταξύ των κριτικών του αγγλοσαξονικού κόσμου.Μετά τον Άντυ Γουόρχωλ 5 και την ποπ αρτ 6, η μεταξοτυπία είναι μία τεχνική που χρησιμοποιείται από ξένους και έλληνες καλλιτέχνες ως εικαστικό μέσο έκφρασης. Τα θέματα αφορούν στα καταναλωτικά προϊόντα και τη διαφήμισή τους την εποχή του 1960 και παρουσιάζονται από την Ποπ Αρτ 7 ως έργα τέχνης. Το φιλότεχνο κοινό αποδέχεται αυτά τα ποπ έργα τέχνης με θαυμασμό και έτσι η διαφήμιση γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής αλλά και κτήμα του καθενός αφού μπαίνει στα σπίτια εύκολα φτηνά και διασκεδαστικά. Η τέχνη των δεκαετιών του 1960 και του 1970 και όλη η αισθητική, από τα εικαστικά μέχρι τη μόδα και τη διακόσμηση, μεταβάλλεται σε μία εορταστική αρμονία επίπεδων χρωμάτων και σχημάτων, οικείων θεμάτων, λόγω της αναγνωρισιμότητάς τους από τα μαζικά μέσα επικοινωνίας. Εντάσσεται στη ζωή των ανθρώπων και το μήνυμα που μεταφέρει είναι ότι η κατανάλωση είναι μια όμορφη, χαρούμενη πρακτική και σε κάνει ευτυχισμένο. Η μαζική τέχνη, η τέχνη της δεκαετίας του 1960 με τα εντυπωσιακά χρώματα της, έχει σαν σκοπό να δελεάσει εμπορικά από τη μια το φιλότεχνο κοινό από την άλλη, μέσω της διαφήμισης, τη μεγάλη μάζα των τηλεθεατών. 8Τα επιμέρους ερωτήματα που μας απασχολούν είναι τι σημαίνει στη χαρακτική πολλαπλό χθες και σήμερα. Ποιες είναι οι αισθητικές αξίες των έργων. Γιατί η φιλοσοφική ανάλυση του χαρακτικού πολλαπλού έχει για μας σημασία. Ποια είναι τα εικαστικά προβλήματα που έχουν απασχολήσει τους καλλιτέχνες χαράκτες από την εποχή του Γραμματόπουλου 9 και της Τόνιας Νικολαϊδη 10 μέχρι τον Ξενή Σαχίνη 11. Πώς έχει διαμορφωθεί δομικά το χαρακτικό έργο σήμερα; ποια η σχέση του με τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα. Είναι το σύγχρονο χαρακτικό έργο αισθητικά ισάξιο με το πολλαπλό χαρακτικό τύπωμα των προηγούμενων ετών;