Η διδασκαλία των φυσικών επιστημών στα εκπαιδευτικά ιδρύματα του ελληνισμού κατά τη μετεπαναστατική περίοδο (1821 - 1940): από το νεοελληνικό διαφωτισμό στο σύγχρονο ελληνικό κράτος

Abstract

The aim of this thesis is the specification of the importance and the content of the modules of Science in the first and second level of the State educational institutions, as well as in the educational institutions of the Greeks who lived in Ottoman Empire, from the Greek Revolution until 1940. The targets were: a) The study of the syllabus, the school books and the laboratory equipment as well as the evaluation of the above according to the time period, the type and the location of the school. b) Research in the school files to find out the application of the syllabus into practice. c) The examination of the importance of Sciences in the hierarchy of the school subjects that is whether those school subjects were of major or secondary importance. Researches were made in order to find and collect the data in the school files, libraries, General State Archives, private collections and the Internet. Then researches were made on the spot in more than 20 cities in Greece as well as in Constantinople. In 1836 the Greek State made a program with a great number of hours for Sciences, but it was not put into practice to schools. Until the 1860s only Physics and Astronomy were taught in schools among the subjects of Sciences in a small number of hours but not systematically. Since 1884 there was an increase in the number of hours as well as in the number of the subjects of Sciences. There was an exception in the subject of Chemistry which after a short period of being taught at schools was out of the schedule. In 1909 Chemistry was a permanent subject in the schedule of high schools and since then Sciences have been taught at schools constantly. The course of Sciences in the schools of the Greeks, who lived in Ottoman Empire, was the same as the course in the State schools in Greece with the only difference that Chemistry was taught in detail and for more hours than in Greece. The syllabus for the modules of Sciences for the Female schools: a) was downgraded compared with the corresponding ones of the Male schools, b) was paid more attention to the Natural History and Sanitation while Physics was downgraded, c) was made no mentions of industrial applications. The subjects of Sciences belonged to the lowest hierarchy in the classical schools, during the period of this research, while the subjects of Sciences were of great importance only in the Science Schools, where there were a few numbers of students.

Σκοπός της εργασίας αυτής είναι ο προσδιορισμός της θέσης και του περιεχομένου των μαθημάτων των Φυσικών Επιστημών στα Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα του Κράτους και του έξω Ελληνισμού από την ελληνική Επανάσταση μέχρι το 1940. Στους στόχους εντάσσονται: α) Η μελέτη των ωρολογίων και αναλυτικών προγραμμάτων, των σχολικών εγχειριδίων και του εργαστηριακού εξοπλισμού καθώς και αξιολόγηση όλων τω παραπάνω ανάλογα με τη χρονική περίοδο, τον τύπο και τον τόπο του σχολείου. β) Η αποτύπωση της σχολικής πράξης για τον εντοπισμό αναντιστοιχιών ανάμεσα στα προβλεπόμενα και στη σχολική πραγματικότητα και γ) Η διερεύνηση της θέσης των Φυσικών Επιστημών στην ιεραρχία των μαθημάτων, δηλαδή κατά πόσον τα αντίστοιχα μαθήματα ανήκαν στα πρωτεύοντα ή στα δευτερεύοντα. Για τον εντοπισμό του υλικού έγιναν έρευνες σε αρχεία σχολείων, βιβλιοθήκες, Γενικά Αρχεία του Κράτους, ιδιωτικές συλλογές και στο διαδίκτυο. Ακολούθησε επί τόπου έρευνα σε περισσότερες από είκοσι πόλεις της Ελλάδας και στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την καταγραφή του μεγάλου όγκου των δεδομένων έγινε στατιστική επεξεργασία και προέκυψε ένας μεγάλος αριθμός πινάκων και γραφημάτων, μέσω των οποίων έγιναν οι συγκρίσεις μεταξύ των επί μέρους μεταβλητών. Ως τέτοιες μεταβλητές χρησιμοποιήθηκαν ο τόπος, ο χρόνος, η εκπαιδευτική βαθμίδα, ο τύπος σχολείου και το είδος του μαθήματος. Στο ελληνικό κράτος καταρτίστηκε το 1836 ένα πρόγραμμα με μεγάλο αριθμό ωρών για τις Φυσικές Επιστήμες, το οποίο, όμως, δεν έτυχε εφαρμογής στα σχολεία. Μέχρι τη δεκαετία του 1860 από τα Φυσικά μαθήματα διδάσκονταν, αποσπασματικά και σε μικρό αριθμό ωρών, η Φυσική και η Αστρονομία. Από το 1884 έχουμε αύξηση τόσο στον αριθμό των ωρών, όσο και στον αριθμό των Φυσικών μαθημάτων που περιλαμβάνονται στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Εξαίρεση αποτελεί το μάθημα της Χημείας, το οποίο μετά από μια σύντομη παρουσία βρέθηκε εκτός προγράμματος. Το 1909 η Χημεία εντάσσεται μόνιμα στο ωρολόγιο πρόγραμμα του Γυμνασίου και έκτοτε οι Φυσικές Επιστήμες διδάσκονται ανελλιπώς. Η πορεία των Φυσικών Επιστημών στα σχολεία του έξω Ελληνισμού ήταν παράλληλη με αυτή στο Κράτος, με μόνη διαφορά ότι σε πολλά σχολεία του έξω Ελληνισμού η Χημεία διδασκόταν εκτενέστερα και σε περισσότερες ώρες απ’ ότι στο Κράτος. Τα προγράμματα, ως προς τα μαθήματα των Φυσικών επιστημών, για τα σχολεία Θηλέων: α) Είναι υποβαθμισμένα σε σχέση με τα αντίστοιχα των Αρρένων, β) Δίνουν έμφαση στη Φυσική Ιστορία και στην Υγιεινή ενώ υποβαθμίζουν τη Φυσική και γ) Δεν περιέχουν αναφορές σε βιομηχανικές εφαρμογές. Τα μαθήματα των Φυσικών Επιστημών σε όλη τη χρονική περίοδο της μελέτης ανήκαν στη χαμηλότερη ιεραρχικά ομάδα μαθημάτων και ήταν πρωτεύοντα μόνο στα Πρακτικά Λύκεια.