Η ελληνική γραμματεία στη βασική παιδεία του γένους κατά την ύστερη τουρκοκρατία (1750-1821): από τη χειρόγραφη παράδοση στο έντυπο. (κώδικες - μαθηματάρια της Ι. Μονής των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων Θεραπνών Σπάρτης)

Abstract

Education, and especially the teaching of Greek literature, during the period of the Turkish rule is associated with the “mathimataria”, the handwritten teaching manuals of the time that hold a significant role in the teaching act. The study aims to investigate the teaching of Greek literature and language during the Turkish rule according to manuscripts – “mathimataria” and the imprinted teaching manuals. Resources of this study are: the no.64 manuscript, the manuscripts no.52 and no.29 from the Monastery of Agioi Tessarakonta Martyres (Therapnes, Sparta), as also the 18th century imprinted teaching manuals of grammar and rhetoric. The methodological direction followed is integrated in the explanatory– historical method. In the context of the explanatory methods, the following subjects: a. Ancient text and paraphrasing of the manuscript no.64: Morphology, vocabulary, translation method, semantic specification. b. Teaching manuals – documents: The documents with texts of ancient Greek literature and the teaching manuals of grammar and rhetoric. c. Composition of the above subjects with the historical context. Comparative process of manuscripts no. 52 and no. 29 of the Historical Archive._Conclusions: During the second half of the 18th century, the problem of language constitutes the main axis of cogitation on education. “Grammar” and “psychagogia”-”explanation” of text were found in the center of thinking and critic during the era of Modern Greek Enlightenment (1750-1830). The explanatory work of the manuscript texts is based on the philosophical thinking of the classic literature. In the paraphrase of the text we can find elements that originate from the ancient Greek philosophical thinking: “great – deplorable”, “diania”, “friend”, “study”, “student”, “democracy”, “justice”. The description of meaning of the text is not in conflict with its “psyhagogia”._The teaching of ancient Greek grammar is supported by imprinted teaching manuals. The references on the manuals to the (ancient Greek) texts establish them as a necessary methodological tool of teaching. The grammar manuals represent the field highlighting the teaching approaches: (“question and answer”, framing of grammar rules with examples). The ancient Greek literature texts that are given through manuscripts-”mathimataria” consist the learning material of imprinted manuals of rhetoric. The teaching of language (grammar) is connected with the extraction of meaning (rhetoric): From the paraphrasing of the ancient text derive the analogies in formation of a) Notification of building blocks (“proimio”, hypothesis, epilogue), b) reference to the division of the subject to respective units, c) reference to the division of respective units in sub-units and paragraphs, and d) understatement of the mode of formation. General vocabulary characteristics: a) The interpretetion of a meaning includes terms both from ancient and medieval colloquial literature. b) Dissimilarity and variety: Coexistence of scholar and folk elements. Borrowed -foreign- words next to ancient greek words. c) Wide use of compound words of literature diction.

Η παιδεία και ειδικότερα η διδασκαλία της ελληνικής γραμματείας κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας συνδέεται με τα μαθηματάρια που αποτελούν τα χειρόγραφα διδακτικά εγχειρίδια της περιόδου και κατέχουν σημαντική θέση στη διδακτική πράξη. Η μελέτη αποσκοπεί να διερευνήσει τη διδασκαλία της ελληνικής γραμματείας και γλώσσας κατά την τουρκοκρατία με βάση το χφφ – μαθηματάρια και τα έντυπα διδακτικά εγχειρίδια. Πηγές της συγκεκριμένης έρευνας αποτελούν : τα χειρόγραφο υπ’ αρ. 64, 52 και 29 της Ι. Μ. των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων Θεραπνών Σπάρτης καθώς και τα έντυπα διδακτικά εγχειρίδια 18ου αι. γραμματικής και ρητορικής. Η μεθοδολογική κατεύθυνση που ακολουθήθηκε εντάσσεται στην ερμηνευτική - ιστορική μέθοδο. Στα πλαίσια της ερμηνευτικής μεθόδου, διαμορφώθηκαν οι θεματικές α. Αρχαίο κείμενο και παράφραση του υπ’ αρ. 64 χφ: Μορφολογία, λεξιλόγιο, μεταφραστική τεχνική, σημασιολογικός προσδιορισμός. β. Διδακτικά εγχειρίδια – έντυπα : Τα έντυπα με κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και τα διδακτικά εγχειρίδια γραμματικής και ρητορικής. γ. Σύνθεση των παραπάνω θεματικών με το ιστορικό πλαίσιο. δ. Η συγκριτική επεξεργασία των χφφ 52 και 29 του Ιστορικού Αρχείου. Στο δεύτερο μισό του 18ου αι., το θέμα της γλώσσας αποτελεί το βασικό άξονα του προβληματισμού για την παιδεία. Η «γραμματική» και η «ψυχαγωγία»- «εξήγηση» του κειμένου βρέθηκαν στο επίκεντρο του προβληματισμού και της κριτικής την εποχή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1750-1830). Η ερμηνευτική εργασία των κειμένων των χφφ στηρίζεται στη φιλοσοφική σκέψη της κλασικής γραμματείας. Στην παράφραση των κειμένων εντοπίζονται στοιχεία που έλκουν την προέλευσή τους από την αρχαία ελληνική φιλοσοφική σκέψη :«σπουδαίος - φαύλος», «διάνοια», «φίλος», «μελέτη», «μαθητής», «δημοκρατία», «δικαιοσύνη». Η νοηματική απόδοση του κειμένου δεν εμποδίζεται από την «ψυχαγωγική» ερμηνεία. Η διδασκαλία της γραμματικής της αρχαίας ελληνικής υποστηρίζεται από τα έντυπα διδακτικά εγχειρίδια. Οι παραπομπές των εντύπων στα κείμενα καθιστούν αυτά απαραίτητο μεθοδολογικό εργαλείο της διδασκαλίας. Τα εγχειρίδια Γραμματικής αποτελούν το πεδίο επισήμανσης των διδακτικών προσεγγίσεων: «ερωταπόκριση», πλαισίωση των γραμματικών κανόνων με παραδείγματα. Τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που παραδίδονται από τα χφφ -μαθηματάρια αποτελούν τη διδακτική ύλη των εντύπων εγχειριδίων της ρητορικής. Συνδέεται η διδασκαλία της γλώσσας (γραμματική) με την εκφορά του νοήματος (ρητορική): α) Επισήμανση των δομικών στοιχείων (προοίμιο, υπόθεση, επίλογος), β) αναφορά στο χωρισμό του θέματος σε επιμέρους ενότητες, υποενότητες και παραγράφους και γ) στην υποδήλωση της μορφής ανάπτυξης. Από την παράφραση του αρχαίου κειμένου προκύπτουν οι αναλογίες στο σχηματισμό των τύπων της αρχαίας ελληνικής και της νέας ελληνικής (λεξιλογικά και μορφολογικά) που οδηγούν στην εξοικείωση και με τις δυο μορφές της γλώσσας και στην ανεύρεση των κοινών δομικών στοιχείων. Γενικά χαρακτηριστικά του λεξιλογίου της παράφρασης: α) Η ερμηνεία μιας έννοιας περιλαμβάνει όρους τόσο από την αρχαία όσο και τη μεσαιωνική δημώδη γραμματεία. β) Ανομοιογένεια και ποικιλία : Συνύπαρξη λόγιων και λαϊκών στοιχείων. Λέξεις δάνειες πλάι σε λέξεις της αρχαίας ελληνικής. γ)Ύπαρξη μεγάλου αριθμού σύνθετων λέξεων λογοτεχνικού ύφους.