Απεικονίσεις των ξένων στην ελληνική πλαστική και μικροτεχνία: Σκύθες, Πέρσες, Γαλάτες και Νέγροι από τον 6ο έως τον 1ο αι. π.Χ.

Abstract

In this dissertation, it is aimed to compare the iconographical uses and the symbolical significations of the representations of foreigners (barbarians) and study the figures of Scythians, Persians, Galatians and Blacks (Aethiopians). Those foreigners had been entangled in the Greek history and depicted in numbers of plastic artifacts created by Greek artists. The study is based on the examinations of the Greek and Latin literary sources and the scope of the research covers the Greek plastic arts which are dated from the 6th century to the 1st century BCE and found in Greece as well as Italy, Egypt, Asia Minor and Black Sea. The catalog of 519 artifacts includes monumental sculpture and minor art, such as reliefs, plastic vases, toreutics, terracotta figurines, lamps and ornaments that have not been investigated elaborately before. In the Greek plastic art, it is observed that the Scythians and the Blacks begun to be represented before the 6th century and continued till the Hellenistic period, while the Persians begun to appear in the Classical period and the Galatians were introduced in the Hellenistic period. Comparatively the figures of the Blacks were constantly popular in the whole period of the Greek antiquity. From the analysis of the provenance of the artifacts, it is indicated that definite types of foreigners were more frequently preferred in their neighbor regions. It is because close relationship with a definite foreign group would easily motivate the interest of the natives to produce their figures. Therefore, the figures of the Scythians were depicted more numerously in Black Sea, those of the Persians and the Galatians in Asia Minor. As an exception, it is notable that large numbers of the figures of the Blacks were portrayed across the whole Mediterranean regions. In the Greek plastic art, basically, the depiction of the foreigners intends to present the distinction between the foreigners and the Greeks as well as the differentiation among those foreign groups. In the result of the analysis of the representations of the foreigners, it is inferred that the attitudes of the Greeks to foreigners are divided into the senses of the “otherness (ετερότητα)” and “savage power (άγρια δύναμη)” (Diagram 1). The Persians represented in the Eastern iconographical themes and the Blacks portrayed with their physical features seem to provide the sense of the otherness to the Greek viewers, while the barbaric and unknown ethos and customs of the Scythians and the Galatians seem to result in the attitude that the Greeks recognize them as the uncivilized and the wild. The analysis of the interpretations of the represented figures concludes that the images of each foreign group are differentiated according to their propagandistic or non-propagandistic purposes. The absent of a prejudiced image against the Scythians and the Blacks contributes to flexibility in their representations in numerous kinds of iconographical themes and various types of artifacts. However, the rather stereotypical image to the Persians and the Galatians as fierce barbarian results in their frequent representations in the monumental works which were likely to allude to public or political messages.

Στην μελέτη αυτή έχει ως στόχο να συγκρίνουν τις εικονογραφικές χρήσεις και τις συμβολικές έννοιες των ξένων εξετάζοντας Σκυθές, Πέρσες, Γαλάτες και νέγρους (Αιθίοπες). Αυτοί οι ξένοι είχαν εμπλακεί στην ελληνική ιστορία και φιλοτεχνήθηκαν σε πολλά πλαστικά μνημεία από Έλληνες καλλιτέχνες. Η μελέτη επικεντρώθηκε στην εξέταση των ελληνικών και λατινικών γραμματειακών πηγών, καθώς και των ελληνικών πλαστικών μνημείων που δημιουργήθηκαν πριν τον 6ο αι. π.Χ. έως τον 1ο αι. π.Χ. τα οποία βρέθηκαν σε όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο αλλά και τη Νότια Ιταλία, την Αίγυπτο, τη Μικρά Ασία και τον Εύξεινο Πόντο. Στον κατάλογο ανήκουν μεγάλα πλαστικά μνημεία και μικροτεχνήματα που δεν έχουν μελετηθεί αναλυτικά, όπως ανάγλυφα, πλαστικά αγγεία, τορευτικά έργα, πήλινα ειδώλια, λύχνοι και κοσμήματα. Οι Σκύθες και οι νέγροι απεικονίζονται πριν από τον 6ο αι. έως τα ελληνιστικά χρόνια, ενώ οι Πέρσες πρωτοεμφανίζονται στα κλασικά χρόνια και οι Γαλάτες στα ελληνιστικά. Συγκριτικώς, τα έργα με μορφές νέγρων ήταν συνεχώς προσφιλή σε όλη τη διάρκεια της ελληνικής αρχαιότητας. Στις προελεύσεις των μνημείων, παρατηρείται ότι οι συγκεκριμένοι τύποι ξένων αποτελούσαν προσφιλές θέμα στις γειτονικές με αυτούς περιοχές. Διότι η στενή σχέση με ένα συγκεκριμένο έθνος θα προκαλούσε το ενδιαφέρον των ντόπιων. Έτσι, οι Σκύθες απεικονίζονταν συχνότερα στον Εύξεινο Πόντο, οι Πέρσες και οι Γαλάτες στη Μικρά Ασία. Ωστόσο, εξαιρούνται οι μορφές των νέγρων, οι οποίες απεικονίζονταν αρκετά συχνά σχεδόν σε όλη τη Μεσόγειο. Στην ελληνική τέχνη η βασικότερη επιδίωξη στην απεικόνιση των ξένων είναι η παρουσίαση της διαφορετικότητας ανάμεσα στους ξένους και τους Έλληνες. Αυτή η διάκριση γίνεται όχι μόνο μεταξύ των δύο αυτών ομάδων, αλλά και ανάμεσα σε κάθε έθνη. Η αίσθηση για τους ξένους, κινείται σε δύο κατευθύνσεις, στην αίσθηση της ετερότητας αφενός και της άγριας δύναμης αφετέρου (Διάγραμμα 1). Οι Πέρσες σε ανατολικά εικονογραφικά θέματα και οι νέγροι με τα εντυπωσιακά σωματικά χαρακτηριστικά τους έδιναν την αίσθηση της ετερότητας στους Έλληνες, ενώ τα ξένα και άγνωστα ήθη και η συμπεριφορά των Σκυθών και των Γαλατών θεωρήθηκαν ως άγρια και απολίτιστα από τους Έλληνες. Στο επίπεδο συμβολικής ερμηνείας, οι απεικονίσεις κάθε τύπου διακρίνονται για την προπαγανδιστική ή μη προπαγανδιστική χρήση. Η απουσία παγιωμένης προκατάληψης για τους Σκύθες και τους νέγρους συνέβαλε στην ευελιξία στην απεικόνισή τους, με αποτέλεσμα οι μορφές τους να παρουσιάζονται σε ποικίλα θέματα και σε διαφορετικά είδη τεχνημάτων. Όμως η πιο παγιωμένη εικόνα για τους Πέρσες και Γαλάτες ως ισχυρών βαρβάρων, σε σύγκριση με τους Σκύθες και τους νέγρους, συνέβαλε στην προπαγανδιστική απεικόνισή τους, με αποτέλεσμα οι μορφές τους να παρουσιάζονται πιο συχνά σε μεγάλα μνημεία, τα οποία εκπέμπουν δημόσια ή πολιτικά μηνύματα.