Η ταυτότητα του τόπου: πολλαπλές αφηγήσεις από το Prenzlauer Berg στο Βερολίνο

Abstract

This thesis examines the use of the term place identity using Prenzlauer Berg in Berlin as a case study. The main question of the thesis is how we understand place identity and what kind of consequences this understanding has. Chapter 1 is a literature review that sets the analytical tools for the ensuing examination. Central for this thesis is Doreen Massey’s suggestion that a place can be understood as the locus where different trajectories intersect interrelated in complex power geometries. In search of these trajectories Dieter Lapple suggests to look at the following constitutive elements of space: a) the material substrate, b) practices, c) institutions, d) representations and e] synthesis in people’s minds - all of the above embedded in power relations. Chapter 2 presents the methodological instruments for the study Observation Interviews and Content Analysis. In particular the German method of the biographical interview was adapted to meet the needs of the research question. Chapter 3 is the case study and is divided into 5 sub chapters that examine the area of Prenzlauer Berg from different perspectives. The thesis suggests that in order to understand place we need to examine the different trajectories that come together and the power relations that interconnect them.

Στη διατριβή αυτή μελετάται η έννοια της ταυτότητας του τόπου με παράδειγμα περίπτωσης το Prenzlauer Berg. Κεντρικό ερώτημα της διατριβής είναι «πως γίνεται κατανοητή η έννοια της ταυτότητας του τόπου από ποιους και τι επιπτώσεις έχει αυτή η κατανόηση». Στο πρώτο κεφάλαιο της διατριβής διερευνάται η σχετική βιβλιογραφία που θέτει και τα θεωρητικά εργαλεία για την έρευνα και ο τρόπος με τον οποίο έχει τοποθετηθεί το ζήτημα από άλλους ερευνητές/άλλες ερευνήτριες. Αυτό βασίζεται πάνω σε τρεις προβληματισμούς: α) των Weichart et al, β) της Martina Low και γ) της Doreen Massey όπου το ζήτημα ξαναμπαίνει με διαφορετικούς όρους ως ταυτοποίηση/ταύτιση ίδια λογική των πόλεων και αίσθηση του τόπου αντιστοίχως. Στο ίδιο κεφάλαιο γίνεται μια ευρύτερη συζήτηση για τον τόπο και το χώρο και πως οι δύο αυτές έννοιες χρειάζονται η μια την άλλη για να ορισθούν. Κεντρικό σημείο αφετηρίας για τη διατριβή είναι η διατύπωση της Massey πως ο τόπος είναι το σημείο συνάντησης διαδρόμων ανοιχτών στο μέλλον και πως οι τόποι συνδέονται μεταξύ τους με πολύπλοκες σχέσεις. Τέλος, αναλύονται διεξοδικά δύο θεωρητικά σχήματα για το πως συγκροτείται ο τόπος/χώρος τα οποία γίνονται και το αναλυτικό υπόβαθρο της διατριβής. Η προσέγγιση της Martina Low που αναφέρεται στη διπλή ταυτόχρονη διαδικασία spacing/σύνθεση και τον Dieter Lapple για τον οποίο τα στοιχεία που συγκροτούν το χώρο είναι: α) το υλικό υπόστρωμα, β) οι πρακτικές, γ) οι θεσμοί, δ) τα σύμβολα και οι αναπαραστάσεις και ε) η σύνθεση - πάντοτε εμπλεγμένα σε σχέσεις δύναμης. Στο κεφάλαιο 2 παρουσιάζονται τα μεθοδολογικά εργαλεία της διατριβής - η παρατήρηση οι συνεντεύξεις και η ανάλυση περιεχομένου. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη Γερμανική σχολή της βιογραφικής έρευνας η οποία προσαρμόστηκε για τις ανάγκες της διατριβής. Το κεφάλαιο 3 διαιρείται σε πέντε υποκεφάλαια και αποτελεί το εμπειρικό κομμάτι, δηλαδή την μελέτη περίπτωσης. Το πρώτο υποκεφάλαιο εισάγει το Prenzlauer Berg και τις πολλαπλές διαδρομές που το συγκροτούν σε μια παράλληλη ανάγνωση ανάμεσα στο λόγο των εφημερίδων και τα συμπεράσματα από αναγνώσεις παρατήρηση και συνεντεύξεις. Από εκεί ξετυλίγονται άλλες αφηγήσεις που αποτελούν τα υποκεφάλαια που ακολουθούν 3.2. η Βιετναμέζικη μετανάστευση στη Γερμανία και η παρουσία των Βιετναμέζων στην περιοχή της μελέτης, 3.3. η ζωή των γυναικών στην περιοχή μέσα στον πόλεμο, 3.4. οι καλλιτεχνικοί κύκλοι που επικρατούσαν την περιοχή τη δεκαετία του 1980 και που κατασκεύασαν γι’ αυτήν ένα μύθο ως «περιοχή εναλλακτικών αντιφρονούντων καλλιτεχνών». Και τέλος το υποκεφάλαιο 3.5. μελέτα την εξέλιξη της περιοχής από τη Γερμανική επανένωση και την επιστροφή των ακίνητων περιουσίων μέχρι το 2011 παρακολουθώντας ταυτόχρονα τον λόγο των εφημερίδων και άλλου είδους πληροφορίες (κυρίως ποιοτικού χαρακτήρα) για την κοινωνική μεταβολή της περιοχής. Το κεφάλαιο 4 «Σκέψεις και κάποια συμπεράσματα» που κλείνει τη διατριβή ανοίγει μια ευρύτερη συζήτηση για το πως μπορούμε να κατανοήσουμε την ταυτότητα του τόπου, μετά τη μελέτη περίπτωσης και προτείνει μια σειρά από σκέψεις. Για να κατανοήσουμε τη συγκρότηση του τόπου μοιάζει αν είναι χρήσιμο να ανατρέξουμε σε διαδρομές - η καθεμία με μια δίκη της σχετική αυτονομία αλλά και πάντοτε η καθεμία συνδεδεμένη με τις άλλες. Ο τρόπος που αυτές συνδέονται και που αλληλοεξαρτώνται που μας αποκαλύπτει πολλά για τον τόπο. Ο τόπος ως ταυτόχρονη συνύπαρξη διαφοράς δε σημαίνει πως όλες οι διαδρομές είναι ισότιμες στον καθένα από τους παραπάνω χώρους είναι εμπλεγμένες από την αρχή άνισες σχέσεις δύναμης ακόμη κι εκεί που δεν είναι εύκολο να τις αναγνωρίσει κάνεις με πρώτο μάτι. Το Prenzlauer Berg αποτελείται από αμέτρητους σχετικούς χώρους που κατασκευάζονται κι εξαφανίζονται διαρκώς όπως και από τις υλικές και συμβολικές τους συνέπειες. Κάποιοι από αυτούς τους χώρους είναι περαστικοί κάποιοι έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και μια σχετική σταθερότητα. Οι υλικές και συμβολικές συνέπειες από τη συγκρότηση του (παροδικού και σχετικού) χώρου φροντίζουν για τη συνέχεια μέσα στις ασυνέχειες με τη δύναμη που έχουν να αναπαράγουν τα φαινόμενα που τις γέννησαν. Ο χώρος γίνεται έτσι χώρος μήτρα (matrix). Για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει σε έναν τόπο (π.χ. στο Prenzlauer Berg) ίσως πρέπει να κοιτάξουμε και έξω από τα όρια του - σε άλλες περιοχές της πόλης π.χ. στην υπόλοιπη Γερμανία άλλα μέχρι και το Βιετνάμ. Οι σχέσεις ανάμεσα στους τόπους γίνονται κομμάτι των τόπων, κομμάτι της ταυτότητας του τόπου. Μοιάζει να υπάρχουν κάποια στοιχεία που συνθέτουν διαφορές και μεταβολές έτσι που να μπορούμε να μιλάμε για τον τόπο, το όνομα, τα (διαπερατά και σχετικά) όρια το γεωγραφικό στίγμα - όπως όμως και κάποιες κυρίαρχες αντιλήψεις για το τι είναι αυτός ο τόπος.