Απαρχές και εξέλιξη των πόλεων της Πελοποννήσου, από τον 8ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ.: ιστορικο - αρχαιολογική προσέγγιση με τα δεδομένα της Αχαΐας, Ηλείας, Μεσσηνίας και Αρκαδίας

Abstract

This study is concerned with the origin and evolutionary course of the poleis (-states?) in the central-western Peloponnesus as they appeared and developed from the late 8th century ΒC till the classical era. The aim of this thesis is to examine -through the productive combination of the ancient sources and the archaeological data- the time frame in which the urban nuclei in Achaia, Elis, Messenia and Arkadia appeared as well as the component elements that constitute this appearance visible and provable in modern times. More analytically the study is arranged in six sections complemented by bibliography indices maps, pictures and diagrams. I. INTRODUCTION it includes the subject of the study (chapter IA) the method applied (chapter IB) and the account of the earlier research of Peloponnesus from the 19th century AD and the works of the first travelers until the most recent surface surveys (chapter ΙΓ). II. DEFINITIONS a chapter that constitutes a semantic approach of the matter and where the term polis (chapter IIA) is studied in juxtaposition to the notions of asty, polisma, kome, chorion, demos, agroikia as well as ethnos (chapter IIB). III.CONDITIONS OF CREATION this wider section focuses on the ancient sources (literary and epigraphic ones) as well as on the archaeological data that provide evidence about the poleis and the secondary residential units of Peloponnesus settlement network. The introductory chapter where some general comments and clarifications are set out (chapter I HA), is followed by a treatise of the regions under study that is to say of Achaia (chapter HIB). Elis (chapter ΙΙΙΓ), Messenia (ΙΙΙΔ), Triphylia (chapter HIE) and Arkadia (chapter ΙΙΙΣΤ). In each of the above cases the ancient sources are further separated from the archaeological remains whereas the combined view of both leads to the drawing of the first conclusions. IV. SYNTHESIS this specific section aims to point out those separate factors that relate to the constitution of a city (chapter IVA), the economy (chapter IVB), the colonization (chapter IVΓ) as well as the competition and imitation, as regards the ceramics the burial customs and the sanctuaries (chapter IVA). All the above mentioned factors are studied under the scope of their influence/impact on the evolution of the poleis of the central and western Peloponnesus meaning to which extent they precipitated or delayed what nowadays is referred to by the general term polis. V. CONCLUSIONS which constitute the synthetic outcomes of the findings based on the abovementioned chapters. It is confirmed that the poleis as political organizations preceded the poleis as urban centers whereas it is maintained that the end of the 6th century Β C -at least in most of the cases- consisted a turning point for the transition to a more complete form of polis in which the previously consolidated political characteristics are detected in the context of an already crystallized urban center continually developing. VI. APPENDICES the study is completed with the presentation of three appendices. Totally, they deal with the importance of the political (appendix I) and ethno-tribal affiliations (appendix II) to each of the territories of the region under study, as well as with the significance of the binding ties, deriving from the poleis direct incorporation or subjugation under the sphere of influence of more powerful political centers/states (appendix III). In this last case the examples of Elis and Messenia are considered didactic.

Η διατριβή αφορά στη γένεση και εξελικτική πορεία των πόλεων (-κρατών ) της κεντρο-δυτικής Πελοποννήσου όπως αυτές εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν από τον ύστερο 8° αι π.Χ. μέχρι και την κλασική εποχή. Στόχος της έρευνας είναι να μελετήσει -μέσω του γονίμου συνδυασμού των αρχαίων πηγών και των αρχαιολογικών δεδομένων- τόσο το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έκαναν την εμφάνιση τους οι αστικοί πυρήνες στην Αχαΐα Ηλεία, Μεσσηνία και Αρκαδία, όσο και τα συστατικά στοιχεία που καθιστούν την εμφάνιση αυτή ορατή και αποδεικτέα στη σύγχρονη εποχή. Αναλυτικότερα η μελέτη είναι διαρθρωμένη σε έξι ενότητες, οι οποίες συνοδεύονται από βιβλιογραφία, ευρετήρια, χάρτες, εικόνες και διαγράμματα. Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ η οποία περιλαμβάνει το αντικείμενο της έρευνας (κεφ ΙΑ), τη μέθοδο που ακολουθήθηκε (κεφ. IB) και την προγενέστερη έρευνα της Πελοποννήσου από τον 19° αι. και τα έργα των πρώτων περιηγητών μέχρι και τις πλέον πρόσφατες έρευνες επιφάνειας (surveys) (κεφ. ΙΓ). II. ΟΡΙΣΜΟΙ που συνιστούν μια εννοιολογική προσέγγιση του ζητήματος και όπου ο όρος πόλις (κεφ. IIA) μελετάται κατ’ αντιπαράθεση με τις έννοιες του άστεως του πολίσματος, της κώμης του χωρίου, του δήμου, της αγροικίας, αλλά και του έθνους (κεφ. IIB). III. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ η ευρύτερη αυτή ενότητα επικεντρώνεται στις αρχαίες πηγές (γραμματειακές και επιγραφικές) καθώς και στα αρχαιολογικά δεδομένα που προσπορίζουν στοιχεία για τις πόλεις και τους δευτερεύοντες οικισμούς της Πελοποννήσου. Μετά από ένα εισαγωγικό κεφάλαιο, στο οποίο παρατίθενται κάποιες γενικές παρατηρήσεις και διευκρινήσεις (κεφ. ΙΙΙΑ), ακολουθεί η επιμέρους πραγμάτευση των υπό μελέτη περιοχών ήτοι της Αχαΐας (κεφ. HIB), της Ηλείας (κεφ. ΙΙΙΓ), της Μεσσηνίας (κεφ. ΙΙΙΔ), της Τριφυλίας (κεφ. IIΙΕ) και της Αρκαδίας (κεφ. ΙΙΙΣΤ). Σε κάθε μια από τις παραπάνω περιπτώσεις διαχωρίζονται επιπλέον οι αρχαίες πηγές από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα ενώ η συνδυαστική θεώρηση των δυο οδηγεί στη εξαγωγή των πρώτων πορισμάτων. IV. ΣΥΝΘΕΣΗ η συγκεκριμένη ενότητα αποσκοπεί στην ανάδειξη των επιμέρους εκείνων παραγόντων που σχετίζονται με την πολιτεία και το πολίτευμα ενός άστεως (κεφ. IVA), την οικονομία (κεφ. IVB), τον αποικισμό (κεφ. IVQ) καθώς επίσης, την άμιλλα και τη μίμηση στην κεραμεική, τα ταφικά έθιμα και τα ιερά (κεφ. IVA). Στο σύνολό τους οι παραπάνω παράγοντες μελετώνται υπό το πρίσμα της επιρροής/επίδρασής τους στην εξέλιξη των πόλεων της κεντρικής και δυτικής Πελοποννήσου στο κατά ποσό δηλαδή επιτάχυναν ή επιβράδυναν αυτό που σήμερα ονομάζουμε κάπως γενικά πόλη. V. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ που αποτελούν απόρροια των επιμέρους πορισμάτων των προαναφερθέντων κεφαλαίων. Σε αυτά επιβεβαιώνεται πως οι πόλεις ως πολιτικοί οργανισμοί προηγήθηκαν των πόλεων ως αστικά κέντρα ενώ υποστηρίζεται πως τα τέλη του 6ου αι π Χ -στις περισσότερες έστω των περιπτώσεων- απετέλεσαν σημείο καμπής για τη μετάβαση σε μια πιο ολοκληρωμένη μορφή της πόλεως στην οποία τα ήδη παγιωμένα πολιτικά χαρακτηριστικά εντοπίζονται στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου πλέον αστικού κέντρου, διαρκώς εξελισσομένου. VI. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ η μελέτη ολοκληρώνεται με την παράθεση τριών παραρτημάτων. Στο σύνολο τους πραγματεύονται τόσο τη σημασία των πολιτικών (παρ. Ι) και εθνο-φυλετικών συνεκτικών δεσμών (παρ II) σε καθεμία από τις επικράτειες της υπό μελέτης περιοχής όσο και την επίδραση των δεσμών που πηγάζουν από την άμεση ένταξη η καθυπόταξη πόλεων στη σφαίρα επιρροής μεγαλυτέρων πολιτικών κέντρων/κρατών (παρ III). Στην τελευταία αυτή περίπτωση τα παραδείγματα της Ηλείας και Μεσσηνίας κρίνονται διδακτικά.