Συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης κατά την ελληνιστική κα ρωμαϊκή περίοδο στη Μακεδονία

Abstract

Despite of the fact that urban water systems of Hellenistic and Roman Macedonia constitute a significant factor of living’s standard and economic prosperity both in domestic and public uses until now there’s been only a fragmentary study of them. During the present research all water supply and drainage constructions exposed by excavations in all over Macedonia have been listed and described for the first time. Secondly, the evidenced stuff has been estimated and discussed correlating it with the history of water and sanitation of the ancient world. It is demonstrated that Macedonians were aware of the importance of pure water and the availability of water in large quantities in their area. They knew very well the influence of water on public health and how important was to evaluate the quality of drinkable water before its consumption. Hydraulic engineering in Hellenistic and Roman Macedonia, especially urban water supply and drainage is a continuity of a hydraulic tradition that occurred during the 6th century BC, related to the appearance of urban centers in the area that means permanent well organized establishments with government. During the Hellenistic age most Macedonian cities have been built according to Hippodamian system. In Roman era baths and latrines in Macedonia played a major role in the lifestyle as in all over the Empire. Under these conditions urban water technologies were developed by inventive engineers with advanced knowledge and a high level of hydraulic engineering expertise. Urban water supply and drainage systems in Hellenistic and Roman Macedonia were characterized by a great technical and functional progress, planned and built covering everyday needs and they were performed by the central authority according to an existed legislation and institutional framework for water management. They include simple or complicated structures, sometimes magnificent, dealing with the collection, conveyance, supply and use of water in Macedonian cities the drainage of storm water and control and disposal of wastes. They all were always adjusted to the local culture, geomorphology, topography, hydrological and climatic conditions. It is well documented that Macedonian engineers during the Hellenistic and Roman period had a solid experience and expertise, plus the ability to create developed and successful urban water supply and drainage systems characterized by durability and sustainability, being in any case the backbone of each city.

Οι υδραυλικές υποδομές των ελληνιστικών και ρωμαϊκών πόλεων της Μακεδονίας αποτελούν ένα ελάχιστα μελετημένο πεδίο έρευνας πάρα το γεγονός ότι συνιστούν ένα βασικό τεκμήριο υψηλού βιοτικού επιπέδου με μεγάλη συμβολή σε όλα τα επίπεδα της καθημερινότητας. Δεδομένου του περιορισμένου ενδιαφέροντος με την παρούσα έρευνα επιχειρήθηκε αρχικά η απογραφή του σχετικού υλικού ως επί τω πλείστον δημοσιευμένου. Ακολούθησε η διαπραγμάτευση όλων των καταλογογραφημένων στοιχείων που περιλαμβάνει τη μελέτη κάθε υδραυλικού μορφώματος ξεχωριστά και τη συνθετική αξιολόγηση του καταγεγραμμένου υλικού σε επίπεδο οικοδομικών συνόλων και πόλεων μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της εξελικτικής πορείας της υδραυλικής στον αρχαίο κόσμο. Από την αποτίμηση του σχετικού υλικού προκύπτει ότι οι Μακεδόνες γνώριζαν τη σημαντικότητα του υγρού αγαθού που αποτελούσε στην περιοχή φυσικό πόρο εν αφθονία αλλά και την επιτακτική ανάγκη της ποιοτικής εκτίμησης των υδάτων πριν την κατανάλωσή τους. Είναι βέβαιο ότι η υδραυλική τέχνη στην ελληνιστική και ρωμαϊκή Μακεδονία σε επίπεδο αστικής υδροδότησης και απαλλαγής από όμβρια και αστικά λύματα αποτελεί τη συνέχεια μιας υδραυλικής παράδοσης η απαρχή της οποίας πιθανολογείται τον 6ο αι. π.Χ. ως άμεση αντανάκλαση της δημιουργίας εγκαταστάσεων με την οργάνωση και τη δομή μιας πόλης. Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους με το Ιπποδάμειο σύστημα να κυριαρχεί στον πολεοδομικό σχηματισμό των Μακεδονικών πόλεων αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της ρωμαϊκής εποχής οπότε η χρήση λουτρών και αποχωρητήριων στη Μακεδονία συνιστά αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητας όπως και στην υπόλοιπη αυτοκρατορία, τα υδροδοτικά και αποχετευτικά δίκτυα εξελίχθηκαν με εξειδικευμένους τεχνίτες, συστηματικούς, επινοητικούς και παραγωγικούς. Έγιναν πιο οργανωμένα και λειτουργικά συμβαδίζοντας με τις νέες ανάγκες και απαιτήσεις της κάθε εποχής κατασκευάζονταν δε και λειτουργούσαν με την κρατική πρόνοια και βάσει καθορισμένου νομικού πλαισίου. Πρόκειται για απλές ή συνθετότερες εγκαταστάσεις λήψης υδραγωγής διανομής χρήσης νερού και απαλλαγής από πλεονάζοντα ύδατα και λύματα, κάποιες φορές θαυμαστού μεγέθους, προσαρμοσμένες στην τοπική νοοτροπία, την τοπογραφία, τις υδρογεωλογικές και κλιματικές συνθήκες της περιοχής, Με άλλα λόγια οι Μακεδόνες είχαν την τεχνογνωσία να δημιουργούν σε όλη τη Μακεδονία οργανωμένες και αποδοτικές υδραυλικές υποδομές, οι οποίες κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους αποτελούσαν αναπόσπαστο μέρος της οικιστικής τους φυσιογνωμίας.