Η εικόνα της εξέλιξης στο ελληνικό σχολείο

Abstract

This thesis explored the presentation and presence of the theory of biological evolution in primary and secondary education since the beginning of the 20th century. Firstly a study was made of the presentation of evolutionary theory (ET) in the school curricula and textbooks since it was first introduced that is in the early 20th century. That is, we had to investigate what Greek primary and secondary school teachers thought about the concepts in ET, the concepts their pupils formed after being taught the material on the curricula and after studying the textbooks and attending classes. Therefore, this study was made in for separate sections that comprised the four chapters of the thesis while the methodology included an analysis of all the curricula devoted to biology and other related lessons. It pinpointed and analysed all the texts that were either directly or indirectly related to evolutionary theory in all primary and secondary textbooks. The research instruments used to record teachers and pupils conceptions and views were questionnaires consisting of open-ended and closed questions and interviews with secondary school biology teachers. In the fifth and final chapter, the individual research findings were evaluated in order to draw general conclusions as well as observations and proposals for further research, which mainly focused on the following points. The theory of biological evolution was included in biology lessons contained in the first biology textbook issued in Greece in 1933, indicating that its author, a university professor, recognised its importance. Since then, it has continued to appear in Greek secondary school curricula and textbooks. Since the beginning of the 21st century, the theory has been taught in junior high school as a separate chapter (the final one) but not in senior high. At the same time, it was observed that concepts seen as a prerequisite to the teaching of evolution in primary schools were given inadequate attention. The survey of primary and secondary school teachers views and conceptions showed that most of them recognized the importance of teaching evolutionary theory. However, the vast majority of primary school teachers were lacking in the scientific knowledge necessary for teaching issues such as adaptation - one of those included in the material - which needed to be taught as part of the scientific framework of evolutionary theory. Meanwhile, restricting the teaching of evolutionary theory to junior high school level means that a percentage of secondary school teachers do not acquire the necessary qualifications to teach those concepts. The survey showed that secondary school pupils have many differing views of the concepts involved in the theory of biological evolution, despite the fact that they generally agree with and accept the concept of the evolution of living beings.

Στη διατριβή διερευνήθηκε διεξοδικά η εικόνα «παρουσίαση» και «παρουσία» της θεωρίας της βιολογικής εξέλιξης στο σχολείο της Πρωτοβάθμιας (ΠΕ) και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (ΔΕ) συνολικά, από τις αρχές του 20ου αιώνα έως σήμερα. Ένας καταρχήν τρόπος για να φωτιστεί η εν λόγω εικόνα ήταν να μελετηθεί πως παρουσιάζεται στα Αναλυτικά Προγράμματα (ΑΠ) και τα εγχειρίδια του ελληνικού σχολείου αφότου εισήχθη σε αυτά, δηλαδή από τις αρχές του 20ου αιώνα. Όμως η εικόνα της θεωρίας της εξέλιξης στο ελληνικό σχολείο συνδιαμορφώνεται και από τι σκέφτονται για τη διδασκαλία εννοιών της εξελικτικής θεωρίας οι εκπαιδευτικοί της ΠΕ και της ΔΕ και τι αντιλήψεις διαμορφώνουν οι μαθητές του ελληνικού σχολείου αφού διδαχθούν ό,τι προβλέπεται από τα ΑΠ αφού μελετήσουν τα εγχειρίδια και παρακολουθήσουν τα μαθήματα των δάσκαλων τους στην ΠΕ και ΔΕ. Με βάση τα προαναφερθέντα ερωτήματα η έρευνα ήταν σπονδυλωτή, από τέσσερεις επιμέρους έρευνες που παρουσιάσθηκαν στα τέσσερα κεφάλαια της διατριβής, ενώ η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε περιελάμβανε ανάλυση όλων των ΑΠ για τη Βιολογία και τα σχετικά μαθήματα, ανάλυση όλων των κειμένων με άμεση ή έμμεση σχέση με την εξελικτική θεωρία σε όλα τα εγχειρίδια ΔΕ και ΠΕ. Τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την καταγραφή των αντιλήψεων και απόψεων των εκπαιδευτικών και των μαθητών ήταν ερωτηματολόγια από ανοικτές και κλειστές ερωτήσεις και συνεντεύξεις από εκπαιδευτικούς της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που διδάσκουν τη Βιολογία. Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο τα επιμέρους ερευνητικά ευρήματα αξιοποιήθηκαν για την εξαγωγή γενικών συμπερασμάτων τα κυριότερα εκ των οποίων επικεντρώθηκαν στα ακόλουθα σημεία. Η θεωρία της βιολογικής εξέλιξης συμπεριλαμβανόταν στα προς διδασκαλία θέματα της Βιολογίας που περιέχονταν στο πρώτο εγχειρίδιο Βιολογίας και έκτοτε εξακολούθησε να υπάρχει στα ΑΠ και εγχειρίδια του ελληνικού σχολείου της ΔΕ έως σήμερα. Από τις αρχές του 21ου αιώνα διδάσκεται στην Γυμνασιακή ΔΕ ως ένα κεφάλαιο (τελευταίο στην ύλη) αλλά όχι στη Λυκειακή βαθμίδα. Παράλληλα η παρουσία προαπαιτούμενων εννοιών στην ΠΕ/ΔΕ και σχολικά εγχειρίδια) αξιολογήθηκε ως πενιχρή και διδακτικά ανεπαρκής. Η έρευνα στις απόψεις και αντιλήψεις των εκπαιδευτικών ΠΕ και ΔΕ έδειξε ότι αναγνωρίζεται η σημασία της διδασκαλίας της εξελικτικής θεωρίας από την συντριπτική πλειοψηφία τους. Όμως η μεγάλη πλειοψηφία των εκπαιδευτικών ΠΕ έχουν σοβαρές ελλείψεις ως προς το επιστημονικό περιεχόμενο που απαιτείται για τη διδασκαλία του θέματος π.χ. της «προσαρμογής» - ένα θέμα που διδάσκουν - το οποίο χρειάζεται να διδάσκουν στο επιστημονικό πλαίσιο της εξελικτικής θεωρίας. Επίσης, ο περιορισμός της διδασκαλίας της εξελικτικής θεωρίας μόνο στη Γυμνασιακή βαθμίδα έχει μειώσει την δυνατότητα σε ένα ποσοστό εκπαιδευτικών της ΔΕ να διαχειρίζονται με επάρκεια τις σχετικές έννοιες. Η έρευνα έδειξε ότι οι μαθητές της ΔΕ διαχειρίζονται με επάρκεια τις σχετικές έννοιες. Η έρευνα έδειξε ότι οι μαθητές της ΔΕ εμφανίζουν πολλές εναλλακτικές αντιλήψεις για έννοιες της θεωρίας της βιολογικής εξέλιξης παρά το γεγονός ότι καταγράφεται η συμφωνία και αποδοχή τους στην αντίληψη της εξέλιξης των έμβιων όντων.