Μορφολογική και σημασιολογική εξέταση του πτωτικού συστήματος της αρχαίας ελληνικής

Abstract

The category of case is a central issue of the contemporary linguistic research. Theoretical models of analysis developed within the framework of the Structuralism and Generative Grammar focused on the semantic and syntactic dimension of case. At the same time, they discarded the traditional connection of the category to morphology and nominal inflection. Recent developments in the linguistic theory resulted in the re-introduction of morphology in the grammar of language as an autonomous level aiming at the definition of the relationship between the other grammatical levels such as syntax, lexicon and phonology. This development created the theoretical background for the study of case relations from a purely morphological viewpoint which approves the universal character of the category as defined by the generative theory. In this study we examine the character of case relations and morphological case through the analysis of the case system of Ancient Greek under the Lexeme Morphology Model (Beard 1995). More specifically, we claim that case relations are syntactic, not semantic categories, which we call case functions, and exist as arbitrary grammatical codifications of the semantic meanings of the empirical world organized into a universal and closed set. On the other hand, morphological case is defined as a parametric feature of the fusional languages which controls the correspondences between the units of syntax (i.e. the case functions) and their phonological representations (i.e. the inflectional endings). An indication for the syntactic and arbitrary character of case functions is the existing asymmetry in their relation to the semantic meanings they codify (i.e. one case function corresponds to more than one semantic meanings). This asymmetry is a cross-linguistic phenomenon which leads through a detailed examination of the case systems of various languages, to the reconstruction of the universal set of case functions. On the other hand, the role of morphological case as an intermediary mechanism responsible for the definition of the relationship between syntax and phonology is justified when the set of their correspondences is not directly predictable. Namely, when many case functions correspond to many endings and therefore there is danger for the emergence of ungrammatical combinations. This is the case of many fusional languages and Ancient Greek. It is necessary therefore for an administrative mechanism to exist which will be able to manipulate the set of case functions along with the (structural, lexical and semantic) factors conditioning their distribution in syntactic structures and the set of their phonological representations along with their own factors (i.e. gender, number, inflectional class) conditioning their distribution to the various nominal bases and relate them to each other. In this theoretical framework, our study aims at the definition of both the set of case functions related to the Ancient Greek cases and the processes involved in their phonological representation. The definition of the set of Ancient Greek case functions is carried out with reference to the universal set of case functions. Therefore, it is a subset of this universal inventory. On the other hand, the description of the devices involved in the formation of the inflectional forms focuses on the analysis of their internal structure and the importance of morphological features such as gender, number and inflectional class. .........................................................................................................................................................

Η μελέτη της κατηγορίας της πτώσης αποτελεί καίριο θέμα της σύγχρονης έρευνας. Τα θεωρητικά πρότυπα ανάλυσης που αναπτύχθηκαν μέσα στα πλαίσια του Δομι- σμού και της Γενετικής Γραμματικής τόνισαν τη σημασιολογική και τη συντακτική διάσταση της πτώσης. Παράλληλα όμως, αγνόησαν την παραδοσιακή διασύνδεση της κατηγορίας με τη μορφολογία και την ονοματική κλίση. Νεότερες εξελίξεις στο χώρο της θεωρίας είχαν ως συνέπεια την επανεμφάνι- ση της μορφολογίας στη γραμματική της γλώσσας ως αυτόνομου επιπέδου με κύριο ρόλο τη διασύνδεση των υπολοίπων γραμματικών επιπέδων (σύνταξης, λεξικού, φω- νολογίας). Η πρόοδος αυτή διαμόρφωσε το θεωρητικό πλαίσιο για τη μελέτη των πτωτικών σχέσεων (Case Relations) μέσα από μια καθαρά μορφολογική οπτική, η οποία ωστόσο αποδέχεται την καθολικότητα (Universality) της πτώσης ως γραμματι- κής κατηγορίας όπως ορίστηκε από τη Γενετική Θεωρία. Στην παρούσα εργασία εξετάζουμε το χαρακτήρα των πτωτικών σχέσεων και της μορφολογικής πτώσης (Morphological Case) μέσα από την ανάλυση του πτωτι- κού συστήματος της Αρχαίας Ελληνικής (ΑΕ) σύμφωνα με το πρότυπο της Λεξηματι- κής Μορφολογίας (Lexeme Morphology), (Beard 1995). Ειδικότερα, υποστηρίζoυμε ότι οι πτωτικές σχέσεις αποτελούν συντακτικές και όχι σημασιολογικές κατηγορίες, που ονομάζονται πτωτικές λειτουργίες (Case Functions), υφίστανται ως αυθαίρετες γραμματικές κωδικοποιήσεις των σημασιών του κόσμου της εμπειρικής πραγματικό- τητας και οργανώνονται σε ένα καθολικό σύνολο με αυστηρά καθορισμένα όρια. Η μορφολογική πτώση ορίζεται, επίσης, ως παραμετρικό μορφολογικό χαρακτηριστικό των κλιτών γλωσσών που ελέγχει τις αντιστοιχίες ανάμεσα στις μονάδες της σύντα- ξης (δηλ. τις πτωτικές λειτουργίες) και τις φωνολογικές τους αντιπροσωπεύσεις (δηλ. τις καταλήξεις). Κύρια ένδειξη για τον συντακτικό και αυθαίρετο χαρακτήρα των πτωτικών λειτουργιών είναι η ύπαρξη ασυμμετριών στη σχέση τους με τις σημασίες που κωδι- κοποιούν (δηλ. μία πτωτική λειτουργία κωδικοποιεί περισσότερες από μία σημασίες). Αυτή η ασυμμετρία είναι διαγλωσσικό φαινόμενο και οδηγεί μέσα από τη λεπτομερή εξέταση των πτωτικών συστημάτων διαφόρων γλωσσών στην ανασύνθεση του καθο- λικού συστήματος των πτωτικών λειτουργιών. Από την άλλη πλευρά, ο ρόλος της μορφολογικής πτώσης ως ενδιάμεσου μηχανισμού που ευθύνεται για τον ορισμό της σχέσης ανάμεσα στη σύνταξη και τη φωνολογία δικαιολογείται όταν οι σχέσεις μετα- ξύ των δύο επιπέδων δεν είναι άμεσα προβλέψιμες. Δηλαδή, όταν πολλές πτωτικές λειτουργίες αντιστοιχούν σε πολλές καταλήξεις και επομένως υπάρχει κίνδυνος δη- μιουργίας αντιγραμματικών συνδυασμών. Τέτοιες περιπτώσεις μαρτυρούνται τυπολο- γικά σε πολλές κλιτές γλώσσες και την ΑΕ. Είναι απαραίτητη επομένως, η ύπαρξη ενός συντονιστικού μηχανισμού ο οποίος θα μπορεί να διαχειριστεί το σύνολο των πτωτικών λειτουργιών μαζί με τους (δομικούς, λεξικούς και σημασιολογικούς) παρά- γοντες που ελέγχουν την κατανομή τους σε συντακτικές δομές και το σύνολο των φω- νολογικών τους αντιπροσωπεύσεων μαζί με τους δικούς τους παράγοντες κατανομής στις ονοματικές βάσεις (δηλ. γένος, αριθμό, κλιτική τάξη) και να εξασφαλίσει τη με- ταξύ τους σχέση. ..............................................................................................................................