Η ελληνική εξωτερική πολιτική και το ζήτημα της ασφάλειας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, 1933-1936

Abstract

The dissertation examines the security problem Greece faced between 1933 and 1936 and the policy which was followed by the Greek governments in order to secure the necessary guarantees for the political independence and territorial integrity of the country. Between 1933 and 1936, security became the most prominent problem in international relations. Hitler's advent to power, the challenge of the League of Nations' role by Italy, the vast rearmament of revisionist powers, the Ethiopian crisis and the remilitarization of the Rhineland led to the failure of the system of collective security and to the dramatic rise of the "revisionist" states' influence, while the "conservative" states proved unable to impose their will. The dissertation is divided into five parts. The introduction examines the question of Greek and European security from the end of the First World War to the early thirties, while some precursory comments are made regarding those personalities who were responsible for Greek policy-making in 1933-36. The first chapter analyses the comparative/relative military strength of Greece and the other Balkan states as an important element of their foreign and security policies. The second chapter deals with the period between March 1933 and February 1934, when the Greek government decided to move from bilateral to multilateral diplomacy. The third part refers to the disagreement expressed by the Greek opposition after the conclusion of the Balkan Pact and its consequences on the Balkan Entente and Greece's international status. The fourth chapter examines Greek policy from June 1934 to August 1935, when the Greek government tried to find alternative strategies in order to face the security problem; however, all efforts (including the conclusion of additional Greek-Turkish military agreements and Mediterranean Pact) failed. The last part analyses the consequences of the Ethiopian crisis on Greek foreign policy. Finally, the conclusions of the dissertation are divided on two parts: the first one deals with the question of continuities and discontinuities, while the second one refers to the assessment of Greek foreign policy of the period 1933-36.

Σκοπός της διατριβής είναι η ανάλυση του προβλήματος ασφάλειας που αντιμετώπισε η Ελλάδα από το 1933 έως το 1936 και της πολιτικής που ακολούθησαν οι ελληνικές κυβερνήσεις προκειμένου να εξασφαλίσουν τις απαραίτητες εγγυήσεις για την κατοχύρωση της πολιτικής ανεξαρτησίας και εδαφικής ακεραιότητας της χώρας. Ανάμεσα στο 33 και το 36, σειρά γεγονότων ανέδειξαν το ζήτημα της ασφάλειας ως το κατεξοχήν πρόβλημα των διεθνών σχέσεων: η άνοδος του Hitler στην εξουσία, η αμφισβήτηση του ρόλου της Κοινωνίας των Εθνών από την Ιταλία, η αποτυχία της Διάσκεψης του Αφοπλισμού, η εντατικοποίηση του επανεξοπλισμού των ηττημένων χωρών, η ιταλοαιθιοπική κρίση και η επαναστρατιωτικοποίηση της Ρηνανίας οδήγησαν στην απαξίωση του συστήματος της συλλογικής ασφάλειας και στη δραματική ενίσχυση των αναθεωρητικών δυνάμεων, καταδεικνύοντας παράλληλα την αδυναμία των συντηρητικών χωρών να επιβάλουν τις απόψεις τους. Η διατριβή χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια. Στην εισαγωγή εξετάσθηκε το ζήτημα της ελληνικής και ευρωπαϊκής ασφάλειας από το τέλος του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ως τις αρχές της δεκαετίας του 1930, ενώ παράλληλα έγιναν κάποιες προκαταρκτικές παρατηρήσεις σχετικά με τις προσωπικότητες εκείνες που υπήρξαν υπεύθυνες για τη διαχείριση και διαμόρφωση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής της περιόδου 1933-36. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια πρώτη προσέγγιση των συσχετισμών των στρατιωτικών δυνάμεων της Ελλάδας και των υπόλοιπων Βαλκανικών κρατών, ως βασικό στοιχείο του υποβάθρου της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφαλείας. Το δεύτερο κεφάλαιο μελετά την περίοδο από τον Μάρτιο του 1933 έως το Φεβρουάριο του επόμενου έτους, διάστημα κατά το οποίο συντελέσθηκε η μεταβολή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής από τη διμερή στην πολυμερή διπλωματία. Το τρίτο κεφάλαιο εξετάζει τις αντιδράσεις που διατυπώθηκαν στην Ελλάδα εναντίον του Βαλκανικού Συμφώνου και τις συνέπειες που αυτές είχαν, τόσο για το Βαλκανικό Σύμφωνο, όσο και για τη διεθνή θέση της Ελλάδας. Στο τέταρτο κεφάλαιο μελετάται η πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης από τον Ιούνιο του 1934 έως τον Αύγουστο του επόμενου έτους, διάστημα κατά το οποίο η ελληνική διπλωματία αναγκάστηκε να προσαρμοσθεί στα νέα δεδομένα και να αναζητήσει εναλλακτικές στρατηγικές προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ελληνικής ασφάλειας. Ωστόσο, όλες οι προσπάθειες (υπογραφή ελληνοτουρκικών στρατιωτικών συμφωνιών, συνομολόγηση μεσογειακού συμφώνου) απέτυχαν. Το τελευταίο κεφάλαιο εξετάζει τις συνέπειες που η ιταλοαιθιοπική κρίση είχε για την ελληνική εξωτερική πολιτική. Κατά τη διάρκεια της κρίσης διαμορφώθηκε η πολιτική εκείνη, που θα ακολουθούσε η Ελλάδας έως και τη γερμανική επίθεση του 1941: στενή συνεργασία με τη Βρετανία και τα κράτη της Βαλκανικής Συνεννόησης, ή τουλάχιστον με εκείνα που ως το τέλος ήθελαν και μπορούσαν να αντιδράσουν στην επιθετική πολιτική του Άξονα. Τέλος, τα συμπεράσματα της διατριβής αναπτύσσονται πάνω σε δύο άξονες. Στον πρώτο τίθεται το ερώτημα της συνέχειας ή της ρήξης, ενώ ο δεύτερος αναφέρεται στην αποτίμηση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής των ετών 1933-36.