Το κτηριακό συγκρότημα του Φυλακίου της Θάλασσας στο όρμο Καρούμες και η περιοχή του: ο χαρακτήρας της κατοίκησης στην ύπαιθρο της Ανατολικής Κρήτης κατά τη Νεοανακτορική Εποχή

Abstract

This study examines the form and character of occupation in the Cretan countryside during the Neopalatial period (second quarter of the 2nd millennium B.C.). It focuses on the lower tiers of the hierarchy of settlement, that is on the scattered hamlets and isolated buildings of the hinterland, the aim being to discuss the character of inhabitation of these sites and their significance - if any - for assessing the social organization of the period. The treatment is based on the so-called Sea Guard-house, a building complex situated on the bay of Karoumes, at the east coast of Crete. This is one of the few excavated sites that could be positioned at the lower level of the hierarchy of settlement. The analysis of the data focuses on the architecture and the ceramics. The character of the occupation in the surrounding area was also studied, so as to approach the aforementioned site in the context of the landscape where it was incorporated, and in order to ascertain whether it should be regarded as typical of he region. To his goal, an extensive surface survey was carried in the areas of Karoumes, Chochlakies and Skoinias. The evidence indicates that the general historical context must have been very different during the individual phases of the Neopalatial period. During its early stages, settlement in the area under study was dense and scattered. It took the form of isolated buildings of modest size, which can be regarded as farmhouses. Typically, these buildings are distinguished by their megalithic masonry and their dominant position. The available data do not point to a stratified social organization - at least within the area under study. However, in the course of the later stages of the Neopalatial, the majority of the farmhouses was deserted - something that should be linked to the expansion of the neighboring urban centers, as well as to the rise of a newly formed class of landowners, residing in the so-called county villas. The study of the Sea Guard-house indicated that at the end of the period its inhabitants belonged to the lower ranks of the social hierarchy, but they had not lost the status of an independent cultivator. The presence of some artifacts of a relatively high symbolic value at this site and, and in general the continued occupation of some of the megalithic farmhouses - that is, of those buildings that may be regarded as the symbol par excellence of the social and economic order that had previously prevailed in the countryside - are considered as particularly significant. They imply that, despite the increasingly pronounced differentiation in terms of power and wealth, the progress towards a stratified social organization had not been completed by the end of the Neopalatial period.

Η παρούσα μελέτη εξετάζει τη μορφή και την οργάνωση της κατοίκησης στην ύπαιθρο της Κρήτης κατά τη Νεοανακτορική εποχή (δεύτερο τέταρτο της 2ης χιλιετίας π.Χ.). Εστιάζει στη βάση μάλλον παρά στην κορυφή της διακοινοτικής ιεραρχίας της κατοίκησης, επικεντρώνεται δηλαδή τις μικρές μεμονωμένες οικήσεις της παραγωγικής ενδοχώρας, αποσκοπώντας στην κατανόηση του χαρακτήρα των εγκαταστάσεων αυτών, όπως και των τυχόν σημαινομένων τους για την κοινωνική οργάνωση της περιόδου. Βάση για την διαπραγμάτευση αποτέλεσε μια από τις λίγες ανασκαμμένες θέσεις που θα μπορούσαν να ενταχθούν στις κατώτερες βαθμίδες της ιεραρχίας της κατοίκησης - το κτηριακό συγκρότημα του Φυλακίου της Θάλασσας, που βρίσκεται στον όρμο Καρούμες του ανατολικού άκρου της Κρήτης. Η ανάλυση βασίστηκε στην εξέταση της αρχιτεκτονικής και της κεραμεικής. Παράλληλα, εξετάστηκε ο χαρακτήρας της κατοίκησης στην γύρω περιοχή, προκειμένου να αξιολογηθεί η αντιπροσωπευτικότητα των δεδομένων της θέσης, αλλά και για να καταστεί δυνατή η προσέγγισή της στο ευρύτερο πλαίσιο του τοπίου όπου εντασσόταν. Για τον σκοπό αυτό διενεργήθηκε έρευνα επιφανείας εκτατικού τύπου. Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι κατά τις επιμέρους περιόδους της Νεοανακτορικής εποχής πρέπει να επικρατούσαν πολύ διαφορετικές μορφές πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης. Έτσι, κατά τις πρώτες της φάσεις η κατοίκηση στην υπό μελέτη περιοχή ήταν πυκνή και διεσπαρμένη. Οι εγκαταστάσεις είχαν τη μορφή μεμονωμένων αγροικιών μικρού ή μεσαίου μεγέθους, που διακρίνονταν για τη μεγαλιθική τους τοιχοποιία και την δεσπόζουσα θέση που καταλάμβαναν στο τοπίο. Η όλη εικόνα δεν παραπέμπει σε μια διαστρωματωμένη κοινωνική οργάνωση - στο επίπεδο τουλάχιστον της υπαίθρου. Κατά τις ύστερες φάσεις της Νεοανακτορικής οι περισσότερες από τις αγροικίες εγκαταλείφθηκαν, φαινόμενο που πρέπει να συνδεθεί με την επέκταση των γειτονικών πόλεων και με την ανάδυση μιας γαιοκτητικής αριστοκρατίας, που έδρευε στις λεγόμενες αγρεπαύλεις. Η ανάλυση των ευρημάτων του Φυλακίου της Θάλασσας υποδεικνύει ότι κατά το τέλος της Νεοανακτορικής εποχής οι ένοικοί του ανήκαν στις κατώτερες βαθμίδες της κοινωνικής ιεραρχίας, φαίνεται όμως ότι διατήρησαν την θέση του ανεξάρτητου μικροκαλλιεργητή. Η παρουσία κάποιων αντικειμένων κύρους στο Φυλάκιο της Θάλασσας, και γενικότερα η ίδια η επιβίωση ορισμένων έστω από τις μεγαλιθικές αγροικίες - δηλαδή των θέσεων εκείνων, οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως το κατεξοχήν σύμβολο της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, που επικρατούσε προηγουμένως στην ύπαιθρο - δηλώνει ότι, παρά τις εντεινόμενες διαφοροποιήσεις στον πλούτο και την ισχύ, η πορεία προς μια σαφώς διαστρωματωμένη κοινωνική οργάνωση δεν στάθηκε δυνατό να ολοκληρωθεί στην διάρκεια της Νεοανακτορικής εποχής