Συμβολή στη μελέτη του ιστορικού έργου του Ιωάννου Κιννάμου

Abstract

Τὸ θέμα τῆς διδακτορικῆς διατριβῆς ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι «Συμβολὴ στὴ μελέτη τοῦ ιστορικοῦ ἔργου τοῦ Ἰωάννου Κιννάμου». Ὁ σκοπὸς εἶναι νὰ προχωρήσει ἡ ἔρευνα σὲ ὁρισμένα ζητήματα ποὺ τὴν ἀφοροῦν. Ἡ διατριβὴ χωρίζεται σὲ δύο μέρη. Τὸ πρῶτο εἶναι φιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος, ἐνῶ φιλοδοξοῦμε νὰ ἀποτελέσει καὶ ἐγχειρίδιο τοῦ ἱστορικοῦ κειμένου. Ἀρχίζει μὲ τὸ κεφάλαιο, τό ὁποῖο ἐπιγράφεται «Τὸ ἔργο τοῦ Ἰωάννου Κιννάμου». Σὲ αὐτὸ πραγματευόμαστε ὁρισμένα θέματα ἐντελῶς ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἔρευνα, ὅπως τὰ βιογραφικὰ στοιχεῖα τοῦ ἱστορικοῦ, τὰ χρονικὰ ὅρια τῆς Ἱστορίας του, ὁ χρόνος συγγραφῆς τοῦ ἔργου του κ.ἄ., εἴτε ἄλλα θέματα, τὰ ὁποῖα θεωροῦμε σημαντικὸ νὰ ἀποτελέσουν ἀντικείμενο μελέτης, ἂν ὄχι ἰδιαίτερα ἐκτενῶς, τουλάχιστον σὲ κάποιο βαθμό, ὅπως τὸ ἀντιδυτικὸ πνεῦμα τοῦ Κιννάμου, οἱ ἔνθετες ἐπιστολὲς ποὺ ὑπάρχουν στὸ ἔργο, ἡ ἀρχαιογνωσία του κ.ἄ. Στὸ δεύτερο καὶ τὸ τρίτο κεφάλαιο τοῦ πρώτου μέρους ἐξετάζονται ἀντιστοίχως δύο σημαντικὰ φιλολογικὰ ζητήματα. Στὸ δεύτερο ἀντικείμενο διαπραγμάτευσης ἀποτελεῖ τὸ θέμα, ἂν τὸ ἔργο, τὸ ὁποῖο ἔχουμε ἀνὰ χείρας, ἔχει ὑποστεῖ τὴν ἐπεξεργασία ἑνὸς μεταγενέστερου λογίου ἢ ὄχι. Καταρχήν, παρατίθενται οἱ ἀπόψεις τῶν προηγούμενων ἐρευνητῶν. Στὴ συνέχεια, προσεγγίζεται τὸ ζήτημα, μέσα ἀπὸ τὴ μελέτη τῶν «ἐσωτερικῶν παραπομπῶν»¹, κατάλογος τῶν ὁποίων παρατίθεται στὸ τέλος τῆς ἐργασίας ὡς παράρτημα. Ταυτόχρονα, παρατίθενται γενικότερες παρατηρήσεις γιὰ τὸ κείμενο, οἱ ὁποῖες προκύπτουν ἀπὸ τὴ μελέτη αὐτή. Στὸ τρίτο κεφάλαιο ἐξετάζεται ἡ σχέση τοῦ ἱστορικοῦ ἔργου τοῦ Ἰωάννου Κιννάμου μὲ ἐκεῖνο τοῦ σχεδὸν συγχρόνου του Νικήτα Χωνιάτη. Ὅπως καὶ στὸ προηγούμενο κεφάλαιο, σὲ πρώτη φάση ἀναφέρονται οἱ γνῶμες προγενέστερων ἐπιστημόνων γιὰ τὸ ζήτημα, ἐνῶ σὲ δεύτερη παρατίθενται καὶ μελετῶνται τὰ παράλληλα χωρία τῶν δύο συγγραφέων. Τὸ θέμα τοῦ τετάρτου κεφαλαίου διαφοροποιεῖται ὡς πρὸς τὴ θεματική. Ἡ ἔμπνευση ἦλθε κατὰ τὴν πρώτη ἀνάγνωση τοῦ ἔργου, ὅταν ἔγινε ἀντιληπτὸ ὅτι ὁ λόγιος, στὴν ἱστορική του ἀφήγηση, ἔκανε συχνὰ λόγο γιὰ τὴν «Τύχη». Ἐπειδὴ ἡ παράμετρος αὐτὴ ἀποτελεῖ γενικότερα ἕναν παράγοντα καθορισμοῦ τῶν γεγονότων, πέραν τοῦ ἀνθρωπίνου, γεννήθηκε ἡ ἀπορία ποιὰ εἶναι ἡ στάση τοῦ ἱστορικοῦ πρὸς τὶς δυνάμεις, οἱ ὁποῖες συντελοῦν στὴ διαμόρφωση τοῦ ἱστορικοῦ γίγνεσθαι. Μάλιστα, καθὼς εἶναι αὐτονόητο ὅτι ἡ ἀπάντηση στὸ ἐρώτημα αὐτὸ εἶναι ἰδιαίτερα σημαντική, ἀφοῦ βοηθεῖ τὸν ἐρευνητὴ νὰ κατανοήσει σὲ βάθος τὴ σκέψη τοῦ συγγραφέως, θεωρήθηκε σκόπιμο νὰ ἀσχοληθοῦμε ἐκτενέστερα μὲ τὸ ζήτημα. Ἡ σχετικὴ ἔρευνα καὶ τὰ ἀποτελέσματά της παρατίθενται στὸ τέταρτο κεφάλαιο². Τὸ δεύτερο μέρος τῆς διατριβῆς εἶναι ἱστορικοφιλολογικοῦ ἐνδιαφέροντος. Χωρίζεται σὲ δύο κεφάλαια, στὰ ὁποῖα ἐξετάζονται ἀντιστοίχως δύο σημαντικὰ ζητήματα. Τὸ πρῶτο κεφάλαιο ἀφορᾶ τὴν ἀφήγηση στρατιωτικῶν πράξεων ἀπὸ τὸν Κίνναμο. Ὁ Krumbacher θεωρεῖ ὅτι τὸ σύγγραμμά του εἶναι κυρίως «πολεμικὴ ἱστορία»³, ἐνῶ ὁ Moravscik παρατηρεῖ ὅτι τὸ ἔργο προδίδει γιὰ τὸν ἱστορικὸ ἀσυνήθιστες στρατιωτικὲς γνώσεις καὶ ἕνα ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιὰ τὰ στρατιωτικὰ ζητήματα, ἐκ τῶν ὁποίων προκύπτει ὅτι διέθετε στρατιωτικὴ παιδεία⁴. Στο ἴδιο μῆκος κύματος ὁ Hunger ὀνομάζει τὸν ἱστορικὸ «στρατιώτη»⁵. Λόγω λοιπὸν τῆς σπουδαιότητας τῶν πολεμικῶν περιγραφῶν τοῦ συγγραφέως, εἶναι σημαντικὸ νὰ μελετηθοῦν. Ἐπειδὴ ὅμως οἱ στρατιωτικὲς πληροφορίες ποὺ παρατίθενται εἶναι τελικὰ πάρα πολλές, θὰ περιορίσουμε τὸ ἐνδιαφέρον μας σὲ μιὰ παράμετρό τους, τὶς περιγραφὲς τῶν πολιορκιῶν καὶ τῶν κατακτήσεων πόλεων⁶. Ἕνας ἄλλος λόγος, ὁ ὁποῖος μᾶς ὁδήγησε στὴν ἐπιλογὴ αὐτή, εἶναι ὅτι ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς βασιλείας τοῦ Ἰωάννου Βʹ (1118) μέχρι τὸ τέλος τῆς βασιλείας τοῦ Μανουήλ (1180), οἱ πολιορκίες καὶ ἡ ἄμυνα στρατηγικῶν πόλεων ἀπετέλεσαν τὸ πιὸ σημαντικὸ στοιχεῖο τοῦ βυζαντινοῦ πολεμικοῦ σχεδιασμοῦ καὶ τῆς στρατηγικῆς σκέψης⁷, κάτι τὸ ὁποῖο ἄλλωστε ἀντανακλᾶται στὸ κείμενο. Κατὰ τὴν ἐνασχόλησή μας μὲ τὸ ζήτημα τῶν πολιορκιῶν, ἔγινε ἀντιληπτὸ ὅτι ὑπάρχουν ἀναφορὲς γιὰ συμμετοχὴ γυναικῶν στὴν ἄμυνα πόλεων, ἀλλὰ καὶ ἀναφορὲς σὲ θύματα γυναῖκες, κατὰ τὴ διάρκεια τῶν ἐπιχειρήσεων. Μὲ αὐτὴν τὴν ἀφορμή, θελήσαμε νὰ ἐξετάσουμε τὸ πῶς βλέπει ὁ ἱστορικὸς τὶς γυναῖκες. Ἐπειδὴ ἐπιπρόσθετα εἶναι γνωστὸ ὅτι ὑπάρχει ἐνδιαφέρον ἀπὸ τοὺς ἐρευνητὲς γιὰ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιμετωπίζουν οἱ ἱστορικοὶ τὰ γυναικεῖα πρόσωπα στὸ ἔργο τους⁸, θεωρήσαμε καλὸ νὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὴν παρουσία τῶν γυναικῶν στὸ ἱστορικὸ ἔργο τοῦ Κιννάμου, στὸ δεύτερο κεφάλαιο τοῦ δευτέρου μέρους τῆς διατριβῆς.