Μεταφρασιμότητα της ποίησης: ανάπλαση ή πιστότητα;

Abstract

Studying the trajectory of the idea of translation - feasible or, perhaps, in the case of “poetry,” otherwise - from European antiquity to the present has been the primary focus of the present thesis. The Homeric Hymn to the Delian Apollo is one case in which choral “tongues” are met with comprehension and esthetic appreciation by non-natives. At the other end of the spectrum Socrates’ consultation at Delphi - in Plato’s Apology - through the very persistent process of verification, manages to obscure the fact that a perfectly understandable statement was the product of a sacerdotal interpretation of an otherwise unintelligle utterance by Apollo’s priestess. (This last incident ought to be viewed against the much earlier, Sibylline, or “unadorned signifying,” practiced by Apollo who neither “speaks” nor “encrypts,” according to Heraclitus’ fragments). Hellenistic internationalism frames the times of St. Peter’s sermon on the Day of Pentecost in the Book of Acts, when polyglot or polysemous citations dealing with the transferal of meaning across boundaries of national languages appear with ever-greater frequency. Examples, from Petronius onwards, abound: Specific sections explore the gamut of the platonizing of the New Testament Gospels all the way to the Anglo-American medievalizers Pound, Blackburn and Bishop who modernized the Stilnovisti and the Troubadours, both in subject matter and in form. The thesis draws attention to the fact that poetry translations, besides assuming countless generic guises are also commented upon and interpreted, frequently, within the bodies of the creative renditions themselves. Catullus’ own persona is addressed in the process of his Romanizing Sappho, even as Apollinarius of Laodicea goes to great lengths to justify his choice of Homeric Greek in order to bring about universal access to the Psalms of David! Translations of a wide range of poetic structures appear not only to embody recognizable literary and critical conventions, they often serve as paradigms of complex esthetic and cultural hermeneutics also. The French Ovide Moralise, comes to mind, the “nothing” poems in Old Provencal, Francois Villon’s “jargon” ballads and, to close the circle, Louis Zukofsky’s glossalic re-Latinizing of Catullus. The thesis ventures beyond the all too familiar writers of the western canon and to Byzantine (Planoudes), Medieval and Renaissance French (Machaut; Mme Dacier), Italian (da Lentino) as well as to modern Greek translators of note (Kontoglou, Karyotakis, Lekatsas, Venturas, Skiadaresis, Vlavianow)

Η μελέτη της πορείας της ιδέας της μετάφρασης -εφικτής ή ίσως όχι στην περίπτωση της ποίησης- απ’ την ευρωπαϊκή Αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας αποτελεί τον πρωταρχικό στόχο της παρούσας διατριβής. Ο Ομηρικός Ύμνος στον Δήλιο Απόλλωνα αποτελεί μία περίπτωση στην οποία οι «γλώσσες», εν χορώ μάλιστα, και κατανοούνται και απολαμβάνονται αισθητικά από «παρεπιδημούντας» και επισκέπτες. H εμμονή του Σωκράτη, στην άλλη άκρη του φάσματος, για το αληθές ή όχι του Δελφικού χρησμού συσκοτίζει το γεγονός ότι μία πλήρως κατανοητή ρήση υπήρξε το προϊόν μιας ιερατικής διερμηνείας μιας, αρχικά, ακατάληπτης έκφρασης από την ιέρεια του Απόλλωνα. Αυτό το τελευταίο συμβάν οφείλει να αντιπαραβληθεί με την κατά πολύ παλαιότερη Σιβυλλική / Απολλώνεια «φωνή» (Herakl. D.-K. 52 και 93) η οποία με «μαινόμενο, ακαλλώπιστο, και αμύριστο στόμα» ούτε «έλεγε» , ούτε «έκρυβε» αλλά απλώς «εσήμαινε». Ο ελληνιστικός διεθνισμός πλαισιώνει την εποχή του κηρύγματος του Απόστολου Πέτρου την Ημέρα της Πεντηκοστής στο βιβλίο των Πράξεων. Mε συνεχώς μεγαλύτερη συχνότητα, ποικίλα πολύγλωσσα και πολύσημα κειμενικά παραθέματα διακινούν ιδέες πέρα από τα σύνορα των διαφόρων εθνικών κοινοτήτων. Τα παραδείγματα από τον Πετρώνιο και μετά αφθονούν. Ξεχωριστά μέρη της μελέτης εξερευνούν μεγάλο μέρος του φάσματος από τις πλατωνίζουσες μεταφράσεις των Ευαγγελίων της Καινής Διαθήκης μέχρι την αγγλο-αμερικανική μεσαιωνολογία των Pound, Blackburn και Bishop, οι οποίοι εκμοντέρνισαν τους Stilnovisti και τους Τρουβαδούρους και ως προς το περιεχόμενο και ως προς τη φόρμα. Η διατριβή προτίθεται να εστιάσει στο γεγονός ότι οι μεταφράσεις της ποίησης δεν είναι σχεδόν ποτέ απλά και αμιγή φιλολογικά γεγονότα: εκτός του ότι φέρουν άπειρα ειδολογικά προσωπεία -έπους, διαλόγου, κλπ.- συχνά συμπεριλαμβάνουν και σχολιασμό μέσα στο ίδιο το μεταφραστικό δημιούργημα. Η persona του Κάτουλλου ξαφνικά αναδύεται κατά την διάρκεια της λατινοποίησης του ποιήματος της Σαπφούς? ο Απολλινάριος Λαοδικείας κάνει κάθε προσπάθεια να δικαιολογήσει την επιλογή της ομηρικής ελληνικής ως μέσου που θα ευνοούσε την παγκόσμια πρόσβαση στους Ψαλμούς του Δαυίδ! Προτείνεται επίσης ότι οι μεταφράσεις ευρέος φάσματος ποιητικών τύπων, αφ’ ενός ενσωματώνουν αναγνωρίσιμες λογοτεχνικές και κριτικές συμβάσεις, χρησιμεύουν όμως και σαν μαρτυρίες σύνθετης αισθητικής και πολιτισμικής ερμηνευτικής δραστηριότητας. Δείγματα των τελευταίων περιπτώσεων αποτελούν ο Ovide moralise (στα Παλαιά Γαλλικά), τα ποιήματα του «Τίποτα» (στην Παλαιά Προβηγκιανή), οι Μπαλάντες του Φρανσουά Βιγιόν (στη jargon του Παρισινού υπόκοσμου) και, για να κλείσει ο κύκλος, οι γλωσσολαλικές ανα-λατινοποίησεις του Κάτουλλου από τον αμερικανό Louis Zukofsky. Η διατριβή αποπειράται να εξερευνήσει, πέρα από τους οικείους συγγραφείς του δυτικού κανόνα, και τον βυζαντινό (Πλανούδη), τον μεσαιωνικό / αναγεννησιακό γαλλικό (Machaut, Madame Dacier), και ιταλικό (da Lentino) κανόνα αλλά, επίσης, και την μετώπη των μεταφραστών του σύγχρονου ελληνικού λόγου (Κόντογλου, Καρυωτάκης, Λεκατσάς, Βεντούρας, Σκιαδαρέσης, Βλαβιανός).