Η δέηση ενώπιον του αυτοκράτορα στο βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο (4ος - 15ος αι.)

Abstract

This doctoral thesis is entitled «The Supplication to the Emperor in Byzantine - Roman Law (4th - 15th Cent. AD)» and is composed of six Chapters: Introduction, First - Fourth Chapters and the Conclusion. Its objective is to compose all the (legal) sources from 4th to 15th Century concerning “deisis” i.e. supplication in a systematic unit. Introduction demarcates this thesis in time and in space, the terminology in the Greek and the Latin language, which had been used in order to describe the legal institution of supplication. It is observed that supplication comes from the area of religion. In the first Chapter the role of the emperor as the receiver of the supplications is observed, since he was the higher authority of the byzantine administration. It is also described how the supplcations were forwarded from the subjects to the emperor by the administrative authorities in the byzantine provinces or elsewhere and by other officials. In the second Chapter administrative supplication is analysed. It is ascertained that even women, under age persons, slaves etc. used to supplicate to the emperor. But there were limits to the requests included in supplications: none should request gold or silver, none could request anything damaging public interests etc. Accordingly to the request of the supplications four types can be made: A. simple supplication, B. supplication requesting a “beneficium personale”, in the area of Persons Law, Contract Law, Law of Property, Law of Procedure, Taxation, Penal Law, Ecclesiastical Law, C. supplication by which somebody could request his rights (of Property Law or other kind) to the recognized or to be assured, D. in this last type, the subjects could complaint before the emperor for an illegal decision or action of an official and to request the decision to be recalled or the action to stop. In the third Chapter supplications - questions are examined. Each person who was interested could ask for advice from the emperor in legal matters, asking which were his rights, and how could he assert his rights. In fourth Chapter there are three types of procedural supplications: 1. supplication - lawsuit, 2. supplication - appeal to a false judgement of a Praefectus Praetorio, 3. supplication by each of the litigants against the judicial exhibition of a suit, which had been by “relatio” submitted to the emperor. In Conclusion it is emphasized that all the types of supplications were a legal way of communication between subjects and emperor, which secured the direct and the rapid solution to any problem.

Η διατριβή «Η δέηση ενώπιον του αυτοκράτορα στο βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο (4ος-15ος αι.)» αποτελείται από έξι κεφάλαια: Εισαγωγή, Πρώτο, Δεύτερο, Τρίτο, Τέταρτο κεφάλαιο και τα Συμπεράσματα. Στοχεύει στο να συνθέσει όλες τις εγκατεσπαρμένες (νομικές) πηγές από τον 4ο μέχρι και τον 15ο αιώνα για τη δέηση, σε ένα συστηματικό εγχειρίδιο. Μελετήθηκαν όλες οι πηγές της εποχής και αφού κατηγοριοποιήθηκαν, παρουσιάζονται συστηματικά κατά θεματικές ενότητες και σε χρονική σειρά εντός αυτών. Στην Εισαγωγή οριοθετείται η μελέτη χρονικά και τοπικά, στα όρια αναφέρεται όλη η ορολογία για τις προσφυγές - δεήσεις, ελληνική και λατινική, οι πηγές για τις δεήσεις (βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο, έγγραφα, δικόγραφα κλπ.). Τονίζεται ότι η δέηση έλκει την καταγωγή της από το χώρο της θρησκείας. Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται ότι ο ρόλος του αυτοκράτορα -αποδέκτη των δεήσεων ως επί κεφαλής της διοίκησης, ως ανώτατο γνωμοδοτικό όργανο απαντά στις δεήσεις - ερωτήματα και ως ανώτατος δικαστής και το ποιοι υπάλληλοι και πως συγκέντρωναν και διαβίβαζαν τις δέησεις στον αυτοκράτορα. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται η διοικητική δέηση - αίτηση με την οποία ο υπήκοος να ζητήσει πράξη, παράλειψη ή ανοχή. Διαπιστώνεται ανάμεσα στα δεόμενα πρόσωπα ήταν και δούλοι, ανήλικοι, γυναίκες κά. Υπήρχαν περιορισμοί στο αίτημα. Κανείς δεν μπορούσε να αιτηθεί χρυσό ή άργυρο, αξίωμα διοικητή στην επαρχία του, παράνομη πράξη βλαππική για δημόσιο κλπ. Ως προς το αίτημα διακρίνονται οι διοικητικές δεήσεις ως εξής: Α. η απλή δέηση - αίτηση, Β. με αίτημα την παροχή ευεργετημάτων, προσωπικής φύσης, ενοχικής φύσης, εμπράγματης φύσης, δικονομικής φύσης, στη φορολογία και στα δημόσια βάρη, στο ποινικό δίκαιο, και τέλος εκκλησιαστικής φύσης, Γ. με δέηση ζητούσαν υπήκοοι να αναγνωρισθούν τίτλοι και δικαιώματά τους και Δ. με δέηση υπήκοοι παραπονούνταν στον αυτοκράτορα για κακοδιοίκηση και ζητούσαν ενίοτε και ανάκληση και επανεξέταση διοικητικών πράξεων κατώτερων οργάνων. Στο τρίτο κεφάλαιο μελετώνται οι δεήσεις -ερωτήματα. Κάθε ενδιαφερόμενος απηύθυνε ερώτημα στον αυτοκράτορα γραπτά και εκθέτοντας πλήρως τα πραγματικά περιστατικά υπέβαλλε σαφή ερωτήματα στα οποία απαντούσε ο αυτοκράτορας. Στο τέταρτο κεφάλαιο μελετώνται τρεις μοορφές δεήσεων στη δικονομία: 1. η δέηση - ένδικο βοήθημα. Ο υπήκοος προσέφευγε δικαστικά απευθείας στον αυτοκράτορα υπό όρους. 2. η retractatio, η δέηση κατά των αποφάσεων των επάρχων των πραιτορίων, με αίτημα να επανεξετασθεί απόφαση επάρχου πραιτορίου λόγω νομικών σφαλμάτων. 3. οι δεήσεις σε αντίκρουση της δικαστικής αναφοράς. Για έχει ο αυτοκράτορας σφαιρική εικόνα για την υπόθεση οι διάδικοι υπέβαλαν και δικές τους αναφορές -δεήσεις μαζί με αυτή του δικαστή. Στα Συμπεράσματα τονίζεται ότι η δέηση αποτελεί μία, νομικά θεσμοποιημένη, πολύ προοδευτική μορφή επικοινωνίας υπηκόου -ανώτατης αρχής, η οποία κατοχυρώνει την αμεσότητα και την ταχύτητα στην αποστολή αιτημάτων και στη λήψη αποφάσεων.