Μεταφυσική φιλοσοφία στον Karl Jaspers

Abstract

Στο πλαίσιο της παρούσας διδακτορικής διατριβής καταβλήθηκε προσπάθεια να αναδειχθεί το φιλοσοφικό στίγμα του Κ. Jaspers με κεντρικό άξονα τη μεταφυσική του προβληματική, όπως αυτή αποτυπώνεται αυθεντικά στο επιβλητικό ποσοτικά και πρωτότυπο μεθοδολογικά έργο του. Θεμελιώδης αρχή της φιλοσοφίας του Κ. Jaspers αποτελεί η παραδοχή ότι η ύπαρξη ως πρωταρχική κατηγορία συνιστά το έσχατο κριτήριο της αυθεντικής φιλοσοφικής εμπειρίας και πραγματώνεται ως αγωνιώδες εγχείρημα να επιβεβαιώσει την αδιάρρηκτη σχέση της με τον υπερβατικό χώρο που την καθορίζει και την νοηματοδοτεί ακατάπαυστα. Ειδικότερα, από τη συνολική θεώρηση της έρευνάς μας, συνάγεται ότι η μελέτη της μεταφυσικής σκέψης του Κ. Jaspers απαρτίζεται από οκτώ κεφάλαια, τα οποία διαρθρώνονται λειτουργικά και συγκροτούνται διαλεκτικά ιχνηλατώντας τις κυρίαρχες φιλοσοφικές συλλήψεις που στοιχειοθετούν μιαν εναλλακτική προσέγγιση της αλήθειας και της τραγικότητας της ανθρώπινης ύπαρξης. Στο πρώτο κεφάλαιο του πρώτου μέρους σκιαγραφείται και προσεγγίζεται ερμηνευτικά η τριμερής διατομή της σύνολης οντολογικής πραγματικότητας: ο κόσμος των αντικειμένων, ο κόσμος της υπαρξιακής διάστασης και η υπερβατική περιοχή. Στον ορίζοντα του περιέχοντος (Umgreifendes) που περιγράφει το Είναι στην ολότητά του, η αφυπνισμένη ύπαρξη κινείται αδιάλειπτα προσανατολισμένη προς τα όρια της αυθεντικής ζωής. Στο δεύτερο κεφάλαιο καταγράφονται και αξιολογούνται οι θεμελιώδεις παραδοχές του Κ. Jaspers για τη γνωστική σύλληψη της πραγματικότητας. Συνακόλουθα, στοιχειοθετείται η επιχειρηματολογία του φιλοσόφου αναφορικά με τη θεμελίωση της εκδοχής ότι η φιλοσοφική αναζήτηση δεν αποτελεί αντικειμενική γνώση, αλλά πραγματώνεται ως συνείδηση «του υπάρχειν μέσα στον κόσμο». Στο τελευταίο κεφάλαιο του πρώτου μέρους επιχειρείται να σαφηνιστεί ο θεολογικός στοχασμός του Κ. Jaspers και η έννοια της φιλοσοφικής πίστης. Η απόπειρα αυτή ερμηνευτικής καταγραφής των παραδοχών του φιλοσόφου πιστοποιεί τη θεμελιακή διάσταση μεταξύ της φιλοσοφικής θεώρησης του Κ. Jaspers και της χριστιανικής εκδοχής περί Θεού αλλά και της θρησκευτικής πίστης. Την αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας και τη νοηματοδότησή της από τον Κ. Jaspers ιχνηλατούμε στο πρώτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους. Η πεμπτουσία της γιασπερσιανής θεώρησης της ιστορίας είναι η ανάδειξη της ανθρώπινης ύπαρξης σε κριτήριο της ιστορικής κίνησης και πως η πραγμάτωση της ενότητας της ιστορίας που ταυτίζεται με το έσχατο σκοπό της δεν είναι εφικτή στην πεπερασμένη περιοχή δραστηριοποίησης της ανθρώπινης ύπαρξης. Το διαλεκτικό απόσταγμα της προβληματικής του φιλοσόφου συμπυκνώνεται στην παραδοχή ότι η ιστορία συνιστά τον τόπο αποκάλυψης του Είναι της θεότητας, όχι όμως με έναν μοναδικό και αποκλειστικό τρόπο. Την εξέχουσα θέση της υπαρξιακής επικοινωνίας στη φιλοσοφική προβληματική του Κ. Jaspers προβάλλει το δεύτερο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους. Στο πλαίσιο της εμβάθυνσης που επιχειρείται καταδεικνύεται ότι η επικοινωνία ως πράξη ελευθερίας καθιστά εφικτή την προσέγγιση της υπερβατικής περιοχής, συμβάλλοντας αδιάλειπτα στην πραγμάτωση της αυθεντικής ύπαρξης. Στο τρίτο κεφάλαιο αναδεικνύεται η πολυσχιδής έννοια της υπαρξιακής ελευθερίας και επιχειρείται η μεθοδική καταγραφή των μορφών έκφρασής της στο επίπεδο τα χρονικής παρουσίας του ανθρώπου σε συνάρτηση με την πραγματικότητα της ύπαρξης που είναι ο φορέας της υπερβατικής πράξης. Παράλληλα, καταδεικνύεται, σύμφωνα με τη μεταφυσική προσέγγιση του Κ. Jaspers, ότι η ελευθερία νοείται ως τόπος ανάγνωσης των κρυπτογραφικών σημάτων και ταυτόχρονα ως σήμα, ενώ στην περιοχή της υπέρβαση αίρεται. Τη θεωρία της αλήθειας πραγματεύεται το προτελευταίο κεφάλαιο σε μια προσπάθεια να καταδειχτεί ότι το νόημα της αλήθειας είναι πολλαπλό, ενώ η ζήτησή της δεν εξαντλείται στο επίπεδο της επιστημονικής δραστηριότητας. Συμπληρωματικά, προβάλλεται η αδιάρρηκτη σχέση της αλήθειας με τη δυνατότητα της επικοινωνίας, που συνιστά θεμελιώδη προϋπόθεση για την πραγματοποίηση της ύπαρξης ως ελευθερίας. Το καταληκτικό κεφάλαιο της μελέτης αυτής επικεντρώνεται στην εμπειρία των οριακών καταστάσεων. Η απόπειρα προσέγγισης των έσχατων αυτών ορίων της ζωής καταδεικνύει ότι χωρίς τη διαμεσολάβηση των οριακών καταστάσεων η ύπαρξη δεν εντείνεται στον ύψιστο βαθμό, δεν αφυπνίζεται και δεν ωθείται σε μια ανοδική πορεία προσέγγισης της υπερβατικής περιοχής.

Dans le cadre de la présente thèse de doctorat, on a fait un effort de démontrer la marque philosophique de K. Jaspers axée sur sa problématique métaphysique, comme elle est relevée authentiquement dans son oeuvre quantitativement impressionante et méthodiquement originale. Le principe fondamental de la philosophie de K. Jaspers est l’acception que l’existence comme catégorie principale constitue l’ultime critère de l’expérience philosophique authentique et elle se réalise en tant que tentative angoissante d’affirmer son lien indissoluble avec l’espace transcendant qui la spécifie et lui donne du sens continuellement. En particulier, il résulte de la considération totale de notre recherche que l’étude de la pensée métaphysique de K. Jaspers se compose de huit chapitres, qui sont fonctionnellement structurés et dialectiquement formés dépistant les conceptions philosophiques dominantes qui composent une approche alternative de la vérité et du tragique de l’existence humaine. Au premier chapitre de la première partie, on esquisse et on approche de manière explicative la section tripartite de la réalité ontologique totale : le monde des objets, le monde de la dimension existentielle et la région transcendante. A l’horizon du contenu (Umgreifendes) qui décrit l’Etre dans son ensemble, l’existence éveillée se meut sans cesse orientée vers les limites de la vie authentique. Au deuxième chapitre, on enregistre et on valorise les acceptions fondamentales de K. Jaspers en ce qui concerne la conception cognitive de la réalité. Par conséquent, se compose l’argumentation du philosophe quant au fondement de la version selon laquelle la recherche philosophique ne représente pas de connaissance objective, mais elle se réalise en tant que conscience «d’exister dans le monde». Au dernier chapitre de la première partie, on essaye de élucider la méditation théologique de K. Jaspers et la notion de la foi philosophique. Cette tentative d’enregistrement explicatif des acceptions du philosophe certifie la divergence fondamentale entre la considération philosophique de K. Jaspers et la version chrétienne de Dieu et la foi réligieuse. Au premier chapitre de la deuxième partie, on dépiste la recherche de la vérité historique et son sens donné par K. Jaspers. La quintessence de la considération jasperienne de l’histoire est l’élévation de l’existence humaine en critère du mouvement historique et la démonstration que la réalisation de l’unité de l’histoire qui s’identifie avec son but final n’est pas faisable dans le champ d’activation fini de l’existence humaine. L’essence dialectique de la problématique du philosophe se résume à l’acception que l’histoire constitue le lieu de révélation de l’Etre de la divinité, mais non pas de manière unique et exclusive. Le deuxième chapitre de la deuxième partie montre la position remarquable de la communication existentielle dans la problématique philosophique de K. Jaspers. Dans le cadre de l’approfondissement tenté il est montré que la communication comme acte de liberté permet l’approche de la région transcendante, contribuant sans cesse à la réalisation de l’existence authentique. Au troisième chapitre on relève la notion variée de la liberté existentielle et on essaye de faire un enregistrement méthodique de ses formes d’expression au niveau de la présence temporelle de l’homme en fonction de la réalité de l’existence qui est le porteur de l’action transcendante. Parallèlement, il est démontré, selon l’approche métaphysique de K. Jaspers, que la liberté s’est entendue comme lieu de lecture des signes cryptographiques et, en même temps, comme signe, alors que au champ de la transgression elle s’enlève. L’avant-dernier chapitre traite de la théorie de la vérité dans le cadre d’un effort de démontrer que le sens de la vérité est multiple, au moment où sa demande ne s’épuise pas au niveau de l’activité scientifique. Pour compléter, on montre le lien indissoluble entre la vérité et la possibilité de communication, qui constitue une condition fondamentale pour la réalisation de l’existence en tant que liberté. La dernier chapitre de cette étude se concentre à l’expérience des situations-limites. L’effort d’approcher ces limites ultimes de la vie prouve que sans la médiation des situations-limites, l’existence ne se tent pas au point le plus élévé, ni s’éveille ni se pousse au cours montant de rapprochement de la région transcendante.