Ηθική θεώρηση των τεχνικών παρεμβάσεων στο ανθρώπινο γονιδίωμα

Abstract

The revelation that the cell is the fundamental building block of life sparked off a scientific effort to discover therein the secrets of life. A landmark in biological and genetic research was reached when Watson and Crick showed that the answer to the secret of cellular reproduction and inheritance lay in a molecular chain in the nucleus, DNA (deoxyribonucleic acid). This breakthrough paved the way not only for further discoveries, such as mapping the genome of various species, but also for previously inconceivable interventions in the various stages of these organisms’ development. Such interventions or manipulations are called genetic because they aim to modify the genome, the organism’s genetic makeup. Similarly, the technology used in these manipulations is known as gene technology. Genetic manipulation usually aims to give organisms desirable characteristics (e.g. increased crop and livestock yields) or eliminate undesirable ones (e.g. diseases). The technique used is that of recombinant DNA, which allows the addition or removal of genes, and is called genetic engineering. Genetic intervention in man can be divided into three groups: a) Diagnostic, which includes prenatal and preimplantation diagnosis and genetic screening in adults, b) Therapeutic and non-therapeutic, which includes the four types of gene therapy or intervention: somatic cell gene therapy, germ line gene therapy, gene enhancement and genetic eugenics, c) Reproductive, including cloning. Gene technology is also used to manufacture human biological products, in forensic science and in geographical anthropology. These recent medical and biological discoveries, together with their applications, do not promise only benefits for mankind; it is widely accepted that they also conceal grave dangers and ethical dilemmas. This realisation has created an urgent need for an ethical framework to deal with the new moral dilemmas attendant on new medical and especially genetic techniques. This need led to the creation of a new, interdisciplinary, field of study, that of Bioethics. Bioethics, a product of western society, aims to identify and examine the ethical problems associated with the application of modern medical science. On the philosophical level it has been chiefly influenced by the schools of empiricism, utilitarianism, liberalism and individualism. In dealing with bioethical issues it has established four principles: a) autonomy, b) nonmaleficence, c) beneficence, and d) justice. However, despite considerable effort, bioethics has failed to reach a consensus on bioethical issues. This is chiefly due to the different ideologies and beliefs held by bioethicists, which produce a differing moral outlook and criteria. For this reason, when reference is made to bioethicists’ views on a particular bioethical issue, it is standard practice to mention the views of the principle bioethical schools of thought, even if they are mutually contradictory. With regard to the genetic manipulation of crops and livestock, bioethics is mainly concerned with the dangers involved in consuming genetically modified (GM) animal and vegetable products. Other issues are also addressed, however, such as the possible threat of ecological catastrophe arising from the release of such organisms into the environment. Another concern has to do with the ethics of using animals in genetic engineering experiments, an issue of particular importance in western society. The application of genetic engineering to man is an issue of paramount importance in bioethics and is constantly in the news. For the present these techniques are only used in routine medical practice for diagnosis; other applications are still mostly in the experimental stage. The position taken by bioethicists on prenatal and preimplantation diagnosis largely depends on the value they attach to embryonic life. Since there is as yet no way of curing diseases at the prenatal or preimplantation stages, the abortion of fetuses carrying a genetic disorder is seen as the only feasible solution. Those bioethicists who accept abortion base their position on a woman’s right to choose whether or not to have a child. Those opposed take their stand not so much against abortion as such as against a eugenic mentality, which permits the rejection of fetuses with genetic diseases. Genetic screening of adults raises moral questions of a social nature, the most serious being the uncontrolled dissemination of genetic information to employers, insurance companies and elsewhere, with its attendant risks of social exclusion. The principles of nonmaleficence and beneficence underpin the bioethical approach to genetically engineered biological products. Within this framework the vast majority of bioethicists oppose the manufacture of biological weapons. The use of genetics in crime solving is similarly evaluated by bioethics, in this case according to the principles of autonomy. Almost the entire bioethical community approves, provided such techniques do not encroach upon personal liberty. The bioethics of gene therapy and gene manipulation, the applications of genetic engineering to man, form the focus of this study. Somatic cell gene therapy has very few critics, as it does not raise serious ethical questions. It is however important that during its experimental application on humans the patients are made fully aware of the possible risks. Additionally, the high cost of treatment and the limited number of hospital places brings to the fore the principle of justice, without of course ignoring the other three principles. Germ line gene therapy is more promising, but presents greater ethical problems. Every such intervention is permanent and irreversible, hence the majority of bioethicists approve its use only for the prevention and cure of serious diseases. The experiments at the early stages of fetal development that are essential to the success of the research create additional ethical problems. The determination of an individual’s genetic makeup by others, without his consent, contravenes the principle of autonomy. Despite this, germ line gene therapy has many supporters from every branch of bioethics. Genetic modification and enhancement have sparked more bioethical debate than all the other applications of genetic engineering in man. The ability to alter human characteristics at will sets mankind on a completely untrodden path. The changing or improvement not only of physical, but also psychological and moral characteristics naturally raises grave doubts. Although most bioethicists view this application with serious misgivings, there are some who support its use under certain conditions. There is more support for those interventions of a more medical nature, e.g. strengthening the immune system. This has led to considerable debate among bioethicists, medical researchers, political and religious leaders and other concerned parties as to what constitutes ‘disease’ and ‘cure’. It is essential that these terms be defined as clearly as possible in order to prevent eugenic practices from masquerading as gene therapy. The modification and enhancement of the germ line is utterly opposed by almost all bioethicists. All bioethicists also reject eugenic gene manipulation, on the grounds that it falls outside the bounds of the medical profession, affronts human dignity by indirectly infringing on the right to be different and leads to serious social problems. Cloning is now a major bioethics issue that is very much in the news. Most bioethicists are in favour of therapeutic cloning using totipotent stem cells. Those opposed rate the value of embryonic life higher than that of any potential medical benefit. Reproductive cloning is viewed very skeptically by most bioethicists, although quite a few, especially from the field of medicine, are enthusiastic supporters. The arguments for and against cloning are based chiefly on different interpretations of the principle of autonomy and the principle of individual dignity that follows on from the first. Those who see cloning as a legitimate and beneficial reproductive method believe that the only problem lies in its riskiness due to the early stage of scientific research. Orthodox moral theology cannot remain indifferent to such a burning issue as bioethics. However, its participation in the bioethical debate presents certain distinctive features, perhaps even difficulties. The study of bioethics arose in western society, where the way of life, philosophical ideas and morals are far from the spirit of Orthodox morality. In secular bioethics the true nature of morality has essentially been sacrificed by deliberately avoiding any approach to the human condition based on metaphysical considerations. The moral nature of bioethics was thus truncated in order to achieve the greatest possible agreement between bioethicists with different views. As a result bioethics has fallen to the level of professional ethics and has become the handmaiden of politics. Even worse, by indiscriminately adopting the principles of liberalism it has been promoted as the morality of globalisation. Orthodox moral theology must have two aims if it is to provide answers to the contemporary bioethical challenge and especially to the moral questions raised by the applications of gene technology. The first is to study the technical issues and the manner in which bioethical questions are identified, and here it has much to gain by participating in the bioethical debate. The second is to preserve unadulterated its moral character, which springs from the Orthodox Christian view of man. Within this framework one can speak of Orthodox bioethics, which will not be a self-contained branch of study but a special field incorporated into the body of Orthodox moral doctrine. […]

Η διαπίστωση ότι το κύτταρο αποτελεί την βασική δομική μονάδα, ή οποία εκδηλώνει το φαινόμενο της ζωής, έδωσε το έναυσμα στους επιστήμονες να στρέψουν σε αυτό την ερευνητική τους δραστηριότητα για να ανακαλύψουν τα μυστικά τής ζωής. Σταθμός στην επιστημονική ερευνά των πεδίων της γενετικής και της βιολογίας αποτέλεσε η ανακάλυψη των Watson και Crick, οι οποίοι έδειξαν ότι το μυστικό του πολλαπλασιασμού των κυττάρων, αλλά και της κληρονομικότητας των οργανισμών βρίσκεται σε ένα μακρομόριο στον πυρήνα του κυττάρου, το DNA (δεσοξυριβοζονουκλεϊκό οξύ). Η ανακάλυψη αυτή δημιούργησε αφενός τη βάση για περαιτέρω ανακαλύψεις, όπως η χαρτογράφηση του γονιδιώματος των οργανισμών, αλλά και για παρεμβάσεις σε στάδια της ζωής των οργανισμών, οι οποίες μέχρι τότε ήταν αδιανόητες. Οι παρεμβάσεις αυτές ονομάζονται γενετικές, γιατί στοχεύουν στην τροποποίηση του γονιδιώματος, της γενετικής σύστασης δηλαδή των οργανισμών. Με το ίδιο σκεπτικό η τεχνολογία, η οποία χρησιμοποιείται για να επιτύχουν αυτές οι παρεμβάσεις καλείται γενετική τεχνολογία. Οι γενετικές παρεμβάσεις προσπαθούν συνήθως είτε να αποδώσουν επιθυμητά χαρακτηριστικά σε οργανισμούς (π.χ. αύξηση παραγωγικής δυνατότητας σε φυτά και ζώα) είτε να απαλείψουν ανεπιθύμητα (π.χ. ασθένειες). Η τεχνική, η όποια χρησιμοποιείται είναι η μέθοδος του ανασυνδυασμού του DNA, η οποία επιτρέπει την προσθαφαίρεση γονιδίων. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται γενετική μηχανική. Οι γενετικές παρεμβάσεις στον άνθρωπο μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες: α) Διαγνωστικές, στις οποίες ανήκει η προγεννητική και προεμφυτευτική διάγνωση καθως και ο γενετικός έλεγχος σε ενηλίκους, β) Θεραπευτικές και παρεμβατικές, στις οποίες ανήκουν τα τέσσερα είδη γονιδιακής θεραπείας ή παρέμβασης: η γονιδιακή θεραπεία σε σωματικά κύτταρα, η γονιδιακή θεραπεία σε γενετικά κύτταρα, η τροποποιητική η βελτιωτική γονιδιακή παρέμβαση και η ευγονική γονιδιακή παρέμβαση, γ) Αναπαραγωγικές, στις οποίες ανήκει η κλωνοποίηση. Παράλληλα υπάρχουν και ορισμένες άλλες εφαρμογές της γενετικής τεχνολογίας, οι οποίες σχετίζονται με τον άνθρωπο, όπως η παρασκευή βιολογικών σκευασμάτων, η χρήση της γενετικής τεχνολογίας από την εγκληματολογία, την επιστήμη της γεωγραφικής ανθρωπολογίας κ.ά. Οι τελευταίες αυτές ανακαλύψεις της ιατρικής επιστήμης και της βιολογίας, καθως και οι εφαρμογές που προέκυψαν, δεν υπόσχονται μόνον ευεργετήματα για την ανθρωπότητα. Είναι γενικά παραδεκτό ότι κρύβουν μεγάλους κινδύνους και ηθικά ερωτηματικά. Ή διαπίστωση αυτή κατέστησε επιτακτικό το αίτημα δημιουργίας ενός ηθικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των νέων ηθικών διλημμάτων, τα οποία δημιουργεί η νέα ιατρική τεχνολογία και ιδιαίτερα η γενετική τεχνολογία. Όλα αυτά συνετέλεσαν στη δημιουργία ενός νέου επιστημονικού ή καλύτερα διεπιστημονικού κλάδου, της Βιοηθικής. Η βιοηθική, γέννημα των δυτικών κοινωνιών, έχει ως στόχο τον εντοπισμό και την εξέταση των ηθικών προβλημάτων, τα όποια ανακύπτουν από τις εφαρμογές της σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας. Στο φιλοσοφικό επίπεδο επηρεάστηκε κυρίως από τα ρεύματα της εμπειριοκρατίας, του ωφελιμισμού, του φιλελευθερισμού και της ατομοκρατίας. Για την αντιμετώπιση των βιοηθικών προβλημάτων θεμελίωσε τέσσερις βασικές αρχές: α) της αυτονομίας, β) της αποφυγής πρόκλησης βλάβης και πόνου, γ) της ευεργεσίας και δ) της δικαιοσύνης. Παρά την μεγάλη προσπάθεια την οποία κατέβαλε, η βιοηθική δεν κατάφερε τελικά μια κοινά αποδεκτή αντιμετώπιση των βιοηθικών προβλημάτων. Κύρια αιτία αυτής της αποτυχίας είναι οι διαφορετικές κοσμοθεωρίες και αντιλήψεις μεταξύ των βιοηθικολόγων, οι οποίες διαμορφώνουν διαφορετική ηθική συνείδηση και κριτήρια. Για τον λόγο αυτό, όταν γίνεται αναφορά στις απόψεις των βιοηθικολόγων για κάποιο συγκεκριμένο βιοηθικό πρόβλημα, συνηθίζεται να παρατίθενται οι απόψεις των κυριότερων βιοηθικών ρευμάτων, έστω και αν πρόκειται για απόψεις εκ διαμέτρου αντίθετες μεταξύ τους. Η προσοχή της βιοηθικής σχετικά με τις γενετικές παρεμβάσεις στα φυτά και στα ζώα εντοπίζεται κυρίως στους κινδύνους τους οποίους κρύβει η κατανάλωση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Παράλληλα όμως εξετάζονται και ορισμένες άλλες παράμετροι, όπως οι πιθανές οικολογικές καταστροφές από την απελευθέρωση τέτοιων οργανισμών στο περιβάλλον. Ακόμη εξετάζεται και ο ηθικός προβληματισμός σχετικά με την χρήση των ζώων στα πειράματα της γενετικής τεχνολογίας, ένα θέμα ιδιαίτερης σημασίας για τίς δυτικές κοινωνίες. Οι εφαρμογές της γενετικής τεχνολογίας στον άνθρωπο αποτελούν το επίκεντρο του βιοηθικού ενδιαφέροντος και βρίσκονται διαρκώς στην σύγχρονη επικαιρότητα. Οι διαγνωστικές εφαρμογές είναι οι μόνες προς το παρόν, οι οποίες εφαρμόζονται κανονικά στην ιατρική πράξη. Οι υπόλοιπες βρίσκονται κατά κύριο λόγο στο πειραματικό στάδιο. Η στάση των βιοηθικολόγων απέναντι στην προγεννητική και προεμφυτευτική διάγνωση εξαρτάται κατά το μεγαλύτερο μέρος από την αξιολογική τους τοποθέτηση απέναντι στην εμβρυϊκή ζωή. Επειδή προς το παρόν δεν υπάρχει τρόπος θεραπείας των ασθενειών στο προγεννητικό και προεμφυτευτικό στάδιο, η άμβλωση των ασθενών εμβρύων προβάλλεται ως η μόνη δυνατή αντιμετώπισή τους. Όσοι βιοηθικολόγοι διάκεινται θετικά στην λύση της άμβλωσης στηρίζουν τα επιχειρήματά τους στο δικαίωμα για ελεύθερες αποφάσεις στην τεκνοποίηση. Οι αντιτιθέμενοι δε στηρίζουν τις απόψεις τους τόσο στην άρνηση της άμβλωσης ως πρακτικής, όσο στην ευγονική νοοτροπία, την οποία εισάγει ή απόρριψη των εμβρύων με γενετικές παθήσεις. Ό γενετικός έλεγχος στους ενηλίκους συνοδεύεται από ηθικά ερωτηματικά, τα οποία έχουν ιδιαίτερα κοινωνικό χαρακτήρα. Τα μεγαλύτερα προβλήματα από την εφαρμογή αυτή μπορούν να ανακύψουν από την διαρροή της γενετικής πληροφορίας. Η διαρροή αυτή σε εργοδότες, ασφαλιστικές εταιρείες ή οπουδήποτε αλλού συνεπάγεται σοβαρότατους κινδύνους για κοινωνικό αποκλεισμό του ατόμου. Η αρχή της αποφυγής πρόκλησης πόνου και βλάβης και η αρχή της ευεργεσίας αποτελούν την βάση βιοηθικής θεώρησης της παρασκευής βιολογικών σκευασμάτων με την χρήση της γενετικής τεχνολογίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο ή μεγάλη πλειοψηφία των βιοηθικολόγων αντιτίθεται στην κατασκευή βιολογικών όπλων. Κατά ανάλογο τρόπο με βάση την αρχή της αυτονομίας αυτήν την φορά αξιολογείται βιοηθικά η χρήση της γενετικής στην εξιχνίαση των εγκλημάτων. Η βιοηθική κοινότητα διάκειται σχεδόν στο σύνολό της θετικά, αρκεί να μην παραβλάπτονται οι ατομικές ελευθερίες. Η βιοηθική θεώρηση της γονιδιακής θεραπείας και της γονιδιακής παρέμβασης, οι οποίες αποτελούν τις εφαρμογές της γενετικής μηχανικής στον άνθρωπο, είναι το κεντρικό σημείο της παρούσας εργασίας. Η γονιδιακή θεραπεία στα σωματικά κύτταρα έχει σχεδόν μόνο υποστηρικτές, διότι δεν εμφανίζει σημαντικά ηθικά προβλήματα. Εφίσταται ωστόσο η προσοχή κατά την πειραματική εφαρμογή της σε ανθρώπους, ώστε να τους γίνεται πλήρης και σαφής πληροφόρηση για τους πιθανούς κινδύνους. Επίσης το υψηλό κόστος εφαρμογής της και ο περιορισμένος αριθμός θέσεων περίθαλψης αναδεικνύει την αρχή της δικαιοσύνης ως βασική για την βιοηθική της θεώρηση, χωρίς να παραθεωρούνται οι άλλες τρεις αρχές. Η γονιδιακή θεραπεία στα γενετικά κύτταρα υπόσχεται περισσότερα, εμφανίζει ωστόσο και μεγαλύτερα ηθικά ερωτηματικά. Κάθε παρέμβαση θα καταστεί μόνιμη και μη αναστρέψιμη κατάσταση στον οργανισμό. Ως εκ τούτου η πλειονότητα των βιοηθικολόγων εγκρίνουν τη χρήση της μόνο για την πρόληψη και θεραπεία σοβαρών ασθενειών. Οι απαραίτητοι πειραματισμοί στα πρώιμα εμβρυϊκά στάδια, ώστε να οδηγηθούν οι έρευνες σε επιτυχή αποτελέσματα, δημιουργούν πρόσθετα ηθικά προβλήματα. Ο ετεροκαθορισμός της γενετικής σύστασης του ατόμου παρά την θέλησή του έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της αυτονομίας. Παρόλα αυτά η εν λόγω εφαρμογή έχει πολλούς υποστηρικτές από όλο το διεπιστημονικό πεδίο των βιοηθικολόγων. Η τροποποιητική και βελτιωτική γονιδιακή παρέμβαση προκάλεσε τις περισσότερες βιοηθικές συζητήσεις από όλες τις εφαρμογές της γενετικής μηχανικής στον άνθρωπο. Η δυνατότητα για κατά βούληση τροποποίηση των ανθρώπινων χαρακτηριστικών θέτει την μοίρα του ανθρώπινου γένους σε εντελώς πρωτόγνωρες ατραπούς. Η αλλαγή η βελτίωση όχι μόνον των σωματομετρικών, αλλά και των διανοητικών και ψυχοηθικών χαρακτηριστικών δημιουργεί εύλογα μεγάλο προβληματισμό. Αν και η μεγαλύτερη μερίδα των βιοηθικολόγων αντιμετωπίζει αυτή την εφαρμογή με έντονο σκεπτικισμό, υπάρχουν αρκετοί, οι οποίοι υποστηρίζουν την πρόσβαση σε αυτήν κάτω από ορισμένους κανόνες. Περισσότερους υποστηρικτές έχουν οι παρεμβάσεις με σχετικά ιατρικό χαρακτήρα, π.χ. η ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Στο σημείο αυτό αναπτύσσεται ένας μεγάλος διάλογος μεταξύ βιοηθικολόγων, ιατρικών επιστημόνων, πολιτικών αρχηγών, θρησκευτικών αντιπροσώπων και άλλων κοινωνικών φορέων για τον καθορισμό των ορίων των εννοιών «ασθένεια» και «θεραπεία». Ο κατά το δυνατόν σαφής καθορισμός είναι απαραίτητος ώστε να αποφευχθούν ευγονικές πρακτικές μέσω της γονιδιακής παρέμβασης. Η τροποποιητική και βελτιωτική παρέμβαση σε γενετικά κύτταρα βρίσκει το σύνολο σχεδόν των βιοηθικολόγων αντίθετο. Το σύνολο των βιοηθικολόγων επίσης κρίνει ως απαράδεκτη την ευγονική γονιδιακή παρέμβαση. Θεωρεί ότι μια τέτοια πρακτική βρίσκεται εντελώς έξω από τα όρια του ιατρικού επαγγέλματος, καταπατεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια προσβάλλοντας εμμέσως το δικαίωμα στην διαφορετικότητα και δημιουργεί μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Η κλωνοποίηση προβάλλεται σήμερα ως το μείζον θέμα βιοηθικής. Σε αυτήν την προβολή συμβάλλουν ιδιαίτερα τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Οι περισσότεροι από τους βιοηθικολόγους τάσσονται υπέρ της θεραπευτικής κλωνοποίησης, η οποία πραγματοποιείται μέσω της χρήσης βλαστικών ολοδύναμων κυττάρων. Όσοι αντιτίθενται είναι εκείνοι, οι οποίοι προτάσσουν την αξία της εμβρυϊκής ζωής σε οποιαδήποτε πιθανή ωφέλεια στο πεδίο της θεραπείας των ασθενειών. Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση βρίσκει τους περισσότερους βιοηθικολόγους να την αντιμετωπίζουν με έντονο σκεπτικισμό. Δεν είναι όμως λίγοι εκείνοι πού την υποστηρίζουν πολλές φορές ακόμη και με ενθουσιασμό. Οι τελευταίοι προέρχονται κυρίως από τον χώρο της Ιατρικής. Οι ομάδες επιχειρημάτων εναντίον και υπέρ της κλωνοποίησης στηρίζονται κυρίως σε διαφορετικές ερμηνείες της αρχής της αυτονομίας και της αρχής της αξιοπρέπειας του ατόμου, η οποία την ακολουθεί. Κατά της κλωνοποίησης τάσσονται όσοι υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να αντιμετωπίζεται ως σκοπός και όχι ως μέσο. Όσοι την θεωρούν θεμιτή και ευεργετική ως αναπαραγωγική μέθοδο αποδέχονται ως μόνο πρόβλημα το επισφαλές της εφαρμογής της, λόγω του πρώιμου ακόμη σταδίου της επιστημονικής έρευνας. Η ορθόδοξη ηθική θεολογία δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχη σε τόσο φλέγοντα ζητήματα, όπως τα βιοηθικά. Ωστόσο η συμμετοχή της στο βιοηθικό διάλογο παρουσιάζει ορισμένες ιδιαιτερότητες, 'ίσως ακόμη και δυσκολίες. Τα βιοηθικά ζητήματα ανέκυψαν στο περιβάλλον των δυτικών κοινωνιών, όπου ό τρόπος ζωής, οι φιλοσοφικές αντιλήψεις και οι ηθικές τοποθετήσεις είναι πολύ μακριά από το πνεύμα της ορθόδοξης ηθικής. Στη θύραθεν βιοηθική ουσιαστικά θυσιάστηκε ό πραγματικός χαρακτήρας της ηθικής με την εκούσια αποφυγή κάθε ανθρωπολογικής θεώρησης, η οποία στηρίζεται σε μεταφυσικές αναφορές. Η απώλεια αυτή του ηθικού χαρακτήρα της βιοηθικής συνέβη μέσα στην προσπάθεια να επιτευχθεί η κατά το δυνατόν μεγαλύτερη συμφωνία ανάμεσα στους βιοηθικολόγους με διαφορετικές αντιλήψεις. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η βιοηθική εξέπεσε στο επίπεδο της απλής δεοντολογίας και κατάντησε θεραπαινίδα της πολιτικής. Ακόμη περισσότερο, υιοθετώντας άκριτα τις αρχές του φιλελευθερισμού, προβλήθηκε ως η ηθική της παγκοσμιοποίησης. Η ορθόδοξη ηθική θεολογία πρέπει να πετύχει δυο στόχους προκειμένου να μπορέσει να δώσει απαντήσεις στις σύγχρονες βιοηθικές προκλήσεις και ιδιαίτερα στα ηθικά ζητήματα, τα οποία δημιουργούν οι εφαρμογές της γενετικής τεχνολογίας. Ο πρώτος είναι να ενημερωθεί επάνω στα τεχνικά θέματα και τον τρόπο εντοπισμού των βιοηθικών ζητημάτων. Σε αυτόν τον τομέα έχει πολλά να κερδίσει με την συμμετοχή της στο βιοηθικό διάλογο. Ο δεύτερος είναι να διατηρήσει αναλλοίωτο τον ηθικό χαρακτήρα της, ο οποίος πηγάζει από την ορθόδοξη χριστιανική ανθρωπολογία. Σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να γίνει λόγος και για ορθόδοξη βιοηθική, η οποία δεν θα αποτελεί αυτόνομο κλάδο, αλλά μία επιμέρους εξειδίκευση ενταγμένη στο σώμα της ορθόδοξης ηθικής. […]