Οι προστατευόμενες δασικές περιοχές φύση 2000 ως παραγωγικές οικονομικές μονάδες

Abstract

Protected areas have got considerable scientific and public backing in that they provide a variety of goods and services ranging from fuelwood and fruits to wood products and from biodiversity and environment protection to life-supporting services. Therefore, protected areas are thought as indispensable component of sustainable development and humanity’s welfare. From their earliest establishment up-to-date protected areas management has been tailored accordingly to the prevailing principles of environmental resources management in legal, managerial and economic terms. In recent years protected areas management has shift from a natural asset protective management to a more business-like management in terms of organization and management. Also, protected forest areas that comprise major fraction of protected areas are largely affected by this fashion. Protected forest areas of Greece include several types such as national parks, national forests, aesthetic forests, conserved natural monuments, wildlife refuges, restricted hunting areas, game breeding areas, accordingly to L.1650/1986. Moreover, by ratifying EC 79/409 Directive protected forest areas of Greece subsumed to the Natura 2000 network. In this research, protected forest areas of Natura 2000 network in Greece were examined regarding organization structure as productive economic units. For this purpose, several principles from organization and management theory along with business economics were employed. According to organizational theory productive economic units are systems that obtain inputs from the environment, which are transformed by processing into outputs (and waste) to the environment. When considering protected forest areas Natura 2000 with the systemic approach they prove to be systems; inputs from the environment are transformed by processing into outputs (goods and services) to the environment. Furthermore, according to management theory productive economic units are operating certain functions i.e. production, marketing, financial and management functions. When considering protected forest areas Natura 2000 for those functions they are found to reasonably operate production, marketing, financial and management functions. Subsequently, by meeting organizational and managerial norms that rule the operation of productive economic units, protected forest areas Natura 2000 are productive economic units. Aiming at organizing protected forest areas Natura 2000 as productive economic units, certain structure (organizational scheme) has to be fitted. Due to differences among the types of protected forest areas concerning objectives, size, ownership and output, grouping was essential. Hence, protected forest areas Natura 2000 were grouped by objective, size, ownership and output standing for grouping criteria in three major groups. Subsequently, alternative organizational schemes were assigned to each major group of protected forest areas. The analytic hierarchy process (AHP) was employed and flexibility, adaptability, sufficiency and proportionality were the selection criteria in which each alternative organizational scheme was scored. Finally, certain organizational scheme selected for each major group of protected forest areas according to a preference ranking generated by the AHP procedure. Actually, matrix structuring was top-ranked organizational scheme for the two out of three major groups of protected forest areas whilst function structuring was top-ranked organizational scheme for the other group. Then, application and evaluation of selected organizational scheme was employed in operational organization of a protected forest area Natura 2000 as productive economic unit. Actually, matrix structure was applied in the national forest of Parnitha and evaluated by appropriateness, adaptability, flexibility, sustainability, fundraising and feedback standing for evaluation criteria by applying multicriteria analysis (linear additive model) followed by a sensitivity analysis. Based on the analysis result it was revealed that matrix structure is the organizational scheme that best fit the organizational structure of the national forest of Parnitha as productive economic unit. Although the aforementioned procedure is barely an organizational approach aiming at organizing the structure of protected forest areas as productive economic units, it became apparent that organizational theory has a key role to play in organising protected forest areas in terms of business management. Also, it was shown that typical norms of business management could be applied in protected forest areas organizational structuring and management after appropriate amendment.

Οι προστατευόμενες περιοχές έχουν τύχει σημαντικής επιστημονικής και κοινωνικής υποστήριξης δεδομένου ότι παρέχουν ποικίλα αγαθά και υπηρεσίες που περιλαμβάνουν από τα καυσόξυλα και τα φρούτα έως τα προϊόντα ξύλου και από την προστασία της βιοποικιλότητας και του περιβάλλοντος έως τις υπηρεσίες υποστήριξης της ζωής και ως εκ τούτου θεωρούνται αναπόσπαστο στοιχείο της βιώσιμης ανάπτυξης και ευημερίας της ανθρωπότητας. Από την εποχή που ιδρύθηκαν οι πρώτες προστατευόμενες περιοχές, η διαχείρισή τους προσαρμόζονταν ανάλογα με τις εκάστοτε επικρατούσες αρχές διαχείρισης περιβαλλοντικών πόρων ενώ η σύγχρονη αντίληψη σχετικά με τη λειτουργία τους συντείνει με τις απαιτήσεις για αποτελεσματική και αποδοτική λειτουργία, την οποία επιδιώκει μέσω μιας ολιστικής προσέγγισης. Ουσιαστικά, η διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών έχει μετατοπιστεί από την προστατευτική διαχείριση φυσικών κεφαλαίων σε μια πιο ‘επιχειρηματικού τύπου’ (business-like) διαχείριση. Οι προστατευόμενες δασικές περιοχές, όντας μέρος των προστατευόμενων περιοχών, επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από αυτήν τη ‘μόδα’. Οι προστατευόμενες δασικές περιοχές στην Ελλάδα περιλαμβάνουν εθνικά πάρκα, εθνικούς δρυμούς, αισθητικά δάση, διατηρητέα μνημεία της φύσης, καταφύγια άγριας ζωής, ελεγχόμενες κυνηγετικές περιοχές και εκτροφεία θηραμάτων και με την ενσωμάτωση της Οδηγίας 79/409 Ε.Κ. εντάχθηκαν στο δίκτυο Φύση 2000. Στην παρούσα έρευνα, οι προστατευόμενες δασικές περιοχές Φύση 2000 εξετάζονται ως προς τη δυνατότητα οργάνωσης της λειτουργίας τους ως παραγωγικές οικονομικές μονάδες και για το σκοπό αυτό εφαρμόζονται βασικές αρχές και κανόνες από την οργανωτική και τη διοικητική θεωρία καθώς και από την οικονομική των επιχειρήσεων. Με βάση την οργανωτική θεωρία οι παραγωγικές οικονομικές μονάδες είναι συστήματα που λαμβάνουν εισροές από το περιβάλλον, τις οποίες μετασχηματίζουν με επεξεργασία σε εκροές (προϊόντα) και απόβλητα προς το περιβάλλον. Εξετάζοντας τις προστατευόμενες δασικές περιοχές Φύση 2000 με τη συστημική προσέγγιση προκύπτει ότι αυτές είναι συστήματα που λαμβάνουν εισροές από το περιβάλλον τις οποίες μετασχηματίζουν με επεξεργασία σε εκροές (αγαθά και υπηρεσίες) προς το περιβάλλον. Ακόμη, σύμφωνα με τη διοικητική θεωρία οι παραγωγικές οικονομικές μονάδες επιτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες όπως παραγωγική, εμπορική, χρηματοοικονομική και διοικητική λειτουργία. Εξετάζοντας τις προστατευόμενες δασικές περιοχές Φύση 2000 παρατηρείται ότι αυτές επιτελούν παραγωγική, εμπορική, χρηματοοικονομική και διοικητική λειτουργία. Επομένως, οι προστατευόμενες δασικές περιοχές Φύση 2000 λειτουργούν ως παραγωγικές οικονομικές μονάδες. Για να οργανωθεί η λειτουργία των προστατευόμενων δασικών περιοχών Φύση 2000 ως παραγωγικών οικονομικών μονάδων, απαιτείται η ύπαρξη οργανωτικής διάρθρωσης (οργανωτικό σχήμα). Λόγω των διαφορών μεταξύ των προστατευόμενων δασικών περιοχών Φύση 2000 ως προς το σκοπό ίδρυσης, το μέγεθος, το φορέα ιδιοκτησίας και τον τομέα παραγωγής, έγινε ομαδοποίηση σε τρεις ομάδες. Σε κάθε ομάδα προστατευόμενων δασικών περιοχών Φύση 2000 αντιστοιχήθηκαν εναλλακτικά οργανωτικά σχήματα. Τα εναλλακτικά οργανωτικά σχήματα βαθμολογήθηκαν σε συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης (ευελιξία, προσαρμοστικότητα, επάρκεια και τη αναλογικότητα) της οργανωτικής διάρθρωσης με την διαδικασία αναλυτικής ιεράρχησης (analytic hierarchy process, AHP). Από την κατάταξη (ιεράρχηση) των οργανωτικών σχημάτων επιλέγηκε το προτιμότερο οργανωτικό σχήμα για κάθε ομάδα προστατευόμενων δασικών περιοχών Φύση 2000. Η μητρική τμηματοποίηση (matrix structure) ήταν προτιμότερο οργανωτικό σχήμα για την πρώτη και τη δεύτερη ομάδα και η λειτουργική τμηματοποίηση για την τρίτη ομάδα προστατευόμενων δασικών περιοχών Φύση 2000. Κατόπιν, το προτιμότερο οργανωτικό σχήμα της πρώτης ομάδας εφαρμόστηκε σε μια π.δ.π. Φύση 2000 και αξιολογήθηκε. Πιο συγκεκριμένα, η μητρική τμηματοποίηση εφαρμόστηκε στον εθνικό δρυμό Πάρνηθας και αξιολογήθηκε με πολυκριτηριακή ανάλυση (γραμμικό αθροιστικό μοντέλο) ως προς την καταλληλότητα, την προσαρμοστικότητα, την ευελιξία, την αειφορικότητα, την εξεύρεση κεφαλαίων και την ανατροφοδότηση (κριτήρια αξιολόγησης). Η ανάλυση ευαισθησίας έδειξε ότι η μητρική τμηματοποίηση είναι οργανωτικό σχήμα που ‘ανταποκρίνεται’ στην οργάνωση της λειτουργίας του εθνικού δρυμού Πάρνηθας ως παραγωγικής οικονομικής μονάδας. Η παρούσα έρευνα αποτελεί μια πρώτη προσέγγιση στη διερεύνηση της οργάνωσης της λειτουργίας των προστατευόμενων δασικών περιοχών Φύση 2000 ως παραγωγικών οικονομικών μονάδων από την οποία προέκυψε ότι η οργανοδιοικητική θεωρία, η οικονομική των επιχειρήσεων και η θεωρία των αποφάσεων αποτελούν σημαντικά ‘εργαλεία’ στην επίτευξη του σκοπού αυτού.