Το παιδικό βιβλίο της προσχολικής ηλικίας και η αντιμετώπισή του από τη σύγχρονη ελληνική οικογένεια

Abstract

During the last decades of the 20th century the children’s book has been of a great interest to many educators in Greece. There isn’t, however, any systematic research on the total range of the children’s book for the pre-school age (0-6 years old). We try to fill in this void with our research with the topic: “The children’s book for the pre-school age and how it is confronted by the Greek family.” Broadly speaking, the children's book is every book which is designed or written to be used by children. The strict meaning of the term children’s book as it is used by most people refers to the book that is written for children read by the children i.e. the reading behind textbooks. During the 20th century many children’s books have been published due to the particular interest for the child. The great number and its variety led investigators to classify books according to their form, (toy and board books, picture books, illustrated books, chapter books) and their texts (children’s prose, children’s poetry). During the last decades of the 20th century many books have been published for pre-schooler. The circulation of the great number of books for pre-school children is in great deal brought about by the parents’ interest to buy and read books to the child before the child attends the primary school. This is so because scientific theories (Vygotsky, Bernstein) and the results of similar researches have shown the significant role of the family for the child’s linguistic, intellectual and cultural development during his/her pre-school age and his/her success in school later on. Our target was to investigate the place of the children’s book in the modern greek family during the children’s pre-school age. We investigated 1115 parents who have children of pre-school age. The particular aims of our research are: • To investigate the play of the fairy-tale in the greek family during a childs pre-school age. • To investigate the purchase and reading of the children’s books by the greek family for the pre-schooler, the contents of such books, the criteria and ways of choosing such books, the reason for reading such books to children and the parents’ opinion for the quality and quantity of such books for pre-schoolers and the greek book market. • To investigate the relationship between the children’s book and the television during a child’s pre-school age. • To investigate the child’s relationship with the library • To investigate the dependence of the above mentioned parameters of narration/ reading on the child based on social variables like the parents’ educational background, social class, the father’s occupation, family residence and the number of children in the family. The findings showed that the quantity and quality of a child's experience with the book during his/her pre-school age depends on the parents’ educational background, the social class, family residence, the father’s occupation and the number of children in the family. The families of higher educational economical classes and the families of big urban centers (Thessaloniki) provide their pre-schoolers with more and better experiences related to books than the families of lower educational economical classes and the families of provincial and rural areas. The children of lower educational economical classes prefer television to books whereas the visits to children libraries by pre-schoolers, even if it is of small percentage, are done by pre-schoolers whose parents are of higher educational background. In order to examine the way with which the greek family narrates/reads to the child, we taped the narration/reading of 56 texts in greek families and we studied the insertions of the narrators/readers done in 18 of the 56. It was observed that three styles of narration/reading were used: aesthetic, co-operative and intellectual/instructive narrations/readings. The findings showed that in all three styles of narration/reading insertions are done by the narrator/reader depending on the narrator’s/reader’s intentions and on the type of text and the child’s age. For the way the narrations/readings are presented, especially the folklore fairy-tales, three narrations of the fairy-tale “The little red riding hood” were analysed and compared. We found out that the contemporary narrators of folklore fairy-tales keep the story from the stereotype form of the texts but they add or subtract parts according to their personality or their purpose. According to the 27 interviews by parents with children of pre-school age, the damage of books by preschoolers depends on the child’s age. It is observed mainly in the infant’s age (0-3 years old) and the parents try from very early to teach their children that the book is a spiritual possession and they have to take care of it. In order to investigate the market of the children’s book in Greece as it has been formed in the end of the 20th century we carried out a survey of the greek children’s book publishing during the 1990-1999 decade based on the data given by the Book Statistics of the magazine “Ihneutis”. For the better investigation of the children’s book intended for the pre-schooler additional information was used, which we gathered from our research based on the book catalogues of the publishing companies that took part in the Book Exhibition in Thessaloniki 2000. The findings showed that in Greece, during the last decade of the 20th century, the children’s book had the greater publishing production than all other book categories and that the number of children's books published from 1990 until 1999 was more than doubled (increase 128%). This increase is greatly due to the circulation of many translated children's books (57% of the children’s books publishing of the decade). From the classifications of children’s books, the fiction books cover the greater part of children’s book production throughout the decade 1990-1999 (60% and up) while the non-fiction books (20% of the children’s book production for the decade) have shown a decline after a sharp upward course during the first years of the decade. By the end of the same decade the children’s book for the pre-schoolers showed a significant publishing activity, mostly because of the publishing of a huge number of “books” on basic knowledge skills and activities. This increase of the children's books for pre-schoolers is due to the keen interest of the greek parents to have the child become familiar with the book before entering the primary school. This interest, however, is observed mostly in the higher educational economical classes. Given that 49.4% of the greek population haven't completed their mandatory nine year education, it would be wise for the State, in the efforts to raise the nation’s cultural standards, to see that the children's book is accessable to the lower social classes for the sake of the children themselves and the nation as well.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αι., το παιδικό βιβλίο έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών μελετητών και στην Ελλάδα. Συστηματική μελέτη όμως του σύνολου χώρου του παιδικού βιβλίου για παιδιά προσχολικής ηλικίας (0-6 ετών) και του τρόπου με τον οποίο το αντιμετωπίζουν οι γονείς δεν υπάρχει. Το κενό αυτό επιδιώκει να καλύψει η εργασία μας με θέμα: “Το παιδικό βιβλίο της προσχολικής ηλικίας και η αντιμετώπισή του από τη σύγχρονη ελληνική οικογένεια”. Παιδικό βιβλίο με την ευρεία έννοια του όρου είναι κάθε βιβλίο που είναι σχεδιασμένο ή γραμμένο για να χρησιμοποιηθεί από παιδιά. Με τη στενότερη έννοια, με την οποία ο όρος παιδικό βιβλίο χρησιμοποιείται από το πλατύ κοινό, παιδικό βιβλίο είναι το βιβλίο που γράφεται για παιδιά και διαβάζεται από παιδιά, δηλαδή το εξωσχολικό παιδικό ανάγνωσμα. Κατά τον 20ό αι. εξαιτίας του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για το παιδί εκδόθηκαν πολλά παιδικά βιβλία. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία που παρουσιάζουν οδήγησαν τους ερευνητές στην κατηγοριοποίηση των παιδικών βιβλίων ανάλογα με τη μορφή (βιβλιοπαιχνίδια και βιβλία από χαρτόνι, εικονοβιβλία, εικονογραφημένα βιβλία, βιβλία με κεφάλαια) και το είδος των κειμένων (παιδική πεζογραφία, παιδική ποίηση). Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αι. εκδόθηκαν πολλά παιδικά βιβλία και για τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας. Η κυκλοφορία μεγάλου αριθμού βιβλίων για τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στο ενδιαφέρον των γονέων να αγοράσουν και να διαβάσουν στο παιδί βιβλία πριν από τη φοίτησή του στο Δημοτικό. Κι’ αυτό, γιατί επιστημονικές θεωρίες (του L. Vygotsky, Β. Bernstein) και αποτελέσματα ανάλογων ερευνών έδειξαν το σημαντικό ρόλο της οικογένειας στη γλωσσική, τη νοητική και την πολιτιστική ανάπτυξη του παιδιού κατά την προσχολική ηλικία και στη μεταγενέστερη σχολική του επιτυχία. Με σκοπό να διερευνήσουμε τη θέση του παιδικού βιβλίου στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια κατά την προσχολική ηλικία του παιδιού κάναμε μία έρευνα με υποκείμενα 1115 γονείς παιδιών προσχολικής ηλικίας. Ειδικότεροι στόχοι της έρευνας είναι: •Να διερευνηθεί η θέση του παραμυθιού στην ελληνική οικογένεια κατά την προσχολική ηλικία του παιδιού. •Να διερευνηθεί η αγορά και η ανάγνωση παιδικών βιβλίων από την ελληνική οικογένεια στο παιδί της προσχολικής ηλικίας, το περιεχόμενο των βιβλίων αυτών, τα κριτήρια και ο τρόπος επιλογής τους, ο σκοπός που επιδιώκεται με τη ανάγνωσή τους και η άποψη των γονέων για την ποσότητα και την ποιότητα των βιβλίων για παιδιά προσχολικής ηλικίας της ελληνικής βιβλιαγοράς. •Να διερευνηθεί η σχέση ανάμεσα στο παιδικό βιβλίο και την τηλεόραση κατά την προσχολική ηλικία του παιδιού. •Να διερευνηθεί η σχέση του παιδιού της προσχολικής ηλικίας με την παιδική βιβλιοθήκη •Να διερευνηθεί η εξάρτηση όλων των παραπάνω παραμέτρων της αφήγησης/ανάγνωσης στο παιδί από κοινωνικές μεταβλητές, όπως μορφωτικό επίπεδο των γονέων, κοινωνική τάξη, επάγγελμα πατέρα, περιοχή διαμονής και αριθμός παιδιών της οικογένειας. Διαπιστώθηκε ότι η ποσότητα και η ποιότητα της εμπειρίας του παιδιού με το βιβλίο κατά την προσχολική ηλικία εξαρτάται από το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, την κοινωνική τάξη, την περιοχή διαμονής, το επάγγελμα του πατέρα και τον αριθμό παιδιών της οικογένειας. Οι οικογένειες των ανώτερων μορφωτικοοικονομικών στρωμάτων και οι οικογένειες των μεγάλων αστικών κέντρων (Θεσσαλονίκη) παρέχουν στα παιδιά τους κατά την προσχολική ηλικία περισσότερες και καλύτερες εμπειρίες σχετικά με το βιβλίο από τις οικογένειες των κατώτερων μορφωτικοοικονομικών στρωμάτων και τις οικογένειες των ημιαστικών και αγροτικών περιοχών. Η τηλεόραση προτιμάται από το βιβλίο περισσότερο από τα παιδιά των χαμηλών μορφωτικοοικονομικών στρωμάτων, ενώ οι επισκέψεις παιδικών βιβλιοθηκών από παιδιά προσχολικής ηλικίας στο μικρό ποσοστό που γίνονται αφορούν παιδιά με γονείς ανώτατης εκπαίδευσης. Προκειμένου να διερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο η ελληνική οικογένεια αφηγείται/διαβάζει στο παιδί, μαγνητοφωνήσαμε μέσα σε ελληνικές οικογένειες την αφήγηση/ανάγνωση 56 κειμένων και σε 18 από αυτά μελετήσαμε τις παρεμβολές των αφηγητών/αναγνωστών. Παρατηρήθηκαν τρία στιλ αφήγησης/ανάγνωσης στο παιδί: η αισθητική, η συνεργατική και η διαλογική-διδακτική αφήγηση/ανάγνωση. Διαπιστώθηκε ότι και στα τρία στιλ αφήγησης/ανάγνωσης γίνονται παρεμβολές από τον αφηγητή/αναγνώστη, οι οποίες εξαρτώνται από την πρόθεση του αφηγητή/αναγνώστη, από το είδος του κειμένου και από την ηλικία του παιδιού. Για τον τρόπο παρουσίασης ειδικότερα των λαϊκών παραμυθιών, αναλύθηκαν και συγκρίθηκαν τρεις αφηγήσεις του παραμυθιού Ή Κοκκινοσκουφίτσα”. Διαπιστώθηκε ότι οι σύγχρονοι αφηγητές λαϊκών παραμυθιών διατηρούν από τη στερεότυπη μορφή των κειμένων των παραμυθιών μόνο την ιστορία, στην οποία κάνουν προσθαφαιρέσεις ανάλογα με την προσωπικότητά τους και το σκοπό που επιδιώκουν. Όσον αφορά την καταστροφή των βιβλίων από τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, σύμφωνα με τις συνεντεύξεις 27 γονέων παιδιών προσχολικής ηλικίας, αυτή εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού. Παρατηρείται κυρίως στη βρεφική ηλικία (0-3 ετών) και οι γονείς από πολύ νωρίς προσπαθούν να περάσουν στα παιδιά το μήνυμα ότι το βιβλίο είναι πνευματικό αγαθό και πρέπει να το προσέχουν. Με σκοπό να διερευνήσουμε το χώρο του παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα, όπως αυτός διαμορφώθηκε στο τέλος του 20ού αι., πραγματοποιήσαμε μία ανασκόπηση της ελληνικής παιδικής βιβλιοπαραγωγής κατά τη δεκαετία 1990-99, με βάση τα στοιχεία των Στατιστικών Βιβλίου του περιοδικού Ιχνευτής. Για την καλύτερη διερεύνηση του παιδικού βιβλίου που απευθύνεται ειδικότερα στο παιδί της προσχολικής ηλικίας χρησιμοποιήθηκαν επιπλέον και στοιχεία που συγκεντρώσαμε σε έρευνά μας με βάση τους καταλόγους βιβλίων των εκδοτικών οίκων που πήραν μέρος στην Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης το 2000. Διαπιστώθηκε ότι στην Ελλάδα κατά την τελευταία δεκαετία του 20ού αι. το παιδικό βιβλίο είχε την μεγαλύτερη εκδοτική παραγωγή από όλες τις κατηγορίες βιβλίων και ότι ο αριθμός των παιδικών βιβλίων που εκδόθηκαν από το 1990 μέχρι το 1999 υπερδιπλασιάστηκε (αύξηση 128%). Η αύξηση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κυκλοφορία μεγάλου αριθμού μεταφρασμένων παιδικών βιβλίων (57% της παιδικής βιβλιοπαραγωγής της δεκαετίας). Από τις κατηγορίες παιδικών βιβλίων, τα λογοτεχνικά παιδικά βιβλία καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής βιβλιοπαραγωγής όλα τα έτη της δεκαετίας 1990-99 (60% και άνω), ενώ τα παιδικά βιβλία γνώσεων (20% της παιδικής βιβλιοπαραγωγής της δεκαετίας), μετά από μια έντονη ανοδική πορεία κατά τα πρώτα έτη, στο τέλος της δεκαετίας παρουσίασαν κάμψη. Προς το τέλος της ίδιας δεκαετίας υψηλή εκδοτική κίνηση παρουσίασε και το παιδικό βιβλίο που απευθύνεται στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, κυρίως χάρη στην έκδοση μεγάλου αριθμού “βιβλίων" πρώτων γνώσεων και δραστηριοτήτων. Η άνοδος αυτή του παιδικού βιβλίου για παιδιά προσχολικής ηλικίας οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στο ενδιαφέρον των Ελλήνων γονέων να εξοικειώσουν το παιδί με το βιβλίο πριν από τη φοίτησή του στο Δημοτικό. Το ενδιαφέρον αυτό όμως παρατηρείται κυρίως στα ανώτερα μορφωτικοοικονομικά στρώματα. Με δεδομένο ότι το 49,4% των Ελλήνων δεν έχει ολοκληρώσει την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση καλό θα ήταν η πολιτεία στα πλαίσια των προσπαθειών της για την άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου της χώρας να μεριμνήσει και για τη διάδοση του παιδικού βιβλίου στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα προς όφελος τόσο των ίδιων των παιδιών όσο και του έθνους μας.