Γεωγραφία και οικονομική ολοκλήρωση: η περίπτωση των χωρών του ευρωπαϊκού νότου ( Ελλάδας, Ισπανίας και Πορτογαλίας)

Abstract

The main subject of the doctorate refers to the crucial and determined role of the historical and geographical factors in regards to the differentiated types of incorporation and integration of the European South (Spain, Portugal and Greece) into the broader European space. With reference to the historical research of Braudel (1976) and Wallerstein (1974), on the basis of which, the geographical and historical factors shape unequal types of integration for the subsystems as well as for the individual countries per se, we will undertake to substantiate, empirically, the differentiated impacts of the structural factors in question on the integration process of the European South into the broader pan-European space. To the extent that the unequal terms of incorporation are reflected into the differentiated types of specializations and trade relations, as well as into the differentiated terms of the development process, the historical research in question seems to be verified not only by the structuralist paradigm but also by the new growth theories, the theories of evolutionary economics and the new economic geography models. So, despite of the theoretical differentiation in relation to the terms and preconditions of development, the above-mentioned paradigms seem to converge not only to the possibility of the spatially asymmetrical development but also to the ad hoc possibility of economic convergence. In our case, apart from the geographical and historical reasons, there seem to be an additive factor that affects negatively the performance of the Greek economy. It is the fragmentation of the peripheral Balkan subsystem as well as the Mediterranean South one. In that sense, the restoration of the defective structural cohesion of the European peripheral subsystems, in a way similar with the pattern of cohesion that characterizes both the semi-peripheral European sub-systems and the Metropolitical centres, would have fortified the production systems of periphery, by affecting the distribution of the production activities into the broader European space, in favour of the less developed countries of European Periphery (Balkan and Mediterranean South). The development of South-South relations could enforce the integration process of the peripheral subsystems as well as the preconditions for a collective improvement of North-South economic relations. The fact that the peripheral European subsystems have kept on producing traditional goods, of low labor cost, it makes quite difficult, in the long run, the process of real convergence with the European countries. By having focused on the external trade, by type of product, geographical area and subsystem, it will be clearly shown the differentiated influence of the geographical and historical factors on the size, the structure and the type of trade relations of the European South. The factors in question seem also to affect the convergent dynamics of both income and production structures.

Το θέμα του διδακτορικού αναφέρεται στον καθοριστικό ρόλο των ιστορικών και γεωγραφικών παραγόντων, σε σχέση με τις διαφοροποιημένες μορφές ενσωμάτωσης και ολοκλήρωσης των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου (Ελλάδας, Ισπανίας και Πορτογαλίας) στο ευρύτερο ευρωπαϊκό οικονομικό περιβάλλον. Έχοντας, ως αναφορά τις ιστορικές μελέτες των Braudel (1976) και Wallerstein (1974), στη βάση των οποίων, οι γεωγραφικοί και οι ιστορικοί παράγοντες διαμορφώνουν άνισους όρους ολοκλήρωσης των επιμέρους υποσυστημάτων και χωρών, θα επιχειρήσουμε να τεκμηριώσουμε και εμπειρικά τις διαφοροποιητικές επιδράσεις των εν λόγω δομικών παραγόντων στη διαδικασία ενσωμάτωσης των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου στον ευρύτερο πανευρωπαϊκό γεω-οικονομικό χώρο. Στο βαθμό που οι άνισοι όροι ενσωμάτωσης αντανακλώνται στα διαφοροποιημένα είδη εξειδίκευσης και ανταλλαγών, κατ’ επέκταση και στους διαφοροποιημένους όρους της αναπτυξιακής διαδικασίας, οι εν λόγω ιστορικές μελέτες φαίνεται να επιβεβαιώνονται τόσο από το στρουκτουραλιστικό και νεομαρξιστικό παράδειγμα, όσο και από τις θεωρίες της ενδογενούς ανάπτυξης, των εξελικτικών οικονομικών και της νέας οικονομικής γεωγραφίας. Πράγματι, παρά τη διαφορετικότητα των προσεγγίσεων, σε σχέση με τους όρους και τις προϋποθέσεις της ανάπτυξης, τα συγκεκριμένα παραδείγματα φαίνεται να συγκλίνουν τόσο ως προς τη δυνατότητα της ασύμμετρης, χωρικά, ανάπτυξης, όσο και ως προς την υπό συνθήκη δυνατότητα σύγκλισης. Εκτός από τους γεωγραφικούς και ιστορικούς παράγοντες, στην περίπτωσή μας, φαίνεται να υπάρχει και ένας επιπρόσθετος παράγοντας που επηρεάζει, αρνητικά, τις επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας και αυτός είναι ο κατακερματισμός των περιφερειακών υποσυστημάτων της Βαλκανικής και του Μεσογειακού Νότου. Με αυτήν την έννοια, η ελλείπουσα αποκατάσταση της συνεκτικότητας των ευρωπαϊκών περιφερειακών υποσυστημάτων, κατά το πρότυπο των υποσυστημάτων της ημιπεριφέρειας ή/και των ισχυρών ευρωπαϊκών κέντρων, θα μπορούσε να ενισχύσει τα παραγωγικά συστήματα της περιοχής, επηρεάζοντας τον τρόπο κατανομής των παραγωγικών δραστηριοτήτων στον ευρύτερο ευρωπαϊκό γεω-οικονομικό χώρο, εις όφελος και της ευρωπαϊκής περιφέρειας (Βαλκάνια και Μεσογειακού Νότου), κατ’ επέκταση και της Ελλάδας. Η εμπέδωση των σχέσεων Νότου-Νότου θα μπορούσε να ενισχύσει την ολοκλήρωση των περιφερειακών υποσυστημάτων δημιουργώντας ταυτόχρονα προϋποθέσεις συλλογικής βελτίωσης των σχέσεων Βορρά-Νότου. Το γεγονός ότι τα αποδιαρθρωμένα περιφερειακά ευρωπαϊκά υποσυστήματα εξακολουθούν να παράγουν προϊόντα παραδοσιακά, στηρίζοντας την ανταγωνιστικότητά τους στο χαμηλό κόστος εργασίας, με κανένα τρόπο δεν μπορεί διασφαλίσει, μακροπρόθεσμα, την πραγματική σύγκλιση με τις ευρωπαϊκές χώρες. Η επικέντρωση του ενδιαφέροντος στο εξωτερικό εμπόριο, ανά κατηγορία προϊόντος, γεωγραφικό σύνολο και υποσύστημα, θα αναδείξει, με τον καλύτερο τρόπο, τη διαφοροποιητική επίδραση των γεωγραφικών και ιστορικών παραγόντων, στο μέγεθος, στη διάρθρωση και στο είδος των εμπορικών ανταλλαγών των χωρών της Ιβηρικής και της Ελλάδας, παράγοντες που, τελικά, επηρεάζουν και τη δυναμική της σύγκλισης, δομών και εισοδημάτων.