Ιστορία της ελληνικής γεωπολιτικής: από τον 19ο αιώνα έως την συστημική γεωπολιτική ανάλυση

Abstract

History of Greek Geopolitics is the first documentation in both Greek and international bibliography of the history of Greek geopolitical thought, as the latter is manifested in Greek-language bibliography during the 19th, 20th and the early 21st centuries. The author uses extensively primary and secondary bibliographical literature in his approach. The author examines the initial primary formulations of the 19th century (mainly connected to Anthropogeography), the views held during the early 20th century, the Interwar Period and the Cold War, up until the proposal of a concrete and inherent hermeneutical model offered by Systemic Geopolitical Analysis of Ioannis Mazis. The author considers not only the thematic field of Geopolitics, but also related fields, such as Anthropogeography, Economic Geography, Military Geography. The author examines such issues, as the transfer of fundamental loci of Classical Geopolitics (Rimland, Heartland) in Greek bibliography, the intertextual influence exerted on Greek authors by various external sources, as well as the historical development and the geopolitical background of the views of the Greek authors in every historical period. The study is based on a series of fundamental hypotheses that underlie the development of his arguments and the relevant documentation and constitute original contributions to Greek bibliography. The first fundamental hypothesis is that the only existing inherently concrete and original hermeneutical model in Greek bibliography is Systemic Geopolitical Analysis by Ioannis Mazis, Professor of Geopolitics and Economic Geography at the University of Athens. The second fundamental hypothesis proposed by the author is that the view often held in secondary Greek bibliography concerning Geopolitics as an irrational, overtly ideological, discipline is a serious methodological and textual error. The appearance of the primary manifestations of Greek geopolitical thought during each historical period cannot be attributed to an ‘irrational approach’. Geopolitics is the theoretical expression of a rational approach to manipulate and evaluate the geophysical realities of space, therefore it is connected to a technocratic perception of the physical realities of space and the state connection to power. The third fundamental hypothesis and an original contribution to Greek bibliography in general is the typological distinction between the various political and ideological views and geostrategic orientations of Greek authors according to Classical Geopolitics. Kotoulas proposes an original new hermeneutical model of reading Modern Greek history by correlating political views with the geostrategic orientation towards sea powers or land powers. This hermeneutical model is based on a macro-historical view of Greek politics and geopolitics and the fundamental typological distinction between sea power and land power and the corresponding distinction of state actors between sea powers (actors) and land powers (actors). The dissertation also asserts that the term geopolitics itself can be located for the first time in Latin in 1679 in an unpublished draft by the German philosopher G.W. Leibniz. The introduction of the term geopolitics in modern bibliography was made in 1899 in by the Swedish political scientist Johann Rudolf Kjellén. Finally, other original contributions include the historical typological distinction between the expansive identity and the intensive identity of Hellenism.

Η διδακτορική διατριβή του Ιωάννη Κωτούλα με τίτλο Ιστορία της ελληνικής Γεωπολιτικής εξετάζει βάσει πρωτογενών και δευτερογενών πηγών την ιστορική ανάπτυξη της ελληνικής γεωπολιτικής σκέψεως κατά τον 19ο, τον 20ό και τον πρώιμο 21ο αιώνα. Η διδακτορική διατριβή εξετάζει και ερμηνεύει τις εκδηλώσεις της γεωπολιτικής σκέψεως στον ελληνικό χώρο, όπως αυτή αναπτύχθηκε από τις αρχικές πρωτογενείς διατυπώσεις του 19ου και πρώιμου 20ού αιώνος και τις συνδεόμενες θεματικές αναφορές έως την διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου ερμηνευτικού πλαισίου κατά τον ύστερο 20ό και πρώιμο 21ο αιώνα μέσω της Συστημικής Γεωπολιτικής Αναλύσεως του Ιωάννου Θ. Μάζη. Η μεταφορά θεματικών τόπων της Κλασικής Γεωπολιτικής στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία, η διακειμενική επιρροή στις διατυπώσεις των Ελλήνων θεωρητικών και η ιστορική ανάπτυξη των διατυπώσεων των Ελλήνων συγγραφέων ανά εκάστη ιστορική περίοδο αναλύονται με πλήρη τεκμηρίωση. Η διδακτορική διατριβή εδράζεται σε ορισμένες θεμελιώδεις θέσει, οι οποίες ταυτοχρόνως αποτελούν πρωτότυπες συμβολές στην ελληνική βιβλιογραφία. Οι θέσεις αυτές του υποψηφίου συνιστούν αφ’ ενός νέες συλλήψεις περιεχομένου και ορολογίας σε επίπεδο Ιστορίας των Ιδεών για το εξεταζόμενο αντικείμενο αφ’ ετέρου διαφοροποιήσεις από τις αντιλήψεις, οι οποίες αναπαράγονται στις αποσπασματικές παρατηρήσεις για την ελληνική Γεωπολιτική στην δευτερογενή ελληνόγλωσση βιβλιογραφία. Πρώτη θεμελιώδης θέση της διδακτορικής διατριβής είναι ότι βάσει της αναλυτικής εξετάσεως της ιστορίας της ελληνικής Γεωπολιτικής το μόνο αύταρκες και εσωτερικώς συνεκτικό ερμηνευτικό υπόδειγμα Γεωπολιτικής στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία είναι η Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση του Ιωάννου Θ. Μάζη. Δεύτερη θεμελιώδης θέση της διατριβής είναι ότι η αντίληψη της Γεωπολιτικής ως ανορθολογικής εκδηλώσεως, η οποία αναπαράγεται στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία, συνιστά μεθοδολογικό και πραγματολογικό σφάλμα. Η εμφάνιση των πρωτογενών εκδηλώσεων της Γεωπολιτικής, η οποία πραγματοποιείται στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία σε κάθε περίοδο, είτε σε πρωτογενές ανθρωπογεωγραφικό και γεωστρατηγικό επίπεδο κατά τον ύστερο 19ο και τον πρώιμο 20ό αιώνα είτε μέσω κυρίως της Οικονομικής Γεωγραφίας κατά την μεσοπολεμική περίοδο είτε σε συνάφεια με γεωστρατηγικές θέσεις κατά την μεταπολεμική και την σύγχρονη περίοδο αποτελεί εκδήλωση της ορθολογικής απόπειρας διαχειρίσεως και αξιοποιήσεως του χώρου. Τρίτη θεμελιώδης θέση της διδακτορικής διατριβής και ιδιαίτερη συμβολή στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία είναι η τυπολογική διάκριση των νεοελληνικών πολιτικών και ιδεολογικών αναφορών και των θέσεων των εκπροσώπων της ελληνικής Γεωπολιτικής ή των γεωστρατηγικών θέσεων των Ελλήνων συγγραφέων βάσει της Κλασικής Γεωπολιτικής. Η διδακτορική διατριβή προτείνει μία νέα ανάγνωση της νεοελληνικής ιστορίας και των πολιτικών τοποθετήσεων ως αντανακλάσεων του γεωστρατηγικού προσανατολισμού σε μείζονες γεωπολιτικές ενότητες, τις θαλάσσιες και τις χερσαίες δυνάμεις, και της διακρατικής κατανομής ισχύος. Στην διδακτορική διατριβή πιστοποιείται για πρώτη φορά στην βιβλιογραφία ότι ο όρος γεωπολιτική απαντά για πρώτη φορά στην λατινική το 1679 σε ανέκδοτο σχεδίασμα εγκυκλοπαιδικού λεξικού του Γερμανού φιλοσόφου Leibniz. Η εισαγωγή του όρου γεωπολιτική στην νεώτερη βιβλιογραφία, βάσει της οποίας μορφοποιήθηκε το ερμηνευτικό υπόδειγμα της Κλασικής Γεωπολιτικής, πραγματοποιείται το 1899 σε άρθρο του Σουηδού πολιτικού επιστήμονος Johann Rudolf Kjellén. Τέλος, επιμέρους πρωτότυπες συμβολές αφορούν εννοιολογικές διατυπώσεις, όπως η τυπολογική διάκριση μεταξύ της εκτατικής και της εντατικής ταυτότητος του Ελληνισμού.