Τα αρωματικά έλαια και οι πρακτικές χρήσεις τους στη Μυκηναϊκή Ελλάδα και την Ανατολική Μεσόγειο (14ος-13ος αι. π.Χ.)

Abstract

The present dissertation is focused on the use of perfumed oils in Mycenaean Greece and the Eastern Mediterranean during the period of prosperity of the Mycenaean palaces and the contemporary centres of the Near East (14th-13th cent. BC.). Its aim is, by focusing primarily on the information obtained by the Mycenaean Linear B tablets and on parallels from the rich epigraphic material of the ancient Near East, to determine the possible ways in which the use of perfumed oils was practiced and simultaneously to investigate the related ideology. The Mycenaean written documents from Knossos, Pylos and Mycenae attest that one of the most important industries of the Mycenaean palaces was engaged in the production of perfumed oils and unguents (Chapters 1-4). The contemporary rich epigraphic material from the Eastern Mediterranean, coming from Hattusa, Ugarit, Emar, El-Amarna, Nuzi, Alalakh, Assur and Nippur, contributes significantly to this study, by providing important comparative evidence concerning the ways of perfumed oils’ use as well as the meaning attributed to these practices in the immediate neighbourhood of the Mycenaean world (Chapters 5-11). In what follows the results of this comparative investigation are presented. At first, all the instances concerning the use of perfumed oils, as these are recorded in the Eastern Mediterranean texts, are presented and all the archaeological and epigraphic evidence attesting to the occurrence of some of them in the Mycenaean world is examined (Chapter 12). Moreover, the meaning of anointment with perfumed oils in the Eastern Mediterranean is analysed, revealing an extremely complex ideology related primarily to the notion of “purification”. For this reason the use of perfumed oils in the Eastern Mediterranean was mainly connected with the performance of religious rituals and the so-called “rites of passage”, processes in which the idea of “purification” was a central one and which are similar to the most of the instances in which the use of perfumed oils was practiced in the Mycenaean World, as they are recorded in the Mycenaean epigraphic and archaeological evidence (Chapter 13). The last chapter of the dissertation is devoted to the approach of all the possible ideological elements that the use of perfumed oils in the Mycenaean world might have incorporated, as indicated by the Near Eastern parallels and the evidence from Mycenaean Greece. As a conclusion, it is put forward that, in a period of intensive contacts with all the regions surrounding the Mycenaean world, the manipulation of a possibly similar complex ideology, adopted to the local beliefs and social conditions, as well as the high demand for these products in the ancient Near East were perhaps the motives for the high level of investment in the production of perfumed oils undertaken by the Mycenaean palaces (Chapter 14).

Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται σε ζητήματα που αφορούν τη χρήση των αρωματικών ελαίων στη Μυκηναϊκή Ελλάδα και την Ανατολική Μεσόγειο κατά την περίοδο της ακμής των μυκηναϊκών ανακτόρων και των αντίστοιχων μεγάλων κέντρων της αρχαίας Εγγύς Ανατολής (14ος-13ος αι. π.Χ.). Στόχος της είναι να προσδιορίσει τους πιθανούς τρόπους και τις περιστάσεις χρήσης των αρωματικών ελαίων στο μυκηναϊκό κόσμο και ταυτόχρονα να ανιχνεύσει στοιχεία της ιδεολογίας που τους συνόδευε, εστιάζοντας πρωτίστως στις μαρτυρίες των πινακίδων της Γραμμικής Β γραφής και αντλώντας, επιπλέον, παράλληλα από το πλούσιο επιγραφικό υλικό της Ανατολικής Μεσογείου. Τα γραπτά τεκμήρια της μυκηναϊκής περιόδου από την Κνωσό, την Πύλο και τις Μυκήνες δείχνουν ότι η παραγωγή αρωματικών ελαίων και αλοιφών αφορούσε μια από τις σημαντικότερες βιοτεχνίες των μυκηναϊκών ανακτόρων (Κεφάλαια 1-4). Το σύγχρονο με τα μυκηναϊκά κείμενα άφθονο επιγραφικό υλικό της Ανατολικής Μεσογείου, προερχόμενο από το άμεσο περιβάλλον του μυκηναϊκού κόσμου, από κέντρα όπως η Hattusa, η Ugarit, το Emar, η El-Amarna, το Nuzi, η Alalakh, η Assur και η Nippur, παρέχει πλούσια συγκριτικά στοιχεία σχετικά με τους τρόπους και τις περιστάσεις χρήσης των αρωματικών ελαίων αλλά και την ιδεολογία που συνόδευε τις πρακτικές αυτές (Κεφάλαια 5-11). Οι διαπιστώσεις της συγκριτικής αυτής έρευνας αξιολογούνται στη συνέχεια. Αρχικά παρουσιάζονται αναλυτικά οι μαρτυρούμενες στα κείμενα της Ανατολικής Μεσογείου περιστάσεις κατά τις οποίες χρησιμοποιούνταν τα αρωματικά έλαια και εξετάζονται τα επιγραφικά και λοιπά αρχαιολογικά στοιχεία που βοηθούν στην αναγνώριση κάποιων από αυτές και στο μυκηναϊκό κόσμο (Κεφάλαιο 12). Ακολούθως αναλύεται η σημασία που είχε η χρήση των υλικών αυτών, κυρίως μέσω της πρακτικής της επάλειψης, και διαπιστώνεται ότι αυτή συνοδευόταν από μια εξαιρετικά σύνθετη ιδεολογία που είχε ως επίκεντρο την έννοια του «καθαρμού». Για το λόγο αυτό η χρήση των αρωματικών ελαίων στην Ανατολική Μεσόγειο συνδεόταν κυρίως με την τέλεση του θρησκευτικού τελετουργικού και τα «διαβατήρια έθιμα», περιστάσεις που προϋπέθεταν τη συγκεκριμένη έννοια και που είναι αντίστοιχες με πολλές από τις γνωστές περιστάσεις χρήσης των αρωματικών ελαίων στο μυκηναϊκό κόσμο, όπως αυτές καταγράφονται στα μυκηναϊκά επιγραφικά και αρχαιολογικά δεδομένα (Κεφάλαιο 13). Το τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας αφιερώνεται στην προσπάθεια προσέγγισης και προσδιορισμού των ιδεολογικών στοιχείων που πιθανώς ενσωμάτωνε η χρήση των αρωματικών ελαίων στο μυκηναϊκό κόσμο, με βάση τα παράλληλα της Ανατολικής Μεσογείου και τα δεδομένα της Μυκηναϊκής Ελλάδας. Προτείνεται ότι, σε μια περίοδο έντονων επαφών με τις περιβάλλουσες το μυκηναϊκό κόσμο περιοχές, η διαχείριση μιας αντίστοιχης σύνθετης ιδεολογίας, προσαρμοσμένης στο υπόβαθρο των επιχώριων αντιλήψεων και κοινωνικών συνθηκών, αλλά και η μεγάλη ζήτηση για τέτοιου είδους προϊόντα που παρατηρείται την εποχή αυτή στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν πιθανώς τα κίνητρα για την επένδυση στην παραγωγή των αρωματικών ελαίων από τα μυκηναϊκά ανάκτορα (Κεφάλαιο 14).