Το μάθημα της φιλοσοφίας στη μέση εκπαίδευση από τη σκοπιά των μαθητών και των εκπαιδευτικών

Abstract

The starting point of this thesis was the interest and the questioning regarding the issue of Philosophy class in the secondary education based on the recording of the opinions those directly involved, namely being the students and the teachers. The theoretical part starts off with the unpleasant finding of the limited pursuit of the science community with the under-study issue and the even more limited publication of relative studies during the last decade. Afterwards, the importance of the humanistic aspect of the prospectus is stressed out and special emphasis is given justifiably on the value and role that Philosophy can implement. Later, the evolution of Philosophy class in the educational system of four European countries having a profound philosophical tradition (Germany, France, Italy, and England) is introduced. At the same time similar presentation is being given for the ¨adventures¨ of this class which is being degraded through time, in the timetable and analytical schedule of the neo-Greek state. The theoretical part ends up with the debate upon the relevance of the analytical schedule towards its receptors, namely being the pupils and the teachers, of whom their role on the planning, the formation or the redrafting of the analytical schedule is considered important and as a result of this it is essential the study of the interests, preferences of the pupils and the proper consideration of the opinions and the suggestions of the educational staff. In the empirical part the queries of the research, the methodology, the manufacture of the researching instruments, the selection of the sample, the collection and the process of the date and the results of the research, are being presented. The findings that come up show great interest and one hand they overthrow many of the ruling points, like that Philosophy as a class is repulsive towards pupils and as a field of study and thought is disregarded. On the other hand they empirically confirm some assumptions; like that the teaching of Philosophy is not strongly claimed by most of the teachers, who think that their knowledge obtained from University has not helped them in particular in the teaching of this class, not in a tutorial way nor in a cognitive way. Equally interesting are the findings regarding the majority of the pupils to admitting total ignorance related to Philosophy up until the beginning of the second grade of High School. Those ones are in favor of keeping up this class in the studies schedule of the secondary education and also choose its second grade as the most suitable for the study of Philosophy, to consider the holding of serious and timely-extensive philosophical debate as the most appropriate teaching method and the brief oral examination in every class and the frequent few-minutes written test as the most ideal way of evaluation. Moreover, the findings according to which the vast majority of the teachers first accept the necessity of the Philosophy class being in the timetable schedule of the secondary education due to its contribution to the moral and spiritual formation of the young person's personality, without having this generalized tendency resulting in the desire to reinforce its status in the studies schedule by escalating its didactic hours, are interesting. Secondly this vast majority of the teachers regard that the class of Philosophy should be placed in High School, since college (lower secondary school) is rejected as inappropriate because of the immaturity age of the pupils. Finally, it is worth being mentioned that approximately half of the teachers detect a positive attitude in their pupils towards Philosophy, despite the low grade of suitability they attribute to the school book.

Αφετηρία της διατριβής υπήρξε το ενδιαφέρον και ο προβληματισμός για το ζήτημα του μαθήματος της Φιλοσοφίας στη μέση εκπαίδευση με βάση την καταγραφή των απόψεων των άμεσα εμπλεκόμενων, δηλαδή των μαθητών και των εκπαιδευτικών. Το θεωρητικό μέρος εκκινεί με τη δυσάρεστη διαπίστωση της περιορισμένης ενασχόλησης της επιστημονικής κοινότητας με το υπό διερεύνηση θέμα και της ακόμη φτωχότερης δημοσίευσης σχετικών μελετών την τελευταία δεκαετία. Έπειτα αναπτύσσεται η σημασία της ανθρωπιστικής διάστασης των εγκύκλιων σπουδών και ιδιαίτερα τονίζεται αιτιολογημένα η αξία και ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει η Φιλοσοφία. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η εξέλιξη του μαθήματος της Φιλοσοφίας στο εκπαιδευτικό σύστημα τεσσάρων ευρωπαϊκών χωρών με πλούσια φιλοσοφική παράδοση (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Αγγλία), ενώ ανάλογη παρουσίαση πραγματοποιείται και για τις ¨περιπέτειες¨ του διαχρονικά υποβαθμισμένου αυτού μαθήματος στο ωρολόγιο και αναλυτικό πρόγραμμα του Νεοελληνικού κράτους. Το θεωρητικό μέρος κλείνει με τη συζήτηση της σχέσης του αναλυτικού προγράμματος προς τους αποδέκτες του, δηλαδή τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, ο ρόλος των οποίων στο σχεδιασμό, τη διαμόρφωση ή την ανασύνταξη του αναλυτικού προγράμματος κρίνεται σημαντικός και εξ αυτού αναγκαία η διερεύνηση των ενδιαφερόντων, των προτιμήσεων των μαθητών και η δέουσα προσοχή στις απόψεις και τις προτάσεις του εκπαιδευτικού προσωπικού. Στο εμπειρικό μέρος παρουσιάζονται τα ερωτήματα της έρευνας, η μεθοδολογία, η κατασκευή των ερευνητικών οργάνων, η επιλογή του δείγματος, η συλλογή και επεξεργασία των δεδομένων και τα αποτελέσματα της έρευνας. Tα ευρήματα που προέκυψαν παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και αφενός ανατρέπουν πολλές από τις κυρίαρχες απόψεις, όπως ότι η Φιλοσοφία ως μάθημα είναι απωθητική προς τους μαθητές και ως πεδίο μελέτης και σκέψης απαξιωμένη και αφετέρου επιβεβαιώνουν και εμπειρικά ορισμένες υποθέσεις, όπως ότι η διδασκαλία της Φιλοσοφίας δεν διεκδικείται σθεναρά από τους περισσότερους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι εκτιμούν ότι οι αποκτηθείσες από το πανεπιστήμιο γνώσεις δεν τους έχουν βοηθήσει ιδιαίτερα ούτε παιδαγωγικά ούτε γνωστικά στη διδασκαλία του μαθήματος. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα ευρήματα που φέρουν την πλειοψηφία των μαθητών να παραδέχεται πλήρη άγνοια αναφορικά με τη Φιλοσοφία μέχρι πριν την έναρξη της Β΄ Λυκείου, να τάσσεται υπέρ της διατήρησης του μαθήματος στο πρόγραμμα σπουδών της μέσης εκπαίδευσης και να προκρίνει τη δεύτερη βαθμίδα της ως καταλληλότερη για τη μελέτη της Φιλοσοφίας, να θεωρεί ως καταλληλότερη μέθοδο διδασκαλίας τη διεξαγωγή σοβαρού και εκτεταμένου χρονικά φιλοσοφικού διαλόγου και ως ιδανικότερο τρόπο αξιολόγησης της σχολικής επίδοσης τη σύντομη προφορική εξέταση σε κάθε μάθημα και τη συχνή ολιγόλεπτη γραπτή δοκιμασία. Ακόμη, σημαντικά κρίνονται τα αποτελέσματα σύμφωνα με τα οποία η μεγάλη πλειοψηφία των εκπαιδευτικών πρώτον δέχεται την αναγκαιότητα της παρουσίας της Φιλοσοφίας ως μάθημα στο ωρολόγιο πρόγραμμα της μέσης εκπαίδευσης λόγω της συμβολής της στην ηθική και πνευματική συγκρότηση της προσωπικότητας του νέου, χωρίς όμως η γενικευμένη αυτή τάση να συνεπάγεται και επιθυμία ενίσχυσης της θέσης της στο πρόγραμμα σπουδών με την κλιμάκωση των ωρών διδασκαλίας της και δεύτερον θεωρεί ότι η θέση του μαθήματος της Φιλοσοφίας ανήκει στο Λύκειο, αφού το Γυμνάσιο απορρίπτεται ως ακατάλληλο λόγω της ηλικιακής ανωριμότητας των μαθητών. Τέλος, αξίζει να τονιστεί ότι οι μισοί κατά προσέγγιση καθηγητές διαβλέπουν θετική στάση στους μαθητές τους απέναντι στη Φιλοσοφία, παρά το χαμηλό βαθμό καταλληλότητας που αποδίδουν στο σχολικό εγχειρίδιο.