Σχέση και επικοινωνία ιατρού-ασθενή: καταγραφή αντιλήψεων και προσδοκιών σε δείγμα ιατρών και ασθενών

Abstract

PURPOSE: Patient-centredness is recognized as an indispensable element of good clinical practice and a fundamental task of every physician. The purpose of the present study was to investigate attitudes towards patient-centred care in patients and doctors, for the first time in Greece, as well as to investigated the possible impact of socio-demographic factors on these attitudes. Moreover, this longitudinal study aimed to assess possible attitude changes towards patient-centredness in medical students as they progressed through the clinical curriculum. Ulterior purpose was to indicate the need for education on communication skills at both undergraduate and postgraduate level, aiming in the development of a model of care centered on the needs of the Greek patients. MATERIAL AND METHODS: 762 inpatients were approached on the first day of their scheduled hospital admission. They were interviewed on demographic questions and the API, PPOS, SF-12, GLHC and PAS scales. The physicians’ study sample came from 501 doctors participating in 13 different postgraduate courses. They filled anonymously and optionally the study tool that consisted of PPOS, PBS, a scale on job satisfaction and demographics. Finally, medical students were tested on 2 occasions: during their initial exposure to clinical curricula (year 4) and after 2 years, at the end of the clerkship (year 6). Students completed a questionnaire including demographics, PPOS and PB. PPOS, PBS and the job satisfaction scale underwent linguistic adaptation and validation for the needs of the present study. RESULTS: 454 inpatients (response rate 59,6%) comprised the patients’ sample. Although the patients’ expectations for information and holistic approach by their physician were very high, they weren’t accompanied by high preference for involvement in decision-making. Higher expectations for patient-centered approach was found among younger patients, with more years of education, stronger social support, better health status and lower God locus of control. The physicians that were included in the study were 400 (response rate 79,8%). Although they proclaimed a high psychosocial orientation, they were found to be rather doctor-centered as far as the information giving and decision-making dimensions were concerned. Training in communication skills was a strong predictor of patient-centered attitudes, while job satisfaction and demographic factors were also found as predictors (origin, family’s socioeconomic class, relationship with religion). In the students sample a total of 483 fully completed questionnaires was returned (response rate 83%). Students’ attitudes were significantly more doctor-centered at the end of their studies compared to their initial exposure to the clinical curricula. However, regarding the caring part of their relationship with patients, they maintained a satisfactory level of patient-centredness. Female students were significantly more patient-centred at year 4, with their mean score decreasing at the end of their clerkship, while having a looser relationship with religion was associated with more patient-centred attitudes. CONCLUSIONS: Greek patients expect to be fully informed by their physicians, although they don’t equally want to be involved in decisions concerning their therapeutic plan. On the other hand, physicians and medical students are less willing to provide information and share power compared to the patients’ expectations, although they had a high psychosocial orientation. Training in communication issues seems to be a powerful mean in developing patient-centred attitudes in health providers, responding to the individualized needs of the Greek patient.

ΣΚΟΠΟΣ: Η ιατρική προσέγγιση με επίκεντρο τον ασθενή αναγνωρίζεται πλέον ως αναπόσπαστο στοιχείο της ορθής κλινικής πρακτικής και αποτελεί πρωταρχικό καθήκον κάθε ιατρού. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η καταγραφή για πρώτη φορά στην Ελλάδα αντιλήψεων σε δείγμα γιατρών και ασθενών για τη σχέση και επικοινωνία ιατρού-ασθενή, καθώς και η αναζήτηση των παραμέτρων που πιθανόν τις επηρεάζουν. Επιπλέον, αναζητήθηκε πιθανή μεταβολή των αντιλήψεων φοιτητών Ιατρικής κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, αλλά και οι παράγοντες που εμπλέκονται στη διαμόρφωσή τους. Απώτερος στόχος ήταν η ανάδειξη των αναγκών εκπαίδευσης σε δεξιότητες επικοινωνίας, αλλά και η ανάπτυξη ενός ανθρωποκεντρικού προτύπου περίθαλψης με επίκεντρο τις ανάγκες του Έλληνα ασθενή. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ: 762 ασθενείς προσεγγίσθηκαν κατά την πρώτη ημέρα της προγραμματισμένης νοσηλείας τους. Κλήθηκαν να απαντήσουν σε δημογραφικές ερωτήσει και στις κλίμακες API, PPOS, SF-12, GLHC και PAS. 501 ιατροί προσεγγίσθηκαν σε 13 κλινικά φροντιστήρια. Συμπλήρωσαν ανώνυμα και προαιρετικά ερωτηματολόγιο που συμπεριλάμβανε δημογραφικά στοιχεία, μια κλίμακα επαγγελματικής ικανοποίησης καθώς και τις PPOS και PBS. Οι φοιτητές μελετήθηκαν στο 4ο έτος σπουδών και δύο χρόνια μετά. Συμπλήρωσαν την κλίμακα PPOS, PBS και δημογραφικές ερωτήσεις. Τα ερωτηματολόγια PPOS, PBS και επαγγελματικής ικανοποίησης μεταφράστηκαν στην ελληνική γλώσσα και σταθμίστηκαν για τις ανάγκες τις παρούσας μελέτης. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: 454 ασθενείς (ποσοστό ανταπόκρισης 59,6%) συμπεριλήφθηκαν. Ενώ οι προσδοκίες των ασθενών για πληροφόρηση και ολιστική προσέγγιση ήταν ιδιαίτερα υψηλές, δεν ακολουθούνταν και από αντίστοιχα υψηλή επιθυμία για εμπλοκή στη λήψη θεραπευτικών αποφάσεων. Υψηλότερες προσδοκίες καταγράφηκαν σε νεαρότερους ασθενείς, με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, με ισχυρότερο δίκτυο κοινωνικής στήριξης, με καλύτερη κατάσταση υγείας, καθώς και με μικρότερη απόδοση ελέγχου της υγείας τους στο Θεό. Το δείγμα των ιατρών αποτέλεσαν 400 ιατροί (ποσοστό ανταπόκρισης 79,8%). Καταγράφηκαν αρκετά ανθρωποκεντρικές αντιλήψεις όσον αφορά στην εξατομικευμένη αντιμετώπιση του ασθενή και τα ψυχοκοινωνικά προβλήματά του, αλλά ιατροκεντρικότερες αντιλήψεις ως προς την ενημέρωσή του και την εμπλοκή του στη λήψη θεραπευτικών αποφάσεων. Η παράμετρος που βρέθηκε να επηρεάζει καταλυτικά τις αντιλήψεις τους, ήταν η προηγούμενη εκπαίδευση σε τεχνικές επικοινωνίας. Επιπρόσθετα, στην ποιότητα της ιατρικής φροντίδας που είναι διατεθειμένοι να παρέχουν στους ασθενείς τους βρέθηκε να παίζει ρόλο ο βαθμός επαγγελματικής ικανοποίησης, αλλά και δημογραφικοί παράγοντες (καταγωγή, κοινωνικοοικονομική τάξη, σχέση με θρησκεία). Τέλος, στον πληθυσμό των φοιτητών 483 ερωτηματολόγια επιστράφηκαν (ποσοστό ανταπόκρισης 83%). Οι αντιλήψεις των τελειόφοιτων φοιτητών βρέθηκαν ιατροκεντρικότερες, στην πρόθεση για ενημέρωση και ενεργοποίηση των ασθενών, σε σχέση με τις αντίστοιχες αντιλήψεις στο 4ο έτος (p<0,001). Οι αντιλήψεις για την ολιστική προσέγγιση του ασθενή παρέμειναν ανεπηρέαστες μέχρι το πέρας των σπουδών τους. Στην ενεργοποίηση των ασθενών, σημαντική επίδραση του γυναικείου φύλου ανιχνεύτηκε στο 4ο έτος, η οποία όμως εξαλείφθηκε μέσα σε 2 χρόνια, ενώ μεταξύ των φοιτητριών η καλή σχέση με τη θρησκεία συνδεόταν με ιατροκεντρικότερες αντιλήψεις. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Η πληροφόρηση αποτελεί σημαντικό αίτημα των Ελλήνων ασθενών κατά την αλληλεπίδρασή τους με τον ιατρό, αν και δηλώνουν μάλλον απρόθυμοι για συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Ωστόσο, στους ιατρούς και τους φοιτητές Ιατρικής διαπιστώθηκε μικρή προθυμία για πληροφόρηση και ενεργοποίηση των ασθενών στη διαχείριση της υγείας τους, παρά την αυξημένη ευαισθητοποίηση για ολιστική και εξατομικευμένη προσέγγισή τους. Η εκπαίδευση σε δεξιότητες επικοινωνίας φαίνεται να αποτελεί το ζητούμενο μέσο για τη τροποποίηση των αντιλήψεων, με απώτερο στόχο τη δημιουργία ιατρών με αυξημένο ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό και επαρκείς δεξιότητες επικοινωνίας ικανούς να παρέχουν ιατρική φροντίδα ανταποκρινόμενη στις ανάγκες του Έλληνα ασθενή.