Αγροτικές κοινωνίες του ορεινού χώρου κατά την οθωμανική περίοδο: ο γεωργικός κόσμος της "Χώρας Μετζόβου" (18ος αι. - 19ος αι.)

Abstract

Σύμφωνα με όσα αναπτύχθηκαν στην παρούσα μελέτη καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι οικισμοί της περιοχής του Μετσόβου και γενικά της Πίνδου ανάλογα τη γεωγραφική τους θέση, την ιστορική τους πορεία και τους πόρους που διέθεταν ανέπτυσσαν ένα ευρύ φάσμα αγροτικών δραστηριοτήτων. Αν εξαιρέσουμε τους απόλυτα κτηνοτροφικούς οικισμούς, οι οποίοι εγκαταλείπονταν το χειμώνα από τους κατοίκους τους, οι υπόλοιποι διατηρούσαν πάντα μία γεωργική βάση. Το γεγονός δε ότι η γεωργική παραγωγή δεν ήταν πλεονασματική, δεν την καθιστά μία περιθωριακή οικονομική δομή. Απλώς, η οικονομική και δημογραφική άνοδος που βιώνει η οροσειρά, κυρίως μετά τον 18ο αιώνα διαφοροποιεί την σχέση των οικισμών με την γεωργική οικονομία. Μερικοί εξ’ αυτών διατηρούν στο ακέραιο τη γεωργική τους βάση, σε ορισμένους περιορίζεται σε τμήματα των πληθυσμών, ενώ υπήρξαν και οικισμοί που την ανέτρεψαν εντελώς μεταστρεφόμενοι αποκλειστικά στον κτηνοτροφικό κλάδο. Επίσης, και σε επίπεδο κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων η γεωργική παραγωγή διαφοροποιείται ανάλογα με τους οικονομικούς σκοπούς που εξυπηρετούσε. Έτσι, στον ίδιο οικισμό εντοπίζουμε απόλυτα γεωργικά νοικοκυριά, νοικοκυριά όπου η γεωργία αποτελεί μία συμπληρωματική, ωστόσο απαραίτητη για τη μόνιμη διαμονή τους στα ορεινά δραστηριότητα, αλλά και νοικοκυριά που την εκμεταλλεύονται εμπορικά. Αυτή η σχέση δημιουργεί αυτόματα και ορισμένους συνειρμούς σχετικά με το αν η κοινωνία της περιοχής Μετσόβου της οθωμανικής περιόδου μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία απόλυτα “αγροτική κοινωνία’’. Συνήθως, αγροτικούς χαρακτηρίζουμε τους πολιτισμούς που προηγήθηκαν ή που δεν έχουν ολοκληρώσει την ένταξή τους στη βιομηχανική περίοδο. Βασικό τους γνώρισμα η απασχόληση ενός μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού σε αγροτικές ασχολίες, με σκοπό την παραγωγή τροφίμων και ινών. Ουσιαστικά, αναφερόμαστε σε έναν κόσμο που κατοικεί, κυρίως, στην ύπαιθρο και παράγει τρόφιμα, ίνες και πρώτες ύλες τις οποίες καταναλώνει άμεσα. Οι δραστηριότητές του αυτές απαιτούν μία σχετικά υψηλή αναλογία γης, σε αντιδιαστολή με τις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες, που χαρακτηρίζονται από τη συγκέντρωση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα με δραστηριότητες, που αποσκοπούν στην επεξεργασία των τροφίμων, των ινών, των ορυκτών και των πρώτων υλών καθώς και τη διανομή τους στους καταναλωτές. Αν και οι παραπάνω επισημάνσεις παρέχουν ένα γενικό πλαίσιο του χαρακτήρα των αγροτικών κοινωνιών του παρελθόντος δεν μπορούν καλύψουν το σύνολο των κοινωνικοοικονομικών εκφάνσεων του κάθε συγκεκριμένου πολιτισμού της προβιομηχανικής περιόδου. Σαφώς, υπήρχαν νοικοκυριά της Χώρας Μετσόβου που παρήγαγαν για να καταναλώνουν άμεσα, παράλληλα όμως υπήρχαν νοικοκυριά που εμπορευόταν τμήμα του παραγόμενου προϊόντος ή το επεξεργαζόταν βιοτεχνικά. Μπορεί, για παράδειγμα, οι καλλιέργειες σε ένα μεγάλο βαθμό να προορίζονταν για αυτοκατανάλωση, δεν συνέβαινε όμως το ίδιο με την κτηνοτροφική παραγωγή. Αυτή εν μέρει μόνο κάλυπτε άμεσες διατροφικές ανάγκες των παραγωγών. Το μεγαλύτερο μέρος τροφοδοτούσε με πρώτες ύλες την τυροκομική και υφαντουργική βιοτεχνία λειτουργώντας ως τμήμα μίας καθετοποιημένης παραγωγικής διαδικασίας, που εξυπηρετούσε το τοπικό και υπερτοπικό εμπορικό δίκτυο της Χώρας καθώς και το ζωεμπόριο.