Η ένταξη βιοκλιματικών αρχών στον αστικό σχεδιασμό: ο έλεγχος του ηλιασμού και σκιασμού στον αστικό ιστό

Abstract

Η προσπάθεια αξιοποίησης ορισμένων αρχών σχεδιασμού και τεχνικών, ώστε το δομημένο περιβάλλον, να προσαρμόζεται κατάλληλα στα κλιματικά χαρακτηριστικά ενός τόπου, δεν αποτελεί μια νέα προσέγγιση. Οι αναφορές εντυπωσιακών παραδειγμάτων, σχετικά με τη συγκρότηση παραδοσιακών οικισμών, είναι συχνές. Είναι γεγονός, ότι ήδη από την αρχαιότητα ήταν γνωστές αρχές και «εργαλεία» ενός σχεδιασμού, που επέτρεπε τόσο στα επιμέρους κτίσματα όσο και στο σύνολο του οικισμού, την κατάλληλη προσαρμογή στα τοπικά κλιματικά χαρακτηριστικά, με στόχο τη διατήρηση, μιας τουλάχιστον ανεκτής ποιότητας, περιβαλλοντικών συνθηκών. Παράλληλα επιτυγχάνονταν μια ορθολογική και μειωμένη χρήση, φυσικών πόρων για την κάλυψη των ενεργειακών απαιτήσεων των κτιρίων. Η ανάγκη για την διατήρηση μιας τέτοιας ισορροπίας με τις κλιματικές παραμέτρους ενός τόπου, δεν απετέλεσε ιδιαίτερο γνώρισμα κάποιας τοπικής κοινωνίας αλλά εμφανίστηκε σε ανόμοιες κλιματικά περιοχές, σε διαφορετικές γεωγραφικές ζώνες και χρονικές περιόδους. Η διατάραξη αυτών των σχέσεων καθώς και η σταδιακή εγκατάλειψη των αρχών και των εργαλείων σχεδιασμού που προαναφέρθηκαν, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του αιώνα που πέρασε, για τον «δυτικό κόσμο». Ιδίως μετά το πρώτο μισό, παράλληλα με την αστικοποίηση που συνεχίζει να αναπτύσσεται με έντονους ρυθμούς, μια αίσθηση ευημερίας και ανεξάντλητου “ενεργειακού πλούτου” αντικατοπτρίζεται, τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στον πολεοδομικό σχεδίασμά. Στις πρώτες δεκαετίες αυτής της περιόδου, παράλληλα με τον έλεγχο της πετρελαϊκής παραγωγής και η πυρηνική ενέργεια, εμφανίζεται ως μια νέα οικονομική και ανεξάντλητη αποθεματικά, μορφή ενέργειας. Συχνά τα κτίρια σχεδιάζονται και κατασκευάζονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε το τεράστιο ενεργειακό κόστος που αφορά τόσο στην παραγωγή των υλικών τους όσο και την διατήρηση ανεκτών ποιοτικά κλιματικών συνθηκών εντός τους, δεν αποτελεί αντικείμενο μέριμνας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι σχεδόν στο σύνολο των αρχιτεκτονικών σχολών της Ευρώπης, την περίοδο αυτή, το ενδιαφέρον για την ανάπτυξη της διδασκαλίας πάνω σε αυτά τα ζητήματα, περιορίζεται σταδιακά, σε βαθμό που πλέον να απαιτείται η ανασύσταση των γνώσεων του αντικειμένου, υπό το πρίσμα εξαιρετικά σύνθετων ζητημάτων, που προέκυψαν στα ήδη διαμορφωμένα αστικά περιβάλλοντα. Η στροφή που σηματοδοτείται με την έναρξη ενός συγκροτημένου επιστημονικού και πολιτικού διαλόγου πάνω στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, ξεκινά περίπου στην δεκαετία του '80, ως μέρος μιας ευρύτερης κρίσης αλλά και μιας νέας περιβαλλοντικής θεώρησης. Έχουν αρχίσει να γίνονται αντιληπτές οι οικονομικές συνέπειες από τις απρόβλεπτες “πετρελαϊκές κρίσεις”, αλλά και οι πολύ σοβαρότερες επιπτώσεις για το μέλλον του παγκόσμιου περιβάλλοντος. Την περίοδο αυτή προσεγγίζεται συστηματικότερα σε διεθνές επίπεδο, η ανάπτυξη από την σκοπιά της «βιωσιμότητας» και της «αειφορίας». Μέσα σε αυτό το ευρύτερο κλίμα, αποφεύγοντας μια περαιτέρω ιστορική προσέγγιση - που αποτελεί ιδιαίτερο αντικείμενο - θα πρέπει να τοποθετηθεί η αρχή της σταδιακής συγκρότησης, ενός πλαισίου αρχών και αναλυτικών εργαλείων που εμφανίζονται στην συνέχεια ως «βιοκλιματικός σχεδιασμός». [...]