Φαινόμενα μερικής τήξης στη ζώνη Stip-Αξιού και στην ομάδα Βερτίσκου. Οι ενότητες Πηγής και Καραθόδωρου

Abstract

The Pigi and Karathodoro units are two continental blocks constituting the northernmost part of the Stip-Axios zone in Greece and are spatially closely related with members of the Guevgueli ophiolitic complex. They have been interpreted as disrupted rem­nants of the attenuated continental crust that floored the Cuevgueli marginal basin prior to its rifting during Late Jurassic. It is suggested that they preserve petrological e­vi­den­ce of all the stages of the formation of this basin behind a volcanic arc and above a sub­duction zone, that is: continental extension, basaltic underplating, heating and partial mel­ting of the thinned continental crust, intrusion of crustal, mantle or hybrid melts and finally rifting and formation of a/or a series of spreading centers within the marginal basin. A porphyritic metagranite, migmatized pelitic and semipelitic metasediments and am­phibo­lites constitute the basement of the two units. A magmatic complex of leuco­to­na­lites, pyroxene tonalites and monzogranites, biotitic microgranites, Kfs-cordierite-aplites, gra­nitoid and pegmatitic micro-cumulates and two main granitic bodies (Fanos and Pla­tania) intrude the two units. A subvolcanic sequence of olivine-basalts, basaltic ande­si­tes, trachyandesites, trachydacites and rhyolites also intrude the main lithologies. Ophicalcites, radiolarian argillaceous and silisic sediments as well as thermally me­ta­mor­phosed carbonates crop out at the northern and eastern part of the two units in contact with members of the Guevgueli ophiolitic complex. Migmatized metasediments are composed of three distinct parts: a mesosome of pe­litic or semipelitic composition, a melanosome (restite) which is the residual of me­so­so­me's partial melting and a leucosome of granitic composition with cordierite and/or andalusite. The main textural feature of stromatic migmatized metasediments is a folded planar fab­ric. The cordieritic leucosomes fill the gaps created by the extensional disruption of stro­matic migmatitic texture. The paragenesis of the dark zones of migmatized metasediments is: biotite + sillimanite + cordierite ± quartz ± garnet ± muscovite ± K-feldspar ± plagioclase ± opa­ques (hercynite, magnetite, ilmenite, pyrite) ± monazite ± zircon ± epidote ± apatite ± ru­tile and into more lighter ones is: quartz + plagioclase ± K-feldspar ± apatite ± cordierite. Pyroxene tonalites - granulites have the following paragenesis: plagioclase + hor­nblen­de + quartz ± orthopyroxene + opaques. Locally biotite, K-feldspar, cum­mi­n­gto­nite, orthite, chlorite, titanite and apatite may participate. Amphibolitic enclaves com­mon­ly hybridized and assimilated by tonalites have the paragenesis: hornblende + clino­pyroxene + plagioclase ± cummingtonite ± biotite ± quartz ± orthoclase ± magnetite ± chlorites ± titanite ± apatite. K-Ar and Rb-Sr radiometric age determinations in hornblendes and biotites of va­rious lithologies give Late Jurassic ages for the magmatic and migmatitic events. These ages are indicate exhumation and cooling around 148 M.a. The oxfordian age of argil­la­ceous sediments intercalated with the Evzoni lavas shows that the Guevgueli marginal ba­sin was spreading and was supplied with sediments from a nearby continental slope during Late Jurassic.

Οι ενότητες Πηγής και Καραθόδωρου αποτελούν τη βορειότερη εμφάνιση της ζώνης Stip -Aξιού στον ελληνικό χώρο. Πρόκειται για αποκομμένα τμήματα ηπει­ρω­τικού φλοιού που παρεμβάλλονται μεταξύ των μελών του μαγματικού συμπλέ­γμα­τος της Γευγελής. Ένας πορφυροειδής μεταγρανίτης, μιγματιτιωμένα πηλιτικά και ημιπηλιτικά μεταϊζήματα και τμήματα αμφιβολιτών αποτελούν το υπόβαθρο των δύο ενοτήτων. Ένα πυ­ριγενές σύμπλεγμα που περιλαμβάνει λευκοτοναλίτες, πυροξενικούς τονα­λί­τες έως γρανουλίτες, μονζογρανίτες, βιοτιτικούς μικρογρανίτες, καλιοαστριούχα απλι­τοειδή με ή χωρίς κορδιερίτη, γρανιτοειδείς και πηγματιτικές μικρο­συγκε­ντρώ­σεις καθώς και δύο γρανιτικές εμφανίσεις, αυτές του Φανού και της Πλατανιάς εμπλέ­κονται με τις δύο ενότητες. Στο σύνολο των λιθολογικών τύπων διεισδύει μια υπο­η­φαιστειακή ακολουθία που περιλαμβάνει ολιβινικούς βασάλτες, βασαλτικούς ανδεσίτες, τραχειανδεσίτες, τραχειδακίτες και ρυολίθους. Οφειτασβεστίτες, ραδιολαριούχα αργιλικά και πυριτικά ιζήματα καθώς και θερμικά μεταμορφωμένα ασβεστοπυριτικά πετρώματα εμφανίζονται στο βόρειο και α­νατολικό τμήμα των δύο ενοτήτων, στις επαφές τους με μέλη του οφειολιθικού συμπλέγματος της Γευγελής. Στα μιγματιτιωμένα μεταϊζήματα διακρίνεται το μεσόσωμα, τμήμα πηλιτικής ή ημι­πη­λιτικής σύστασης, το μελανόσωμα (ρεστίτης), υπόλειμμα της τήξης των με­σο­σω­μά­των και το λευκόσωμα, πέτρωμα γρανιτικής σύστασης με κορδιερίτη και ανδαλουσίτη. Κυρίαρχο ιστολογικό χαρακτηριστικό των μιγματιτωμένων μεταϊζημάτων είναι μία επίπεδη-πτυχωμένη υφή, ενώ τα κορδιεριτικά λευκοσώματα πληρώνουν τα διά­κε­να που δημιουργούνται από τις εκτατικές αποκοπές της στρωματώδους αυτής υφής. Η κύρια παραγένεση των μιγματιτωμένων μεταϊζημάτων στις σκουρόχρωμες ζώ­νες εί­ναι: βιοτίτης + σιλλιμανίτης + κορδιερίτης ± χαλαζίας ± γρανάτης ± μο­σχο­βίτης ± κα­λιούχος άστριος ± πλαγιόκλαστα + αδιαφανή (ερκυνίτης, μαγνητίτης, ιλ­με­νίτης, σιδηροπυρίτης) ± μοναζίτης ± ζιρκόνιο ± επίδοτο ± απατίτη ± ρουτίλιο, στις δε ανοι­κτό­χρω­μες χαλαζίας, πλαγιόκλαστα και καλιούχοι άστριοι. Η παραγένεσή του πυροξενικού τοναλίτη είναι: πλαγιόκλαστα + κεροστίλβη + χα­λαζίας + ορθοπυρόξενος + αδιαφανή, ενώ τοπικά και σε μικρότερα ποσοστά συμ­με­τέχουν βιοτίτης, καλιούχος άστριος, κουμμινγκτονίτης, ορθίτης, χλωρίτης, τιτανί­της και απατίτης. Τα αμφιβολιτικά εγκλείσματα που συχνά παρουσιάζουν εικόνες υ­βρι­δισμού και αφομοίωσης με τους τοναλίτες έχουν στην παραγένεσή τους: κεροστίλβη + κλι­νοπυρόξενο + πλαγιόκλαστα ± κουμμινγκτονίτη ± βιοτίτη ± χαλαζία ± απατίτη ± μαγνητίτη ± ορθόκλαστο ± τιτανίτη ± χλωρίτη. Οι υπάρχουσες ραδιοχρονολογήσεις K-Ar και Rb-Sr σε αμφιβόλους και βιοτίτες (Borsi et al. 1966, Spray et al. 1984) δίνουν άνω ιουρασικές ηλικίες για το σύνολο των μαγματικών και μιγματιτικών φαινομένων στην περιοχή. Οι ηλικίες αυτές φα­νε­ρώ­νουν εκταφή του συστήματος περί τα 148 εκ. χρ. Η οξφόρδια ηλικία των αργιλικών ιζημάτων που παρεμβάλλονται στις λάβες των Ευζώνων φανερώνει ό­τι η περιθωριακή θάλασσα της Γευγελής είχε δημιουργηθεί και τροφοδοτούνταν με ιζήματα από τη γειτονική ηπειρωτική κατωφέρεια κατά το Άνω Ιουρασικό.