Διαχρονική εξέλιξη της διαθεσιμότητας λιπιδίων στον ελληνικό πληθυσμό σε σχέση με το ευρύτερο καταναλωτικό πρότυπο

Abstract

Purpose: Household Budget Surveys can be of great importance for the assessment of dietary intakes in countries where nutritional surveys are not organised, as well as for the implementation of a national nutrition strategy. Differences in dietary patterns according to the socio - economic characteristics of the households can be accessed through the analysis of Household Budget Surveys data. The Greek raw data of 1981/1982 and 1987/1988 Household Budget Surveys have been analysed in order: 1. to determine whether and to what extend certain socio-economic variables (location, size and composition of the household as well as the education and the occupation of the household's head) are related to the lipids' availability of each population group, 2. to study the changes over time of the lipids availability as well as the main food group availability in the time period between the two surveys for both Greece and each population group separately, 3. to compare the Household Budget Surveys food availability data with data from other surveys, which are organized in limited population groups in Greece, and 4. to compare the Household Budget Surveys lipids' availability data with relevant data from other national or international sources. Methodology: The Greek Household Budget Surveys are conducted regularly by the National Statistical Office of Greece within a time interval of 6-7 years. A multistage stratified random sampling is used and a representative sample of the Greek households is covered. The sampling fraction is 0.2 % and a total number of 6,037 and 6,486 households participated in the surveys of 1981/1982 and 1987/1988 respectively. Although Household Budget Surveys (HBS) are conducted mainly for the evaluation of econometric variables, a serious amount of nutritional information in terms both of value and quantity is collected as well. The reference period for the food purchases is 1 week for most food items. In the 1987/1988 survey data on 129 and 88 food items in-terms of value and of quantity respectively were collected. The SPSS/PC statistical programme has been used for the analysis of the raw data of the 1981/1982 and 1987/1988 Greek Household Budget Surveys. The raw data consisted of both socio-economic and food variables. Results: The consumer pattern has been changing rapidly in Greece. The proportion of food expenditure to the total expenditure has been decreasing dramatically since 1957 from 42.8 % to 29.9 % in 1988. According to Engel's law this is a sign of financial improvement for a country. An overall decrease with certain fluctuations in the proportion of the alcoholic beverages and tobacco expenditure to the total expenditure has also been observed during the last years. The main characteristic of the Greek diet according to the Household Budget Surveys is the very high consumption of fresh fruits, vegetables, bread and olive oil. However, the fact that the availability of meat and milk is considerably high has to be taken seriously into account. Both surveys have resulted in very important differences of food availability among the various population subgroups. The most important change of the Greek nutrition pattern, which has occurred during the time period 1981/1982-1987/1988, is the serious increase of bread availability (+ 24%) and the simultaneous decrease of flour availability. This is a sign that home - made bread has been replaced by those found in the market. Although an increase of milk availability (+ 8%) has been observed during the same period, the availability of pulses, potatoes, fresh vegetables and sugar has shown a slight decrease. Olive oil is the main lipid used by the Greek households. Animal fats and seed oils are of limited importance. A small increase of the lipids' availability has been observed mainly due to the increase of seed oils availability that has been increased by 450%. Serious consideration must be taken due to the fact that the proportion of olive oil availability to the total lipids' availability has been decreasing during this period. Conclusions: According to the Household Budget Surveys conducted during 1981/1982 and 1987/1988 the Greek diet has preserved the main characteristics of the Mediterranean diet, which are the high consumption of fresh fruits, vegetables, bread and olive oil. On the other hand we must take under consideration the influences of the west-type diet, which is expressed by the increased seed oils and milk availability and the relatively high meat consumption.

Σκοπός: Οι Έρευνες Οικογενειακών Προϋπολογισμών μπορούν να είναι πολύτιμες για τη διερεύνηση των διατροφικών συνηθειών, ιδιαίτερα σε χώρες στις οποίες δεν είναι δυνατό να οργανωθούν διατροφικές έρευνες, καθώς επίσης και για την εφαρμογή μιας εθνικής διατροφικής στρατηγικής. Από την ανάλυση των στοιχείων των Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών είναι δυνατό να προσδιοριστούν διαφορές των διατροφικών συνηθειών διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων σε συνάρτηση με τα κοινωνικό-οικονομικά χαρακτηριστικά των νοικοκυριών που τις απαρτίζουν. Οι σκοποί της ανάλυσης των πρωτογενών στοιχείων των Ελληνικών Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών των ετών 1981/1982 και 1987/1988 ήταν οι ακόλουθοι: 1. να διερευνηθεί εάν και κατά πόσο ορισμένα κοινωνικό - οικονομικά χαρακτηριστικά (αστικότητα, υπηρεσίες περιφερειακής ανάπτυξης, μέγεθος και σύνθεση του νοικοκυριού, καθώς επίσης και η εκπαίδευση και το επάγγελμα του αρχηγού του νοικοκυριού) και η χρονική στιγμή της συλλογής των στοιχείων επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα των λιπιδίων σε κάθε πληθυσμιακή ομάδα. 2. να μελετηθεί η διαχρονική εξέλιξη της διαθεσιμότητας των λιπιδίων και των κύριων ομάδων τροφίμων στο χρονικό διάστημα μεταξύ των δύο ερευνών στο σύνολο των νοικοκυριών και στις διάφορες πληθυσμιακές υποομάδες ξεχωριστά. 3. να συγκριθούν τα στοιχεία της διαθεσιμότητας των τροφίμων, όπως αυτά προκύπτουν από τις Έρευνες Οικογενειακών Προϋπολογισμών με δεδομένα από άλλες έρευνες που έχουν διενεργηθεί σε μικρότερες πληθυσμιακές ομάδες στην Ελλάδα, και 4. να συγκριθούν τα στοιχεία της διαθεσιμότητας των λιπιδίων με σχετικά δεδομένα από άλλες έγκυρες εθνικές ή διεθνείς πηγές. Υλικό και μέθοδοι: Οι Έρευνες Οικογενειακών Προϋπολογισμών διενεργούνται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας ανά 6-7 χρόνια. Για την επιλογή του δείγματος χρησιμοποιείται η μέθοδος της πολυσταδιακής στρωματοποιημένης τυχαίας δειγματοληψίας με ενιαίο γενικό κλάσμα δειγματοληψίας 0.2 % και καλύφθηκε αντιπροσωπευτικό δείγμα των νοικοκυριών όλης της χώρας. Στις Έρευνες Οικογενειακών Προϋπολογισμών των ετών 1981/1982 και 1987/1988 έλαβαν μέρος 6,037 και 6,486 νοικοκυριά αντίστοιχα. Αν και ο πρωταρχικός σκοπός των Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών είναι η αξιολόγηση ορισμένων οικονομετρικών στοιχείων, στο πλαίσιο αυτών των ερευνών συλλέγονται σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη διαθεσιμότητα των τροφίμων, με την έννοια τόσο της αξίας όσο και της ποσότητας. Η περίοδος αναφοράς για την απόκτηση των περισσότερων τροφίμων είναι μία εβδομάδα. Στην έρευνα της περιόδου 1987/1988 συλλέχθηκαν στοιχεία για την ποσότητα και την αξία 88 και 129 ειδών τροφίμων αντίστοιχα. Για την ανάλυση των πρωτογενών στοιχείων των Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών των ετών 1981/1.982 και 1987/1988 χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS/PC. Τα πρωτογενή στοιχεία περιελάμβαναν κοινωνικό-οικονομικά και διατροφικά δεδομένα. Αποτελέσματα: Το καταναλωτικό πρότυπο της Ελλάδας μεταβάλλεται με μεγάλη ταχύτητα. Η αναλογία της δαπάνης για τρόφιμα ως προς το σύνολο των δαπανών έχει μειωθεί σημαντικά (από 42.8 % σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας του 1957 σε 29.9 % σύμφωνα με την έρευνα του 1987/1988). Σύμφωνα με το νόμο του Engel αυτή η μείωση αποτελεί ενδεικτικό στοιχείο της βελτίωσης του εισοδήματος μιας χώρας. Κατά τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε γενικά μείωση της αναλογίας της δαπάνης για οινοπνευματώδη ποτά και καπνό ως προς το σύνολο των δαπανών, αν και υπάρχουν μικρές αυξομειώσεις αυτού του ποσοστού από έρευνα σε έρευνα. Τα κύρια χαρακτηριστικά των διατροφικών συνηθειών του Ελληνικού πληθυσμού σύμφωνα με τα στοιχεία των Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών είναι η ιδιαίτερα υψηλή κατανάλωση φρέσκων φρούτων, λαχανικών, ψωμιού και ελαιολάδου. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι η διαθεσιμότητα του γάλακτος και του κρέατος είναι αρκετά υψηλή. Από την ανάλυση των στοιχείων και των δύο ερευνών προκύπτουν σημαντικές διαφορές της διαθεσιμότητας των τροφίμων μεταξύ των διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων. Η κυριότερη μεταβολή των διατροφικών συνηθειών στην Ελλάδα στο χρονικό διάστημα 1981/1982 και 1987/1988 συνίσταται στη σημαντική αύξηση της διαθεσιμότητας του ψωμιού κατά 24% και στην ταυτόχρονη μείωση της διαθεσιμότητας του αλεύρου. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει την αισθητή μείωση της παρασκευής σπιτικού ψωμιού. Η διαθεσιμότητα του γάλακτος αυξήθηκε κατά 8 % κατά τη διάρκεια της ίδιας χρονικής περιόδου, ενώ η διαθεσιμότητα των οσπρίων, της πατάτας, των φρέσκων λαχανικών και της ζάχαρης παρουσίασε μικρή μείωση. Το ελαιόλαδο αποτελεί το κύριο λιπίδιο που καταναλώνεται από τα Ελληνικά νοικοκυριά, ενώ η σημασία των ζωικών λιπών και των σπορέλαιων είναι περιορισμένη. Όμως είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι στο χρονικό διάστημα 1981/1982 έως 1987/1988 η διαθεσιμότητα των σπορέλαιων πενταπλασιάστηκε, ενώ ταυτόχρονα η αναλογία της διαθεσιμότητας του ελαιολάδου ως προς το σύνολο της διαθεσιμότητας των λιπιδίων έχει μειωθεί σε όλες σχεδόν τις πληθυσμιακές ομάδες. Η αύξηση της διαθεσιμότητας των σπορέλαιων οδήγησε τελικά σε μικρή αύξηση τη διαθεσιμότητα των λιπιδίων QTO ίδιο χρονικό διάστημα. Συμπεράσματα: Σύμφωνα με τα στοιχεία των Ερευνών Οικογενειακών Προϋπολογισμών των ετών 1981/1982 και 1987/1988 οι διατροφικές συνήθειες του Ελληνικού πληθυσμού έχουν διατηρήσει πολλά από τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά της Μεσογειακής δίαιτας, δηλαδή μεγάλη κατανάλωση φρέσκων φρούτων, λαχανικών, ψωμιού και ελαιολάδου. Είναι όμως ήδη εμφανείς οι ισχυρές επιδράσεις του δυτικό-ευρωπαϊκού τρόπου διατροφής, που εκφράζονται με την αύξηση της κατανάλωσης των σπορέλαιων και του γάλακτος και την καθόλου ευκαταφρόνητη κατανάλωση του κρέατος.