Η επιθετική συμπεριφορά στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο: διερεύνηση των παραμέτρων διαφοροποίησης υπό το πρίσμα του ατομικού προφίλ των μαθητών

Abstract

Purpose. This PhD thesis focuses on the investigation of aggressive behavior and victimization in contemporary Greek schools, examining the differentiation parameters in the light of the students' individual profile. The aim is to highlight the characteristics of both stu-dents who exhibit aggressive behaviour and those who experience it, with emphasis on the differences related to their individual characteristics. In addition, this research explored the ways in which teachers manage such incidents, focusing both on the intervention practices implemented and the challenges they face in the school environment. Method. Data were collected from the school year 2020-21 to 2022-23 through questionnaires developed specifically for the purpose of the research. The questionnaires, which were approved by the Ethics Committee of the University of West Attica, were ad-dressed to primary and secondary school teachers. A total of 292 teachers (teachers and kindergarten teachers) answered during the school years 2020 - 21 and 2021 - 22 the ques-tionnaire on aggressive behavior and 247 teachers the questionnaire on victimization. As for secondary education, 192 teachers completed the questionnaire of aggressive behav-iour and 161 teachers the questionnaire of victimization during the school year 2022-2023. For the statistical analysis of the data, descriptive and inferential statistics were used on a case-by-case basis using the Statistical Package for Social Sciences 27 (IBM SPSS 27) soft-ware, licensed by the University of West Attica. Results. The results of the study revealed significant similarities and differences in the forms and frequency of aggressive behaviour between primary and secondary schools. In particular, anger management was found to play a critical role at all levels of education, with a gradual shift from direct to indirect forms of aggression during the transition from primary to secondary education. Furthermore, the profile of the perpetrator and the victim is outlined through the teachers' responses with specific correlations between individual characteristics and the forms of manifesting or experiencing aggressive behaviour. In particular, gender, diagnosis, low academic achievement and popularity of the perpetrator are significantly associated with the manifestation of specific forms of aggression in primary education, while factors such as ethnicity, age and the area where the perpetrator's school is located were found to be independent. In secondary education, the associations are more specific and limited; we find common associations with primary education in terms of gender and popularity of aggressive students, while factors such as diagnosis did not show statistical significance. The profile of the victim, in primary education, is correlated with factors such as gender, low school performance, the existence of an obvious physical deficit and diagnosed developmental difficulties, while the victim's ethnicity, the region in which the school is located and the family structure are independent of any form of victimization. In secondary education, the victim profile is characterized by the significant association of low self-con-fidence with social marginalization, increased victimization of pupils with diagnosed difficulties, and an emphasis on indirect forms of aggression. Finally, results focused on teachers' coping modes and strategies for managing in-cidents. In particular, it was found that primary teachers focused on education and social skills enhancement, while in secondary schools, supportive and disciplinary practices were combined.Conclusions. The thesis concludes with suggestions for future research and good practices in the management of aggression incidents based on the results obtained. The gradual transition from physical to social aggression, as well as the differentiated intervention needs at each stage, highlight the urgent need for targeted and individualized inter-ventions depending on the specific case. Teachers need to be adequately trained to observe constructively and detect in good time incidents of aggressive behaviour and victimization. This is the direction of the proposal for the future development of a specialized observation tool for teachers, which will facilitate the objective recording of aggressive be-haviour and help to identify deviant behaviour in good time. In addition, teachers are called upon to play an important role in their teaching by implementing emotional cultivation programmes to enhance empathy, such as the proposed educational scenario presented here, the application of differentiated teaching in order to implement targeted interven-tions and the creation of a strict but fair framework of rules in the classroom.

Σκοπός. Η παρούσα διδακτορική διατριβή επικεντρώνεται στη διερεύνηση της επιθετικής συμπεριφοράς και της θυματοποίησης στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο, εξετάζοντας τις παραμέτρους διαφοροποίησης υπό το πρίσμα του ατομικού προφίλ των μαθητών. Στόχος είναι η ανάδειξη των χαρακτηριστικών τόσο των μαθητών που εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά όσο και εκείνων που τη βιώνουν, με έμφαση στις διαφορές που σχετίζονται με τα ατομικά τους χαρακτηριστικά. Επιπροσθέτως, η παρούσα έρευνα διερεύνησε τους τρόπους με τους οποίους οι εκπαιδευτικοί διαχειρίζονται τέτοιου είδους περιστατικά, εστιάζοντας τόσο στις πρακτικές παρέμβασης που εφαρμόζονται όσο και στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στο σχολικό περιβάλλον. Μέθοδος. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν από το σχολικό έτος 2020-21 έως και το 2022-23 μέσω ερωτηματολογίων που αναπτύχθηκαν ειδικά για τους σκοπούς της έρευνας. Τα ερωτηματολόγια, τα οποία εγκρίθηκαν από την Επιτροπή Ηθικής και Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, απευθύνονταν σε εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Συνολικά συμμετείχαν 292 εκπαιδευτικοί (δάσκαλοι και νηπιαγωγοί) κατά τα σχολικά έτη 2020 – 21 και 2021 – 22 για το ερωτηματολόγιο της επιθετικής συμπεριφοράς και 247 εκπαιδευτικοί για το ερωτηματολόγιο της θυματοποίησης. Ως προς τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση συμμετείχαν 192 εκπαιδευτικοί στο ερωτηματολόγιο της επιθετικής συμπεριφοράς και 161 εκπαιδευτικοί στο ερωτηματολόγιο θυματοποίησης κατά το σχολικό έτος 2022-2023. Για την στατιστική ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε περιγραφική και επαγωγική στατιστική κατά περίπτωση μέσω του λογισμικού Statistical Package for Social Sciences 27 (IBM SPSS 27), με άδεια χρήσης από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.Αποτελέσματα. Τα αποτελέσματα της έρευνας ανέδειξαν σημαντικές ομοιότητες και διαφορές στις μορφές και τη συχνότητα εμφάνισης της επιθετικής συμπεριφοράς μεταξύ Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι η διαχείριση θυμού διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, ενώ παρατηρείται σταδιακή μετατόπιση από τις άμεσες προς τις έμμεσες μορφές επιθετικότητας κατά τη μετάβαση από την Πρωτοβάθμια στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Επιπλέον, το προφίλ του θύτη και του θύματος σκιαγραφείται μέσα από τις απαντήσεις των εκπαιδευτικών με συγκεκριμένες συσχετίσεις μεταξύ των ατομικών χαρακτηριστικών και των μορφών εκδήλωσης ή βίωσης επιθετικής συμπεριφοράς. Ειδικότερα, το φύλο, η διάγνωση, η χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση και η δημοτικότητα του θύτη σχετίζονται σημαντικά με την εκδήλωση συγκεκριμένων μορφών επιθετικότητας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, ενώ παράγοντες όπως η εθνικότητα, η ηλικία και η περιοχή που βρίσκεται το σχολείο του θύτη βρέθηκαν ανεξάρτητοι. Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, οι συσχετίσεις είναι πιο συγκεκριμένες και περιορισμένες, εντοπίζουμε κοινές συ-σχετίσεις με την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση ως προς το φύλο και τη δημοτικότητα των επιθετικών μαθητών ενώ παράγοντες όπως η διάγνωση δεν παρουσιάζουν στατιστική σημαντικότητα. Το προφίλ του θύματος, στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση συσχετίζεται με παράγοντες όπως το φύλο, η χαμηλή σχολική επίδοση, η ύπαρξη εμφανούς φυσικού ελλείμματος και οι διαγνωσμένες αναπτυξιακές δυσκολίες, ενώ η εθνικότητα του θύματος, η περιοχή στην οποία βρίσκεται το σχολείο και η δομή της οικογένειας είναι ανεξάρτητες από οποιαδήποτε μορφή θυματοποίησης. Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, το προφίλ του θύματος χαρακτηρίζεται από τη σημαντική συσχέτιση της χαμηλής αυτοπεποίθησης με την κοινωνική περιθωριοποίηση, την αυξημένη θυματοποίηση μαθητών με διαγνωσμένες δυσκολίες, και την έμφαση σε έμμεσες μορφές επιθετικότητας. Τέλος, τα αποτελέσματα επικεντρώθηκαν στους τρόπους αντιμετώπισης και τις στρατηγικές διαχείρισης των περιστατικών από τους εκπαιδευτικούς. Ειδικότερα, διαπιστώθηκε ότι οι εκπαιδευτικοί της Πρωτοβάθμιας επικεντρώνονται στη διαπαιδαγώγηση και την ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων, ενώ στη Δευτεροβάθμια συνδυάζονται υποστηρικτικές και πειθαρχικές πρακτικές.Συμπεράσματα. Η διατριβή ολοκληρώνεται με προτάσεις για μελλοντική έρευνα και καλές πρακτικές διαχείρισης περιστατικών επιθετικότητας με βάση τα αποκτηθέντα αποτελέσματα. Η σταδιακή μετάβαση από τη φυσική στην κοινωνική επιθετικότητα, καθώς και οι διαφοροποιημένες ανάγκες παρέμβασης σε κάθε βαθμίδα, τονίζουν την επιτακτική ανάγκη για στοχευμένες και εξατομικευμένες παρεμβάσεις ανάλογα με το εκάστοτε περιστατικό. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να είναι επαρκώς καταρτισμένοι, ώστε να παρατηρούν εποικοδομητικά και να ανιχνεύουν εγκαίρως τα περιστατικά επιθετικής συμπεριφοράς και θυματοποίησης. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται η πρόταση για μελλοντική ανάπτυξη ενός εξειδικευμένου εργαλείου παρατήρησης για τους εκπαιδευτικούς, το οποίο θα διευκολύνει την αντικειμενική καταγραφή των επιθετικών περιστατικών και θα συμβάλλει στον έγκαιρο εντοπισμό των αποκλινουσών συμπεριφορών. Επιπροσθέτως, σημαντικό ρόλο καλούνται να παίξουν οι εκπαιδευτικοί με τη διδασκαλία τους, εφαρμόζοντας προγράμματα συναισθηματικής καλλιέργειας για την ενίσχυση της ενσυναίσθησης, όπως το προτεινόμενο εκπαιδευτικό σενάριο που παρουσιάζουμε, η εφαρμογή της διαφοροποιημένης διδασκαλίας με σκοπό την υλοποίηση στοχευμένων παρεμβάσεων αλλά και η δημιουργία ενός αυστηρού αλλά δίκαιου πλαισίου κανόνων μέσα στην τάξη.