Στρατηγικές και πολιτικές με χρήση δεικτών για την προώθηση της βιώσιμης αστικής κινητικότητας: ο ολοκληρωμένος Δείκτης Αστικής Βιώσιμης Κινητικότητας In - SUMI

Abstract

This PhD thesis deals with sustainable urban mobility, with a focus on policies, strategies and evaluation indicators. A thorough study of the existing literature is carried out, as well as plans, policies, strategies, case studies and sustainable mobility initiatives from cities that have shown significant progress and development in this field.The debate on the sustainability of mobility should be people-centered and should not neglect or underestimate the need for mobility. In this paper, particular emphasis is placed on the study of the need for mobility, which is interwoven with the lifestyles and habits of citizens in different urban centers.The models around which urban development, behaviours, patterns and mobility needs have been built must be at the core of a Sustainable Urban Mobility Plan (SUMP) and of strategies, policies, practices and initiatives to shape mobility in terms and conditions of sustainability. In other words, planning must take the need for mobility as a given, as otherwise it may result in interventions and plans that not only fail to serve the needs of citizens, but also fail to serve two of the three key components of sustainability: society and the economy.It is emphasized and documented that any difficulties in the transition to sustainable mobility are not linked to the lifestyle or travel behaviour itself, but to the model on which urban development was based in previous decades, where the majority of modern urban centers were developed on the basis of private car travel. However, it is worth noting that this transition is expected to have direct and indirect benefits to society, from improving living standards to reducing chronic diseases. In the context of sustainability, the non-negotiable objective is to support mobility in ways that serve the needs of current generations without compromising the needs of future generations, while ensuring economic prosperity, social tranquility and environmental protection.It also highlights the specific role of urban planning, which, in cooperation with transport planning, must play a key role in ensuring that all public spaces, both active and non-active, are reclaimed and utilized in order to support mobility in sustainable conditions.The main policies serving the transition point to a complete shift from the use of the private car to soft modes of transport, with the creation of multimodal and interconnected transport systems being the most comprehensive and effective policy. Since the issue concerns existing urban centers, with entrenched travel patterns and needs and with finite free spaces, the successful construction and interconnection of multimodal transport systems seems to be at the core of transition policies towards sustainable mobility.Furthermore, it is not enough to connect all areas of a city with more than one means of transport, but it is also necessary to create an extensive network of pedestrian and cycle paths, as well as to introduce new transport services so that residents and visitors can reach their destination quickly, safely and with quality services.The contribution of technology to the transport system offers huge opportunities for sustainable mobility. The use of Artificial Intelligence (AI) in traffic management to reduce congestion and emissions, the integration of Internet of Things (IoT) devices for real-time monitoring and adaptation, the potential of Autonomous Vehicles (AVs) to reduce accidents and optimize transport efficiency are some examples. The role of technology is also vital, in facilitating efficient collective mobility solutions, such as car or bike sharing using digital applications/apps for real-time data transmission.The policy and governance dimension is a key factor in shaping and integrating design and implementation. The implementation of a sustainable transport system is not solely the result of advanced technologies, environmental considerations or infrastructure developments. Without a supportive and clear policy environment, with effective governance, the goals for the transition to sustainability will be an unrealized vision. Moreover, flexibility in reshaping the regulatory framework to adapt it to the highly changing scope of different challenges is a crucial factor. Urban centers must evolve in response to new technologies, adapt to them, recognize emerging trends and reshape their strategies accordingly.Sustainable mobility solutions must meet the diverse needs of an urban population. Therefore, policies should emerge from thorough consultations with various stakeholders - ensuring that marginalized groups, businesses, environmental advocates and daily commuters all have a say in shaping the future of transport in their cities. A participatory process in shaping proposals and decision-making guarantees a successful outcome. Citizens and stakeholders, in cooperation with the administration, must be actively involved in shaping the mobility landscape and thus take ownership of the decisions, which they will implement in a pleasant, conscientious, meaningful and effective way.In order to capture, measure and evaluate the factors contributing to sustainable mobility, measurement, monitoring and evaluation indicators have been developed and adopted. However, while individual indicators provide detail and specificity, a more comprehensive approach is needed. Composite indicators representing sets of appropriately selected indicators have therefore also been designed.The literature review and the study of cities that have made significant progress in sustainable mobility shows that the existing composite indicators cover sectoral orientations such as land use, energy efficiency, accessibility, etc.This thesis proposes an innovative Integrated Sustainable Urban Mobility Index (In- SUMI). It offers an integrated approach, integrating representative aspects of sustainable mobility, which it brings together in seven dimensions: a) environmental, b) social, c) economic, d) infrastructure and technology, e) policy and governance, f) mobility patterns and behaviour, and g) community participation.The In-SUMI Integrated Sustainable Urban Mobility Index, is not just an assessment indicator but a pioneering tool to guide cities in adopting best practices towards a more holistic, interconnected and inclusive approach to mobility.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται τη βιώσιμη αστική κινητικότητα, με έμφαση στις πολιτικές, στις στρατηγικές και στους δείκτες αξιολόγησης. Πραγματοποιείται ενδελεχής μελέτη της υφιστάμενης βιβλιογραφίας, καθώς και σχεδίων, πολιτικών, στρατηγικών, μελετών περιπτώσεων και πρωτοβουλιών βιώσιμης κινητικότητας από πόλεις οι οποίες έχουν να επιδείξουν σημαντική πρόοδο και εξέλιξη στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Η συζήτηση γύρω από τη βιωσιμότητα της κινητικότητας οφείλει να έχει στο επίκεντρό της πρωτίστως τον άνθρωπο και να γίνεται χωρίς να αμελείται ή να υποβαθμίζεται και να υποεκτιμάται η ανάγκη της μετακίνησης. Στην παρούσα, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη της ανάγκης μετακίνησης, η οποία είναι συνυφασμένη με τον εκάστοτε τρόπο ζωής και τις συνήθειες των πολιτών στα διάφορα αστικά κέντρα. Τα μοντέλα γύρω από τα οποία έχει στηριχθεί η ανάπτυξη των πόλεων, οι συμπεριφορές, τα μοτίβα και οι ανάγκες μετακίνησης πρέπει να βρίσκονται στον πυρήνα ενός Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) και των στρατηγικών, πολιτικών, πρακτικών και πρωτοβουλιών προς τη διαμόρφωση της κινητικότητας με όρους και συνθήκες βιωσιμότητας. Ο σχεδιασμός δηλαδή, πρέπει να γίνεται λαμβάνοντας ως δεδομένη την ανάγκη μετακίνησης, καθώς σε κάθε άλλη περίπτωση, μπορεί να προκύπτουν παρεμβάσεις και σχέδια τα οποία όχι μόνον δεν θα υπηρετούν τις ανάγκες των πολιτών, αλλά εντούτοις δεν θα υπηρετούν και δύο από τις τρεις βασικές συνιστώσες της αειφορίας, την κοινωνία και την οικονομία. Τονίζεται και καταγράφεται ότι οι όποιες δυσκολίες στη μετάβαση προς τη βιώσιμη κινητικότητα δεν συνδέονται με τον ίδιο τον τρόπο ζωής ή τη συμπεριφορά μετακίνησης, αλλά με το μοντέλο στο οποίο βασίστηκε η αστική ανάπτυξη τις προηγούμενες δεκαετίες, όπου η πλειονότητα των σύγχρονων αστικών κέντρων αναπτύχθηκε με βάση τη μετακίνηση με το ιδιωτικό αυτοκίνητο. Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί ότι η μετάβαση αυτή, προσδοκάται να έχει άμεσα και έμμεσα οφέλη στην κοινωνία, από τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου μέχρι τη μείωση χρόνιων παθήσεων. Στο πλαίσιο της βιωσιμότητας, αδιαπραγμάτευτο στόχο αποτελεί η υποστήριξη της κινητικότητας με τρόπους οι οποίοι εξυπηρετούν τις ανάγκες των σημερινών γενεών χωρίς να τίθενται σε κίνδυνο οι ανάγκες των μελλοντικών, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται η οικονομική ευημερία, η κοινωνική ηρεμία και η προστασία του περιβάλλοντος. Επίσης αναδεικνύεται ο ιδιάζων ρόλος του πολεοδομικού σχεδιασμού, ο οποίος σε συνεργασία με τον συγκοινωνιακό σχεδιασμό, οφείλει να συμβάλλει καθοριστικά προκειμένου να ανακτώνται και να αξιοποιούνται όλοι οι δημόσιοι χώροι, ενεργοί και μη, προκειμένου να υποστηρίζεται η κινητικότητα σε βιώσιμες συνθήκες. Οι κύριες πολιτικές που υπηρετούν τη μετάβαση υποδεικνύουν την πλήρη στροφή από τη χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου προς ήπιους τρόπους μετακίνησης, με τη δημιουργία πολυτροπικών και διασυνδεδεμένων συστημάτων μεταφοράς να αποτελεί την πλέον ολοκληρωμένη και αποτελεσματική πολιτική. Δεδομένου ότι το ζήτημα αφορά σε υφιστάμενα αστικά κέντρα, με παγιωμένες συμπεριφορές και ανάγκες μετακίνησης και με πεπερασμένους ελεύθερους χώρους, η επιτυχής κατασκευή και διασύνδεση πολυτροπικών συστημάτων μεταφοράς, διαφαίνεται ότι μπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα των πολιτικών μετάβασης προς την κατεύθυνση των βιώσιμων μετακινήσεων. Επιπρόσθετα, δεν επαρκεί μόνον η διασύνδεση όλων των περιοχών μίας πόλης με περισσότερα του ενός μέσα μεταφοράς, αλλά επιβάλλεται και η δημιουργία εκτεταμένου δικτύου πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων, όπως και η εισαγωγή νέων υπηρεσιών μεταφοράς προκειμένου ένας κάτοικος ή επισκέπτης να μπορεί να φτάνει στον προορισμό του γρήγορα, με ασφάλεια και απολαμβάνοντας ποιοτικές υπηρεσίες. Η συμβολή της τεχνολογίας στο σύστημα μεταφορών προσφέρει τεράστιες ευκαιρίες για βιώσιμη κινητικότητα. Η χρήση τεχνητής νοημοσύνης AI (Artificial Intelligence) στη διαχείριση της κυκλοφορίας για τη μείωση της συμφόρησης και των εκπομπών, η ενσωμάτωση συσκευών του διαδικτύου των πραγμάτων IoT (Internet of Things) για παρακολούθηση και προσαρμογή σε πραγματικό χρόνο, οι δυνατότητες των αυτόνομων οχημάτων AVs (Autonomous Vehicles) για τη μείωση των ατυχημάτων και τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας των μετακινήσεων, αποτελούν μερικά παραδείγματα. Ο ρόλος της τεχνολογίας είναι επίσης ζωτικής σημασίας, στη διευκόλυνση αποτελεσματικών λύσεων συλλογικής κινητικότητας, όπως η κοινή χρήση αυτοκινήτων ή ποδηλάτων με τη χρήση ψηφιακών εφαρμογών (applications / apps) για τη μετάδοση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο. Η διάσταση της πολιτικής και της διακυβέρνησης αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση και ολοκλήρωση του σχεδιασμού και της εφαρμογής. Η υλοποίηση ενός βιώσιμου συστήματος μεταφορών δεν είναι αποκλειστικά αποτέλεσμα προηγμένων τεχνολογιών, περιβαλλοντικών προβληματισμών ή εξελίξεων υποδομής. Χωρίς ένα υποστηρικτικό και σαφές περιβάλλον πολιτικής, με αποτελεσματική διακυβέρνηση, οι στόχοι για τη μετάβαση στη βιωσιμότητα θα αποτελούν ένα ανεκπλήρωτο όραμα. Επιπλέον, η ευελιξία στην αναδιαμόρφωση του κανονιστικού πλαισίου για την προσαρμογή του στο έντονα μεταβαλλόμενο πεδίο των διαφόρων προκλήσεων, αποτελεί παράγοντα ζωτικής σημασίας. Τα αστικά κέντρα πρέπει να εξελίσσονται με βάση τις νέες τεχνολογίες, να προσαρμόζονται σε αυτές, να αναγνωρίζουν τις αναδυόμενες τάσεις και να αναδιαμορφώνουν ανάλογα τις στρατηγικές τους. Οι λύσεις βιώσιμης κινητικότητας πρέπει να ανταποκρίνονται στις ποικίλες ανάγκες ενός αστικού πληθυσμού. Ως εκ τούτου, οι πολιτικές θα πρέπει να προκύπτουν μετά από διεξοδικές διαβουλεύσεις με διάφορους ενδιαφερόμενους - εμπλεκόμενους, διασφαλίζοντας ότι οι περιθωριακές ομάδες, οι επιχειρήσεις, οι περιβαλλοντικοί υποστηρικτές και οι καθημερινά μετακινούμενοι έχουν όλοι άποψη στη διαμόρφωση του μέλλοντος των μεταφορών στις πόλεις τους. Η συμμετοχική διαδικασία στη διαμόρφωση προτάσεων και στη λήψη αποφάσεων εγγυάται το επιτυχές αποτέλεσμα. Οι πολίτες και οι εμπλεκόμενοι φορείς σε συνεργασία με τη διοίκηση πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση του τοπίου κινητικότητας και να αποκτούν κατ’ αυτόν τον τρόπο κυριότητα επί των αποφάσεων, τις οποίες και θα εφαρμόζουν ευχάριστα, ενσυνείδητα, ουσιαστικά και αποτελεσματικά.Προκειμένου να αποτυπωθούν, να μετρηθούν και να αξιολογηθούν οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ενίσχυση της βιώσιμης κινητικότητας δημιουργήθηκαν και υιοθετήθηκαν δείκτες μέτρησης, παρακολούθησης και αξιολόγησης. Ενώ όμως οι μεμονωμένοι δείκτες προσφέρουν λεπτομέρεια και εξειδίκευση, είναι αναγκαία η πιο σφαιρική προσέγγιση. Οπότε σχεδιάστηκαν και σύνθετοι δείκτες που αντιπροσωπεύουν σύνολα δεικτών κατάλληλα επιλεγμένων. Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και τη μελέτη πόλεων που έχουν να επιδείξουν σημαντική πρόοδο στη βιώσιμη κινητικότητα διαπιστώνεται ότι οι υφιστάμενοι σύνθετοι δείκτες καλύπτουν τομεακές κατευθύνσεις, όπως χρήσεις γης, ενεργειακή αποδοτικότητα, προσβασιμότητα κ.λπ. Η παρούσα διατριβή προτείνει έναν καινοτόμο Ολοκληρωμένο Δείκτη Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας που ονομάζεται In-SUMI (Integrated Sustainable Urban Mobility Index). Προσφέρει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, ενσωματώνοντας αντιπροσωπευτικές πτυχές της βιώσιμης κινητικότητας, τις οποίες συγκεντρώνει σε επτά διαστάσεις: α) περιβαλλοντική, β) κοινωνική, γ) οικονομική, δ) υποδομών και τεχνολογίας, ε) πολιτικής και διακυβέρνησης, στ) προτύπων και συμπεριφοράς κινητικότητας και ζ) συμμετοχής της κοινότητας. Ο Ολοκληρωμένος Δείκτης Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας In-SUMI, δεν είναι απλά ένας δείκτης αξιολόγησης, αλλά ένα πρωτοπόρο εργαλείο που καθοδηγεί τις πόλεις στην υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών, προς μια πιο ολιστική, διασυνδεδεμένη και χωρίς αποκλεισμούς προσέγγιση της κινητικότητας.