Από τη φιλία και τον έρωτα στην αγάπη: μετασχηματισμοί της αντίληψης της αγάπης στην αρχαία φιλοσοφία και τον Erich Fromm

Abstract

The aim of this dissertation is to analyse the transformations of the concept of love from ancient philosophy to the psychoanalytic theory of Erich Fromm, with particular emphasis on the meaning of love, Eros and friendship and the connection between them. The first chapter includes the views of Hesiod and Empedocles regarding the connection between these concepts and the constitution of the world. The second chapter analyses the Platonic dialogues Lysis and Symposium, which emphasise the pedagogical dimension of love as a higher spiritual power leading to the immortality of the soul and the conquest of the good. The third chapter focuses on the philosophy of Aristotle, who considers friendship as one of the most important goods for the attainment of happiness. The fourth chapter presents Augustine's views on Christian love through his work On the Trinity and the criticisms he received. In the final chapter, with the contribution of Erich Fromm's psychoanalytic theory, as reflected in his The Art of Love, the new meaning of the above concepts in modern times emerges. Then, the final conclusions are drawn, where the gradual change in the conceptual content of love from ancient philosophy to psychoanalytic theory is established. Love emerges as a concept that is constantly being shaped and redefined, as in Empedocles and Hesiod it constitutes a cosmogonic principle, in Plato it leads to the dialectical search for the ideal, in Aristotle it is an extravagance of friendship, in Augustine it is identified with spiritual fulfillment, and in Erich Fromm it is approached psychoanalytically and constitutes an acquired skill. The contribution of the present research lies in the clarification of the conceptual intersections that run through the philosophical and psychoanalytic perception of love, highlighting the theoretical connections between seemingly disparate approaches. Emphasis is given to the contemporary psychoanalytic perspective, which, in combination with ancient philosophy, offers an interpretive framework that bridges abstract theoretical analysis with the subjective and experiential dimension of love as an existential and social experience. The thesis contributes to the interdisciplinary dialogue on the concept of love, not only through the historical mapping of its transformations, but also by highlighting its theoretical implications in contemporary thought, providing new interpretive tools for understanding love as a complex and multidimensional phenomenon.

Σκοπός της διατριβής είναι η ανάλυση των μετασχηματισμών της έννοιας της αγάπης από την αρχαία φιλοσοφία έως την ψυχαναλυτική θεωρία του Erich Fromm, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ερμηνεία της σημασίας του έρωτα, της αγάπης και της φιλίας, καθώς και στη μεταξύ τους σύνδεση. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται κριτικά οι απόψεις του Ησιόδου και του Εμπεδοκλή αναφορικά με τη σύνδεση των παραπάνω εννοιών με τη σύσταση του κόσμου. Στο επίκεντρο του δευτέρου κεφαλαίου βρίσκονται οι πλατωνικοί διάλογοι Λύσις και Συμπόσιον, όπου αναδεικνύεται η παιδαγωγική διάσταση του έρωτα ως ανώτερης πνευματικής δύναμης, η οποία οδηγεί στην αθανασία της ψυχής και στην κατάκτηση του αγαθού. Το τρίτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, ο οποίος θεωρεί τη φιλία ως ένα από τα σημαντικότερα αγαθά για την επίτευξη της ευδαιμονίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο διατυπώνονται οι απόψεις του Αυγουστίνου για τη χριστιανική αγάπη μέσα από το έργο του Περί Τριάδος, καθώς και η κριτική που έχει δεχθεί. Στο καταληκτικό κεφάλαιο, με τη συμβολή της ψυχαναλυτικής θεωρίας του Erich Fromm όπως αυτή αποτυπώνεται στο έργο του Η Τέχνη της Αγάπης, αναδύεται το νέο νόημα των παραπάνω εννοιών στη σύγχρονη εποχή. Έπειτα, διατυπώνονται τα τελικά συμπεράσματα, όπου διαπιστώνεται η σταδιακή μεταβολή του εννοιολογικού περιεχομένου της αγάπης από την αρχαία φιλοσοφία, έως την ψυχαναλυτική θεωρία. Η αγάπη αναδεικνύεται ως μια έννοια η οποία διαμορφώνεται και επαναπροσδιορίζεται συνεχώς, καθώς στον Εμπεδοκλή και τον Ησίοδο συνιστά κοσμογονική αρχή, στον Πλάτωνα οδηγεί στη διαλεκτική αναζήτηση του ιδεατού, στον Αριστοτέλη αποτελεί υπερβολή φιλίας, στον Αυγουστίνο ταυτίζεται με την πνευματική ολοκλήρωση και στον Erich Fromm προσεγγίζεται ψυχαναλυτικά και συνιστά μια επίκτητη δεξιότητα. Η συμβολή της παρούσας έρευνας έγκειται στην αποσαφήνιση των εννοιολογικών τομών που διατρέχουν τη φιλοσοφική και ψυχαναλυτική πρόσληψη της αγάπης, αναδεικνύοντας τις θεωρητικές συνδέσεις μεταξύ φαινομενικά ετερόκλητων προσεγγίσεων. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στη σύγχρονη ψυχαναλυτική θεώρηση, η οποία, σε συνδυασμό με την αρχαία φιλοσοφία, προσφέρει ένα ερμηνευτικό πλαίσιο που γεφυρώνει την αφηρημένη θεωρητική ανάλυση με την υποκειμενική και βιωματική διάσταση της αγάπης ως υπαρξιακής και κοινωνικής εμπειρίας. Η διατριβή συμβάλλει στον διεπιστημονικό διάλογο για την έννοια της αγάπης, όχι μόνο μέσω της ιστορικής χαρτογράφησης των μετασχηματισμών της, αλλά και μέσω της ανάδειξης των θεωρητικών της προεκτάσεων στη σύγχρονη σκέψη, παρέχοντας νέα ερμηνευτικά εργαλεία για την κατανόηση της αγάπης ως σύνθετου και πολυδιάστατου φαινομένου.