Η αυτενέργεια μέσα από σύγχρονες αναγνώσεις αρχαιοελληνικών δραμάτων: σταθμοί από την αρχαία ελληνική τραγωδία μέχρι τη σύγχρονη νεοελληνική ποίηση

Abstract

The main aim of this dissertation is to explore the potential of key tragic heroes in pivotal works by the three ancient Greek tragedians to exhibit degrees of freedom and the possibility of autonomous existence. These figures, at times, serve as examples of self-determination and, at others, as counterexamples to societal norms. Simultaneously, the subject is examined synchronically, tracing the evolution of heroic identity from Aeschylus to Euripides, and diachronically, focusing on dramatic reinterpretations in French interwar and postwar theatre. This analysis culminates in milestone poets and landmark works of modern Greek literature, particularly those of the First, Second, and Third Postwar Generations. The study will also seek to test a central hypothesis: how the concept of human capacity for purely personal choice, free action, and autonomous positioning has been reshaped within the socio-political and cultural frameworks of three major historical moments. The pendulum of human agency, which began in ancient Greece, continues through the French adaptations of mythological material and reaches its extreme point in modern Greek postwar poetry. This dual synchronic and diachronic approach aims to demonstrate both the thematic evolution over time and its interdisciplinary, comparative dimensions. Additionally, the role of the body is examined as an indicator of intentional action. By choosing this perspective, the primary aim of this research proposal is to conduct a progressive study of heroic self-agency in order to trace whether human beings, regardless of divine or theocratic influences, war, historical contingencies, or political circumstances, have retained their free will intact - respecting institutions, society, and morality while defining their own imperatives. The investigation thus focuses on how the value system of heroes is shaped, portraying them as more than mere pawns of the gods, and ultimately examines the formation of individual and collective identities. Finally, the dissertation touches upon contemporary performing arts to establish a connection between the subject matter and modern-day relevance.

Αντικείμενο της διατριβής είναι η διερεύνηση της δυνατότητας που έχουν σπουδαίοι ήρωες κομβικών τραγωδιών των τριών μεγάλων τραγικών ποιητών να εμφανίζουν περιθώρια ελευθερίας και δυνατότητας αυτόνομης υπόστασης, λειτουργώντας άλλοτε ως παραδείγματα αυτοκαθορισμού και άλλοτε ως αντιπαραδείγματα κοινωνικής ομαλότητας. Ταυτόχρονα, μελετάται το θέμα στη συγχρονία του, διερευνάται, δηλαδή, η υπόσταση των ηρώων από τον Αισχύλο με κατάληξη τη διαχείριση των τραγικών μορφών από τον Ευριπίδη, αλλά και στη διαχρονία του εστιάζοντας σε δραματουργικές προσεγγίσεις του γαλλικού μεσοπολεμικού και μεταπολεμικού θεάτρου, καταλήγοντας σε ποιητές-σταθμούς και έργα-ορόσημα της νεοελληνικής γραμματείας, ιδίως της Πρώτης, Δεύτερης και Τρίτης Μεταπολεμικής Γενιάς. Θα γίνει προσπάθεια να διερευνηθεί ως υπόθεση εργασίας το κατά πόσο έχει αναπροσαρμοστεί η έννοια της ανθρώπινης δυνατότητας για αμιγώς προσωπική επιλογή, ελεύθερη δράση και αυτόνομη τοποθέτηση στον ορίζοντα των κοινωνικών, πολιτικών, πολιτειακών και πολιτισμικών αξιών τριών μεγάλων ιστορικών στιγμών. Η ταλάντευση του εκκρεμούς από την αρχαία Ελλάδα συνεχίζεται στις γαλλικές αναπροσαρμογές του μυθολογικού υλικού και φτάνει στο ακρότατο σημείο του στη νεοελληνική μεταπολεμική ποίηση, ώστε να καταδειχθεί αφενός η εξέλιξη του ίδιου θέματος συγχρονικά και διαχρονικά και αφετέρου συγκριτολογικά και διεπιστημονικά. Ταυτόχρονα, εξετάζεται η λειτουργία του σώματος ως δείκτης εμπρόθετης δράσης. Μέσα από αυτή την επιλογή, η στοχοθεσία της παρούσας ερευνητικής πρότασης είναι η εξελικτική μελέτη της ηρωικής αυτενέργειας, ώστε να ιχνηλατηθεί κατά πόσο ο άνθρωπος, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε θεϊκή ή θεοκρατική συνιστώσα, πόλεμο, ιστορική συνθήκη ή πολιτική συγκυρία, έχει κρατήσει αλώβητη την προσωπική του βούληση, σεβόμενος μεν τους θεσμούς, την κοινωνία και την ηθική, ορίζοντας δε τις προσωπικές του επιταγές. Εξετάζεται, ως εκ τούτου, ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνεται ο αξιακός χάρτης των ηρώων, οι οποίοι δεν είναι άθυρμα των θεών και, τέλος, η συγκρότηση ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων. Τέλος, γίνεται αναφορά στις σύγχρονες παραστατικές τέχνες, με σκοπό τη σύνδεση του θέματος με τη σύγχρονη επικαιρότητα.