Η έννοια του ιερού στο έργο του συνθέτη John Tavener (1944-2013): μουσική ανάλυση των έργων της περιόδου 1977-2000

Abstract

The present study attempts to comment on the concept of the sacred in the work of the English composer John Tavener (1944-2013) and, more precisely, in the work of 1977-2000. During this period, the tradition of the Christian Orthodox Church was the main influence on the composer's compositional process. Therefore, we can assume that the work of the period 1977-2000 forms a unified corpus of works, constituting a safe starting point. This concept, that of the sacred, is defined by the author as the relationship between musical processes and the theological essence of the text used. It is therefore emphasized that this study focuses on vocal works. That is works in which there is speech. Methodologically, the author places the musical analyses of the composer's works and written texts at the absolute center to articulate a theoretical discourse with the means and purpose of the work itself, which will also function as a prerequisite for the discussion about the compositional process and the relationship between music and text, i.e., the strategy according to which each text is organized musically. In reality, however, the analysis and clarification of the dipole music – logos, with the most powerful tool being that of musical analysis, and always about the specific body of works, highlights a more important issue: that of the relationship between the musical work and its content: that is, how the work relates to the sacred, to the essence, to the theological reality that it attempts to convey to its listener. The approach to the above generally complex issue makes it necessary to apply theoretical tools from different fields of study, such as theology, philosophy, and the history of visual arts. Indeed, using these tools from different fields highlights distant theoretical affinities of the composer's work with Christian Orthodox theology and Byzantine painting.

Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να σχολιάσει την έννοια του ιερού στο έργο του Άγγλου συνθέτη John Tavener (1944-2013) και για την ακρίβεια στο έργο της περιόδου 1977-2000. Γίνεται ξεκάθαρο ότι κατά την συγκεκριμένη περίοδο η παράδοση της Χριστιανικής ορθόδοξης εκκλησίας αποτέλεσε την κυριότερη επιρροή στην συνθετική διαδικασία του συνθέτη. Ως εκ τούτου, το εν λόγω σώμα έργων συνιστά μία ενότητα, η οποία αποτελεί με την σειρά της μία ασφαλής ερευνητική αφετηρία. Η εν λόγω έννοια, αυτή του ιερού, ορίζεται από τον συγγραφέα ως η σχέση μεταξύ των μουσικών διεργασιών και της θεολογικής ουσίας του κειμένου που χρησιμοποιείται. Τονίζεται επομένως ότι, η μελέτη αυτή θέτει στο επίκεντρο φωνητικά έργα. Έργα δηλαδή στα οποία υπάρχει εκφορά λόγου. Μεθοδολογικά, ο συγγραφέας τοποθετεί τις μουσικές αναλύσεις των έργων και τα γραπτά κείμενα του συνθέτη στο απόλυτο επίκεντρο προκειμένου να αρθρωθεί ένας θεωρητικός λόγος με μέσο και σκοπό το ίδιο το έργο, ο οποίος θα λειτουργήσει παράλληλα και ως προϋπόθεση για την συζήτηση γύρω από την συνθετική διαδικασία και την σχέση μουσικής και κειμένου, την στρατηγική δηλαδή βάσει της οποίας το εκάστοτε κείμενο οργανώνεται με μουσικό τρόπο. Στην πραγματικότητα όμως, η ανάλυση και η αποσαφήνιση του δίπολου μουσική – λόγος με ισχυρότερο εργαλείο αυτό της μουσικής ανάλυσης, και πάντοτε αναφορικά με το συγκεκριμένο σώμα έργων, αναδεικνύει ένα σημαντικότερο ζήτημα· αυτό της σχέσης μεταξύ του μουσικού έργου και του περιεχομένου του: τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο σχετίζεται το έργο με το ιερό, με την ουσία, με την θεολογική πραγματικότητα που επιχειρεί να μεταφέρει στον ακροατή του. Η προσέγγιση του παραπάνω εν γένει περίπλοκου ζητήματος καθιστά απαραίτητη την εφαρμογή θεωρητικών εργαλείων από διαφορετικά γνωστικά πεδία, όπως αυτά της θεολογίας, της φιλοσοφίας και της ιστορίας των εικαστικών τεχνών. Η χρήση μάλιστα των εργαλείων αυτών από διαφορετικά πεδία αναδεικνύει μακρινές θεωρητικές συγγένειες του έργου του συνθέτη με την Χριστιανική ορθόδοξη θεολογία και την Βυζαντινή ζωγραφική.