Η πρόσληψη της θρησκείας κατά τον Πλούταρχο: ζητήματα ερμηνείας και κριτικής

Abstract

In this paper, we attempted to approach Plutarch's philosophy in its religious and theological dimension, ultimately examining the deeper anthropocentric and mystical purpose it serves. Our work is structured into two main parts. The first part refers to Plutarch's biography, to the formation of the religious phenomenon during the era in which he lived, and to the ancient greek philosophical background of his theological thought. Additionally, the first part concludes with a reference to Plutarch's ideological and linguistic correlation with philosophical and theological elements of the egyptian culture. The second part is developed into five chapters that cover different aspects of religion according to Plutarch. The first chapter analyzes Plutarch's reception of the egyptian myth of Isis and Osiris and the interpretative models by which the philosopher analyzes the mythic narrative, from the historiographical interpretative model to the platonic interpretation, which Plutarch ultimately deems as closest to the deeper truth of the myth. In this chapter, one can discern the importance of the quest and intellectual effort, as well as of the philosophical and rational explanation, in order for a person to approach the enigmatic and mythological element of religion. The second chapter examines the journey of the soul after death, emphasizing the significance of moral purity and the attainment of virtue. The third chapter refers to superstition, the nature of demons, and the virtue of moderation, which will lead the believer to piety and the avoidance of both atheism and superstition. The fourth chapter deals with the duality between Dionysus and Apollo, the interpretation of the delphic epsilon, Plutarch's stance towards judaism, and the absence of any reference to christianity. Judaism and christianity are the two monotheistic religions of Plutarch's time. The final chapter analyzes the concept of deification in Plutarch, as well as the importance of philosophy and initiation into some mystical cult, in order for deification to be achieved. Deification is nothing other than the union with what Plutarch describes as the first and principal and intelligible, it is the philosophical oversight realized through the ascent of the mind and the control of the lower nature of man. Our dissertation concludes with conclusions, where the main points we reached regarding the subject under examination are succinctly presented.

Στην παρούσα εργασία επιχειρήσαμε να προσεγγίσουμε την φιλοσοφία του Πλουτάρχου στην θρησκευτική και θεολογική της διάσταση εξετάζοντας, εν τέλει, τον βαθύτερο ανθρωποκεντρικό και μυστηριακό σκοπό που αυτή υπηρετεί. Η εργασία διαρθρώνεται σε δύο κύρια μέρη. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στην βιογραφία του Πλουτάρχου, στην διαμόρφωση του θρησκευτικού φαινομένου κατά την διάρκεια της εποχής στην οποία έζησε, αλλά και στο αρχαιοελληνικό φιλοσοφικό υπόβαθρο της θεολογικής του σκέψης. Επιπλέον, το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με αναφορά στην ιδεολογική και γλωσσολογική συσχέτιση του Πλουτάρχου με φιλοσοφικά και θεολογικά στοιχεία του αιγυπτιακού πολιτισμού. Το δεύτερο μέρος αναπτύσσεται σε πέντε κεφάλαια που καλύπτουν διαφορετικές πτυχές της θρησκείας κατά τον Πλούταρχο. Το πρώτο κεφάλαιο αναλύει την πρόσληψη από τον Πλούταρχο του αιγυπτιακού μύθου για την Ίσιδα και τον Όσιρι και τα ερμηνευτικά μοντέλα βάση των οποίων ο φιλόσοφος αναλύει την μυθική αφήγηση, από το ιστοριογραφικό ερμηνευτικό μοντέλο έως και την πλατωνική ερμηνεία, η οποία κρίνεται από τον Πλούταρχο ως αυτή που, εν τέλει, βρίσκεται πιο κοντά στην βαθύτερη αλήθεια του εν λόγω μύθου. Σε αυτό το κεφάλαιο διακρίνει κανείς την σημασία της αναζήτησης και της διανοητικής προσπάθειας, αλλά και της φιλοσοφικής και ορθολογικής επεξήγησης, προκειμένου να μπορέσει να προσεγγίσει ο άνθρωπος το αινιγματικό και μυθολογικό στοιχείο της θρησκείας. Το δεύτερο κεφάλαιο εξετάζει την πορεία της ψυχής μετά τον θάνατο, τονίζοντας τη σημασία της ηθικής καθαρότητας και της απόκτησης της αρετής. Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στη δεισιδαιμονία, τη φύση των δαιμόνων και την αρετή της μεσότητας, που θα οδηγήσει τον πιστό στην ευσέβεια και στην αποφυγή τόσο της αθεΐας, όσο και της δεισιδαιμονίας. Το τέταρτο κεφάλαιο πραγματεύεται τη διαρχία μεταξύ Διονύσου και Απόλλωνα, την ερμηνεία του δελφικού έψιλον, την στάση του Πλουτάρχου ως προς τον ιουδαϊσμό, αλλά και την απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στον χριστιανισμό. Ιουδαϊσμός και χριστιανισμός αποτελούν τις δύο μονοθεϊστικές θρησκείες της εποχής του Πλουτάρχου. Το τελευταίο κεφάλαιο αναλύει την έννοια της θέωσης στον Πλούταρχο, αλλά και την σημασία της φιλοσοφίας και της μύησης σε κάποια μυστηριακή λατρεία, προκειμένου η θέωση να μπορέσει να επιτευχθεί. Η θέωση δεν είναι τίποτα άλλο από την ένωση με αυτό που ο Πλούταρχος χαρακτηρίζει ως το πρώτο και κύριο και νοητό, είναι η φιλοσοφική εποπτεία που πραγματοποιείται μέσα από την ανάβαση του νου και τον έλεγχο της κατώτερης φύσης του ανθρώπου. Η διατριβή ολοκληρώνεται με συμπεράσματα, όπου αποδίδονται συνοπτικά τα βασικά σημεία στα οποία καταλήξαμε σχετικά με το προς εξέταση θέμα.