Ιστορία και θεολογία της λατρείας στο έργο του Ιωάννη Φουντούλη

Abstract

The purpose of this dissertation was to explore the history and theology of worship in the work of Ioannis Foundoulis. This was done primarily through the analyses and historical reflections of the professor, and then through theological interpretations and insights as analyzed and presented by him. We examined the professor's academic credentials, his teaching, and the organization of the "Seminary of Liturgics and Homiletics", as well as his writings through a dense systematization of his liturgical orientations. Our research proceeded to document the history of divine worship as presented in the entirety of Ioannis Foundoulis's liturgical work. We studied the historical beginnings of divine worship and its early liturgical forms, the liturgical types, and their gradual evolution within the historical flow of secular time. Additionally, we focused on the early liturgical texts, the ecclesiastical sacraments, in combination with their unbreakable bond to the Divine Liturgy, the collection of services that constitute the daily worship practices, as well as other sacred rituals, the structuring of both Typika, the common and monastic, and the connection between the two liturgical traditions, and finally, the external influences on Christian worship practices. We explored the issue of adherence to tradition and the extent to which changes in the historical evolution of worship practices are justified or accepted. We also delved into the theology of worship as recorded in the teachings and writings of Professor Foundoulis, and the relationship between worship and theology. We presented the theology that emerges from the Divine Liturgy, and more specifically from the mystery of the Holy Eucharist, as well as the holy sacraments and sacred rituals, the daily services, and various occasional services. Finally, we referred to the relationship between history and theology in divine worship. We investigated the symbols, symbolisms, and the liturgical language, as well as the liturgical time, which constitutes the present of liturgical experience. In this way, we completed the presentation of the relationship between history and theology as it is intertwined and interconnected with the liturgical universe of the worshiping Church.

Σκοπός της διατριβής αυτής ήταν η ερευνητική προσέγγιση της ιστορίας και της θεολογίας της λατρείας στο έργο του Ιωάννη Φουντούλη. Πρώτιστα μέσα από τις αναλύσεις και τον ιστορικό προβληματισμό του καθηγητού και έπειτα μέσα από τις θεολογικές αναγωγές και εμβαθύνσεις, έτσι όπως αναλύονται και παρουσιάζονται από τον ίδιο. Εξετάσαμε τις σπουδαστικές περγαμηνές του καθηγητού, τη διδασκαλία και την οργάνωση του «Φροντιστηρίου Λειτουργικής και Ομιλητικής» και την εργογραφία του μέσα από μία πυκνή συστηματοποίηση των λειτουργικών του προσανατολισμών. Η έρευνά μας προχώρησε στη καταγραφη της ιστορίας της θείας λατρείας, όπως παρουσιάζεται στο σύνολο λειτουργικό έργο του Ιωάννου Φουντούλη. Μελετήσαμε τις ιστορικές απαρχές της θείας λατρείας και τις πρώτες λειτουργικές μορφές, τους λειτουργικούς τύπους και τη σταδιακή τους εξέλιξη μέσα στην ιστορική ροή του κοσμικού χρόνου. Επιπλέον, ασχοληθήκαμε με τα πρώτα λειτουργικά κείμενα, τα εκκλησιαστικά μυστήρια, σε συνδυασμό με τον αρραγή δεσμό τους προς τη θεία λειτουργία, το σύνολο των ακολουθιών που συναποτελούν τη νυχθήμερο λατρευτική πράξη, καθώς και άλλες ιεροπραξίες, τη συγκρότηση των τυπικών, του ασματικού και του μοναχικού, αλλά και τη σύνδεση αυτών των δύο λειτουργικών παραδόσεων, και τέλος τις έξωθεν επιρροές στη χριστιανική λατρευτική πράξη. Διερευνήσαμε το ζήτημα της εμμονής στην παράδοση και κατά πόσο νομιμοποιούνται ή είναι αποδεκτές οι αλλαγές στην ιστορική εξέλιξη της λατρευτικής πράξεως. Ασχοληθήκαμε, επίσης, με τη θεολογία της λατρείας, όπως καταγραφεται στη διδασκαλία και τα συγγράμματα του καθηγητού Φουντούλη και τη σχέση που υφίσταται μεταξύ λατρείας και θεολογίας. Παρουσιάσαμε τη θεολογία που αναδύεται μέσα από τη θεία λειτουργία και πιο ειδικά μέσα από το μυστήριο της θείας ευχαριστίας, καθώς και τα ιερά μυστήρια και τις ιεροπραξίες, τις ακολουθίες του νυχθημέρου και τις διάφορες περιστατικές ακολουθίες. Ληκτικά, αναφερθήκαμε στη σχέση ιστορίας και θεολογίας στη θεία λατρεία. Ερευνήσαμε τα σύμβολα, τους συμβολισμούς και τη λειτουργική γλώσσα, αλλά και τον λειτουργικό χρόνο, που αποτελεί το σήμερον της λειτουργικής βιώσεως. Με τον τρόπο αυτό, ολοκληρώσαμε την παρουσίαση της σχέσης ιστορίας και θεολογίας, έτσι όπως αυτή συμπλέκεται και αλληλοπεριχωρείται στο λειτουργικό σύμπαν της λατρεύουσας Εκκλησίας.