Εκτίμηση υγείας, χρήση υπηρεσιών υγείας & οικονομική επιβάρυνση: συγκριτική μελέτη, ατόμων ηλικίας 50 + ετών, σε Ελλάδα & Ευρώπη από την έρευνα “SHARE” 2004/05 & 2019/20

Abstract

This study aimed to assess health assessment and compare the use of preventive and other health services and their cost or availability in different regions of Europe before and during the economic crisis. The data used in the study were taken from Wave 8 (2019/2020), (Release data 8.0.0/10.02.2022), of the 'Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe - SHARE' ('Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe - SHARE', http://www.share-project.org/home0.html) (Börsch-Supan, 2022? Bergmann & Börsch-Supan, 2021; Bergmann & Börsch-Supan, 2021; Börsch-Supan et al., 2013), with a sample size of 46,106 individuals aged ≥50 years in 27 countries, 2013), and Wave 1 data (2004/5), with 16,120 adults aged 50+ years in 11 countries; Austria, Belgium, Denmark, France, Germany, Greece, Italy, The Netherlands, Spain, Sweden, and Switzerland, adjusted to represent a population of N=180,886. The overall study sample was composed of representative, stratified, composite samples of adults, selected proportionally in each country by probability sampling. From the beginning of the study (Wave 1, 2004/5), the target population consisted of households, and by extension their members, where at least one member was 50+ years old (Bergmann & Börsch- Supan, 2021; Börsch-Supan, 2022).The research was organized & coordinated by the Research Institute of Mannheim-Germany and is a collaborative effort of interdisciplinary, national & transnational working groups (the Greek team consists of members of the Universities of Panteion, Piraeus and Crete).The CAPI questionnaire, consisting of 31 modules such as demographic data of the participants (or their household members or proxies), social networks, physical & mental health, employment and retirement, cognitive function, etc. was administered by personal computer interview. or measures such as handgrip strength or walking speed. In some sections, pre-selected cards were used to aid understanding, direct and reliable responses to the questions (Crimmins et al., 2011).Preventive health services utilization scores (PHSUs) and health care services utilization scores (HCSUs) were assessed as a composite of responses to 12 and 16 questions respectively, on a scale ranging from 0 to 100. The estimates were based on a composite study design. Lack of accessibility/availability of healthcare services (LAAHCS) was assessed with a composite score using 16 questions. Frailty symptomatology refers to the absence or aggregation/presence of multiple symptoms 1-4 for populations aged 50+ years. It was measured using four indicators: 'falling down', 'fear of falling down', 'dizziness, faints or blackouts' & 'fatigue'. Data were analyzed using the SPSS software package (IBM SPSS Statistics for Windows, version 25.0, IBM Corp., Armonk, NY, USA). Relative and absolute distributions of descriptive characteristics of participants were estimated, as weights were applied according to the study's composite multi-stage stratification sampling design, taking into account non-responses. Using the weights, the results were extrapolated to the actual estimated reference population of the countries. The prevalence and comparative respective 95% confidence intervals (95% CI) of the PHSU, HCSU and LAAHCS components were estimated. In the 27 countries, PHSUs, HCSUs and LAAHCSs were plotted as a spider diagram. The frequency of LAAHCS scores in relation to participant characteristics was estimated using the chi-square χ2 method. In addition, the mean PHSUs and HCSUs were assessed and compared across European regions or according to the frequency of LAAHCS scores using analysis of covariance (ANCOVA) that also estimated the respective 95% CIs for comparative purposes. Estimates were based on composite sample analysis using as covariates (potential confounders) the baseline characteristics of participants, such as sex, age distribution (years), education status (years), marital status, occupation, and chronic conditions or diseases. In the 11 countries, PHSUs and HCSUs were also depicted on a spider graph. Finally, comparisons of PHSUs and HCSUs according to different participant characteristics were examined using multivariate analysis of covariance. Excluding the current characteristic each time, the covariates used were gender, age (year categories), education (year categories), living status, chronic diseases, retirement status, income, and European regions (polynomial trends in the classified characteristics were assessed).According to the results of the present study, participants from Central European countries were found to have significantly higher mean PHSU and HCSU values than their counterparts in the northern and southern regions, (p < 0.05) and also showed a greater difference between the two values (29.3, 95%CI: 28.6-30.1). The overall mean PHSU score was 39.9 (95%CI: 39.4-40.4) and the mean HCSU score was 12.4 (95%CI: 12.2-12.7). Women had higher mean PHSUs and HCSUs (p < 0.001); as age increased, PHSUs decreased and HCSUs increased (p < 0.001). Better educated participants appear to have higher mean PHSUs and HCSUs (p < 0.001). In addition, both of the above scores increase with the presence of chronic diseases (p < 0.001).Southern countries had lower use of preventive services and higher use of other health services compared to northern countries, with a significant lack of convergence. In addition, the use of preventive health services decreased, while the use of secondary care services increased during the period of economic crisis and austerity. Southern European countries had a significantly higher prevalence of lack of accessibility. There was an increase in the prevalence of lack of accessibility/availability of health services from 2004/5 to 2019/20.Finally participants with 3-4 symptoms of frailty versus those with none appeared to have significantly higher health service prevention and utilisation scores (p-trend≤0.001). At the same time, they have a significantly smaller discrepancy between the two types of services. The range (gap) is less than double in prevention-use between the two groups and thus the multiple presence of fragility symptoms determines higher use of both types of services. In conclusion, there is a strong association between comorbidity, increasing age, educational level and retirement on the one hand, and increased use of health services on the other hand. In addition, our findings suggest that health inequalities increase in times of crisis and fragility is associated with increased use of health services. The use of health services is a major issue in terms of public health policy making. Therefore, health policy interventions need to prioritise accessibility and expand health coverage and preventive services, reducing the vulnerability of the ageing population.

Η παρούσα μελέτη είχε ως στόχο να αξιολογήσει την εκτίμηση υγείας και να συγκρίνει τη χρήση των προληπτικών και άλλων υπηρεσιών υγείας και το κόστος ή τη διαθεσιμότητα σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης, πριν και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης.Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη ελήφθησαν από το Wave 8 (2019/2020), (Release data 8.0.0/10.02.2022), της «Έρευνας για την Υγεία, Γήρανση και Σύνταξη στην Ευρώπη» (‘Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe – SHARE’, http://www.share-project.org/home0.html) (Börsch-Supan, 2022; Bergmann & Börsch-Supan, 2021; Börsch-Supan et al., 2013), με μέγεθος δείγματος 46.106 ατόμων ηλικίας ≥50 ετών σε 27 χώρες: Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος, Τσεχική Δημοκρατία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία,Ισπανία, Ιταλία, Σουηδία, Ελβετία, καθώς και το Ισραήλ (Borsch-Supan et al., 2005; Börsch-Supan et al., 2013), και τα δεδομένα του Wave 1 (2004/5), με 16.120 ενήλικες ηλικίας 50+ ετών σε 11 χώρες: Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Ισπανία, Σουηδία και Ελβετία., προσαρμοσμένο ώστε να αντιπροσωπεύει πληθυσμό N=180.886.962 ατόμων βάσει σταθμίσεων επιλογής (weights). Γενικότερα το συνολικό δείγμα μελέτης συγκρότησαν αντιπροσωπευτικά, στρωματοποιημένα, σύνθετα δείγματα ενηλίκων, επιλεγμένα αναλογικά σε κάθε χώρα με δειγματοληψία πιθανοτήτων. Από την έναρξη της μελέτης (Κύμα 1, 2004/5) πληθυσμό-στόχο αποτελούσαν τα νοικοκυριά και κατ’ επέκταση τα μέλη τους, όπου τουλάχιστον ένα μέλος ήταν 50+ ετών (Bergmann & Börsch-Supan, 2021; Börsch-Supan, 2022).Η έρευνα οργανώθηκε & συντονίζεται από το Ερευνητικό Ινστιτούτο του Mannheim-Γερμανία και αποτελεί συλλογική προσπάθεια διεπιστημονικών, εθνικών & διακρατικών ομάδων εργασίας (την Ελληνική ομάδα αποτελούν μέλη των Πανεπιστημίων Παντείου, Πειραιά και Κρήτης). Με προσωπική συνέντευξη μέσω Η/Υ έγινε η λήψη του ερωτηματολογίου CAPI, αποτελούμενο από 31 θεματικές ενότητες (modules) όπως τα δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων (ή των μελών του νοικοκυριού ή των πληρεξούσιων τους), τα κοινωνικά δίκτυα, τη φυσική & ψυχική υγεία, την απασχόληση και τη σύνταξη, την γνωστική λειτουργία κ.α. ή μετρήσεις όπως τη δύναμη χειρολαβής ή την ταχύτητα βάδισης. Σε ορισμένες ενότητες, προεπιλεγμένες κάρτες βοηθούσαν στην κατανόηση, στην άμεση και αξιόπιστη απάντηση των ερωτήσεων (Crimmins et al., 2011). Το σκορ χρήσης προληπτικών υπηρεσιών υγείας (PHSUs) και το σκορ χρήσης υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης (HCSUs) προέκυψαν ως σύνθετη τιμή από τις απαντήσεις σε 12 και 16 ερωτήσεις αντίστοιχα, σε κλίμακα που κυμαίνεται από 0 έως 100. Οι εκτιμήσεις βασίστηκαν σε σύνθετο σχεδιασμό μελέτης. Η έλλειψη προσβασιμότητας/διαθεσιμότητας στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης (LAAHCS) μετρήθηκε ως σύνθετη βαθμολογία χρησιμοποιώντας 16 ερωτήσεις.Η συμπτωματολογία της Ευθραυστότητας αφορά την απουσία ή την άθροιση/παρουσία πολλαπλών συμπτωμάτων 1-4 για πληθυσμούς 50+ ετών. Η μέτρηση έγινε με την χρήση τεσσάρων δεικτών: «Πτώσεις», «Φόβος για πτώσεις», «Ζάλη, λιποθυμίες ή σκοτοδίνη», «Εξάντληση». Τα δεδομένα αναλύθηκαν με τη χρήση του πακέτου λογισμικού SPSS (IBM SPSS Statistics for Windows, έκδοση 25.0, IBM Corp., Armonk, NY, USA). Εκτιμήθηκαν οι σχετικές και απόλυτες κατανομές των περιγραφικών χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων, καθώς εφαρμόστηκαν βάρη σύμφωνα με το σύνθετο σχέδιο δειγματοληψίας διαστρωμάτωσης πολλαπλών σταδίων της μελέτης, λαμβάνοντας υπόψη τις μη απαντήσεις. Χρησιμοποιώντας τα βάρη, τα αποτελέσματα γενικεύθηκαν στον πραγματικό εκτιμώμενο πληθυσμό αναφοράς των χωρών. Εκτιμήθηκε ο επιπολασμός και τα αντίστοιχα 95% διαστήματα εμπιστοσύνης (95% CI) των συνιστωσών PHSU, HCSU και LAAHCS. Στις 27 χώρες, οι PHSUs, HCSUs και LAAHCSs απεικονίστηκαν ως διάγραμμα αράχνης. Η συχνότητα βαθμολογίας των LAAHCS σε σχέση με τα χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων εκτιμήθηκε με βάση τη μέθοδο χ2 (chi-square). Επιπλέον, οι μέσοι όροι PHSUs και HCSUs αξιολογήθηκαν και συγκρίθηκαν μεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών ή σύμφωνα με τη συχνότητα βαθμολογίας του LAAHCS, χρησιμοποιώντας ανάλυση συνδιακύμανσης (ANCOVA) που εκτίμησε επίσης τις αντίστοιχες 95% CIs για συγκριτικούς λόγους. Οι εκτιμήσεις βασίστηκαν σε ανάλυση σύνθετων δειγμάτων χρησιμοποιώντας ως συμμεταβλητές (covariates) (δυνητικοί συγχυτικοί παράγοντες) βασικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων, όπως το φύλο, η κατανομή της ηλικίας (έτη), η κατάσταση εκπαίδευσης (έτη), η οικογενειακή κατάσταση, το επάγγελμα και οιχρόνιες παθήσεις ή ασθένειες.Στις 11 χώρες, οι PHSUs και οι HCSUs απεικονίστηκαν επίσης σε ένα γράφημα αράχνης. Τέλος, οι συγκρίσεις των PHSUs και HCSUs σύμφωνα με τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων εξετάστηκαν με τη χρήση πολυμεταβλητής ανάλυσης συνδιακύμανσης. Εξαιρώντας κάθε φορά το τρέχον χαρακτηριστικό, οι συνδιαλλακτικοί παράγοντες που χρησιμοποιήθηκαν ήταν το φύλο, η ηλικία (κατηγορίες ετών), η εκπαίδευση (κατηγορίες ετών), η κατάσταση διαβίωσης, οι χρόνιες ασθένειες, η κατάσταση συνταξιοδότησης, το εισόδημα και οι ευρωπαϊκές περιφέρειες (αξιολογήθηκαν πολυωνυμικές τάσεις στα ταξινομημένα χαρακτηριστικά).Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας οι συμμετέχοντες από τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης βρέθηκαν να έχουν σημαντικά υψηλότερες μέσες τιμές PHSU και HCSU από ό,τι οι ομόλογοι τους στις βόρειες και νότιες περιοχές, (p < 0,05) και επίσης παρουσίασαν μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των δύο τιμών (29,3, 95%CI: 28,6-30,1). Η συνολική μέση βαθμολογία PHSU ήταν 39,9 (95%CI: 39,4-40,4) και η μέση βαθμολογία HCSU 12,4 (95%CI: 12,2-12,7). Οι γυναίκες έχουν υψηλότερο μέσο όρο PHSUs και HCSUs (p < 0,001)- όσο αυξάνεται η ηλικία, ο PHSUs μειώνεται και ο HCSUs αυξάνεται (p < 0,001). Οι καλύτερα μορφωμένοι συμμετέχοντες φαίνεται να έχουν υψηλότερους μέσους όρους PHSUs και HCSUs (p < 0,001). Επιπλέον, και οι δύο παραπάνω βαθμολογίες αυξάνονται με την παρουσία χρόνιων ασθενειών (p < 0,001).Οι νότιες χώρες είχαν χαμηλότερη χρήση των προληπτικών υπηρεσιών και υψηλότερη χρήση άλλων υπηρεσιών υγείας σε σύγκριση με τις βόρειες χώρες, με σημαντική έλλειψη σύγκλισης. Επιπλέον, η χρήση των προληπτικών υπηρεσιών υγείας μειώθηκε, ενώ η χρήση των υπηρεσιών δευτεροβάθμιας περίθαλψης αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της περιόδου οικονομικής κρίσης και λιτότητας. Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης είχαν σημαντικά υψηλότερο επιπολασμό έλλειψης προσβασιμότητας. Παρατηρήθηκε αύξηση της συχνότητας έλλειψης προσβασιμότητας/διαθεσιμότητας στις υπηρεσίες υγείας από το 2004/5 έως το 2019/20.Τέλος συμμετέχοντες με 3-4 συμπτώματα ευθραυστότητας έναντι εκείνων με κανένα, φαίνεται να έχουν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία πρόληψης και χρήσης υπηρεσιών υγείας (p-trend<0,001). Παράλληλα, έχουν σημαντικά μικρότερη απόκλιση μεταξύ των δυο ειδών υπηρεσιών. Το εύρος (gap) είναι υποδιπλάσιο στη πρόληψη-χρήση μεταξύ των δυο ομάδων, άρα η πολλαπλή παρουσία συμπτωμάτων ευθραυστότητας καθορίζει υψηλότερη χρήση και των δυο ειδών υπηρεσιών. Συμπερασματικά, παρατηρείται ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της συννοσηρότητας, της αύξησης της ηλικίας, του μορφωτικού επιπέδου και της συνταξιοδότησης αφενός, και της αυξημένης χρήσης υπηρεσιών υγείας αφετέρου. Επιπρόσθετα τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι οι ανισότητες στην υγεία αυξάνονται σε περιόδους κρίσης και η ευθραυστότητα συνδέεται με αυξημένη χρήση υπηρεσιών υγείας. Η χρήση των υπηρεσιών υγείας αποτελεί μείζον ζήτημα όσον αφορά τη διαμόρφωση πολιτικής δημόσιας υγείας. Ως εκ τούτου, οι παρεμβάσεις πολιτικής υγείας είναι αναγκαίο να δώσουν προτεραιότητα στην προσβασιμότητα και να επεκτείνουν την υγειονομική κάλυψη και τις υπηρεσίες πρόληψης, μειώνοντας την ευαλωτότητα του γηράσκοντος πληθυσμού.