Παιδιά με αναπτυξιακή διαταραχή στο σχολείο: εκτίμηση της συμπερίληψης στο εκπαιδευττικό σύστημα μέσω ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών αξιολόγησης της γνώμης των εκπαιδευτικών και συσχέτιση με ειδικά χαρακτηριστικά της διαταραχής

Abstract

One of the most important challenges faced by the educational systems internationally is the creation of an inclusive school with the aim of active and equal participation of all students without exception and the acceptance of diversity. Teachers are at the center of educational policy implementation. The purpose of this PhD thesis was to investigate the opinions of in-service and preservice teachers toward the inclusion of students with autism spectrum disorder in mainstream school and their self-efficacy beliefs regarding their ability to teach students with ASD. Additionally, it was examined whether the profiles of emotional and behavioral problems of children with ASD, from a dual source of information (teachers-parents), influence teachers' perceptions about inclusion. This is a cross-sectional study. The population of the study consisted of (N=543) primary education teachers of all specialties, (N=310) students of the Pedagogical Departments of Elementary and Preschool Education of Demokriteio University of Thrace and parents of children with ASD (N=143), who completed anonymous self-report questionnaires that included: the adapted from Larrivee and Antonak Scale of Teachers' Opinions Relative to the Inclusion of Students with ASD (ORI-ASD), the adapted from Tschannen-Moran & Woolfolk-Hoy, Teachers' Sense of Teaching Self-Efficacy Scale (TSES-ASD), Child Behavior Checklist for Ages 1½-5 (CBCL/1½-5), the Caregiver-Teacher Report Form (C-TRF 1½-5), the Child Behavior Checklist for Ages 6-18 (CBCL/6-18), and the Teacher’s Report Form (TRF). The study contributes useful data related to the validity and reliability of the ORI and TSES questionnaires adapted specifically for students with ASD. The adapted ORI-ASD retained 20 of the 25 items of the original questionnaire, which was used with students with special educational needs, in general, and revealed three factors compared to the original four factors. Exploratory factor analysis for the modified Teacher Self-Efficacy in Teaching Students with ASD (TSES-ASD) in the mainstream school yielded one factor in both in-service and pre-service teachers that included all 12 items scale. From the analysis of the results, it emerged that 448 participants (51.4%) are positive while 423 participants (48.6%) are negative towards the inclusion of students with ASD in the general school. More specifically, the kindergarten teachers and teachers who participated in the present study generally had positive views regarding the inclusion of students with ASD in the general classroom, while on the contrary, pre-service teachers were negative. Furthermore, the influence of various factors, such as gender, teaching experience, sense of teaching self-efficacy in shaping positive or negative attitudes towards inclusion was investigated. The teacher's self-efficacy emerged as an important predictor of his/her attitudes towards inclusion (β=.399, p<.001) and specifically, the more effective the teacher thinks he/she is in teaching students with ASD, the more positive his/her attitudes towards inclusion. In addition, it was examined whether the emotional and behavioral problems of children with ASD, from a dual source of information (teachers-parents), influence teachers' perceptions regarding inclusion. Kindergarten teachers and teachers identified more internalizing, externalizing, and behavior problems compared to parents of students with ASD. The evaluation of students' behavioral and emotional problems for the age group 1½-5 years showed that teachers who declare a more positive belief of the benefit of academic progress, social inclusion and have a more positive belief about classroom management at the same time recognize fewer problems of stress- depression, anxiety-depression, aggression, and oppositional-defiant behavior. In contrast, in the sample of 106 students aged 6 years and older, there is no statistically significant correlation between teachers' perceptions of inclusion and their assessment of behavior. Finally, the majority of participants (94.12%) consider the existence of a parallel support teacher as a necessary condition for the implementation of inclusive education in practice. The present study highlights the decisive importance of teachers' views on inclusion but also their beliefs regarding their ability to teach students with the autism spectrum and offers the impetus for further study and reflection not only on increasing participation but also the reduction of exclusion from general school. Also, the findings can contribute to the design and implementation of teacher awareness and training programs as well as to the enrichment of students' curricula so that the effort to implement inclusive education is organized, targeted and effective.

Μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα εκπαιδευτικά συστήματα διεθνώς είναι η δημιουργία ενός συμπεριληπτικού σχολείου με στόχο την ενεργή και ισότιμη συμμετοχή όλων των μαθητών ανεξαιρέτως και την αποδοχή της διαφορετικότητας. Οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται στο επίκεντρο της εφαρμογής της εκπαιδευτικής πολιτικής. Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν η διερεύνηση των απόψεων εν ενεργεία εκπαιδευτικών και προπτυχιακών φοιτητών όσον αφορά τη συμπερίληψη μαθητών με διαταραχή του φάσματος του αυτισμού στο γενικό σχολείο και τις πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας σχετικά με την ικανότητά τους να διδάσκουν μαθητές με ΔΑΦ. Επιπρόσθετα, εξετάστηκε αν τα προβλήματα συμπεριφοράς και συναισθήματος των παιδιών με ΔΑΦ, από διπλή πηγή πληροφοριών (εκπαιδευτικοί-γονείς), επηρεάζουν τις απόψεις των εκπαιδευτικών αναφορικά με τη συμπερίληψη. Πρόκειται για μία συγχρονική έρευνα. Τον πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσαν εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης όλων των ειδικοτήτων (Ν=543), φοιτητές των Παιδαγωγικών Τμημάτων Δημοτικής και Προσχολικής Εκπαίδευσης του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης (Ν=310) και γονείς παιδιών με ΔΑΦ (Ν=142), οι οποίοι συμπλήρωσαν ανώνυμα ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς που περιλάμβαναν: την Κλίμακα Απόψεων Εκπαιδευτικών αναφορικά με τη Συμπερίληψη Μαθητών με ΔΑΦ στο Γενικό Σχολείο (ORI), την Κλίμακα Αίσθησης Διδακτικής Αυτοαποτελεσματικότητας Εκπαιδευτικών (TSES), τη Λίστα Ελέγχου Παιδικής Συμπεριφοράς (ΛΕΠΣ) για ηλικίες 1½-5 ετών, τη Φόρμα Αναφοράς για τον/τη Νηπιαγωγό/βρεφονηπιοκόμο για παιδιά 1½-5 (ΦΑΝ), το Ερωτηματολόγιο για γονείς (CBCL 6-18) και το Ερωτηματολόγιο για εκπαιδευτικούς (TRF 6-18). Η μελέτη παρέχει χρήσιμα δεδομένα που σχετίζονται με την εγκυρότητα και την αξιοπιστία των ερωτηματολογίων ORI και TSES προσαρμοσμένα ειδικά για μαθητές με ΔΑΦ. Το προσαρμοσμένο ORI-ASD διατήρησε τα 20 από τα 25 στοιχεία του αρχικού ερωτηματολογίου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε σε μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, γενικά, και ανέδειξε τρεις παράγοντες συγκριτικά με τους τέσσερις παράγοντες των δημιουργών. Η διερευνητική ανάλυση παραγόντων για το τροποποιημένο ερωτηματολόγιο TSES-ASD για την αυτοαποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών στη διδασκαλία μαθητών με ΔΑΦ στο γενικό σχολείο, έδωσε έναν παράγοντα τόσο στο δείγμα των δασκάλων, όσο και στο δείγμα νηπιαγωγών και φοιτητών, ο οποίος συμπεριλάμβανε και τα 12 στοιχεία της κλίμακας. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων προέκυψε ότι 448 συμμετέχοντες (51,4%) είναι θετικά διακείμενοι ενώ 423 συμμετέχοντες (48,6%) είναι αρνητικοί απέναντι στη συμπερίληψη των μαθητών με ΔΑΦ στο γενικό σχολείο. Πιο συγκεκριμένα, οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι που συμμετείχαν στην παρούσα μελέτη είχαν, γενικά, θετικές απόψεις αναφορικά με τη συμπερίληψη μαθητών με ΔΑΦ στη γενική τάξη, ενώ αντιθέτως, οι φοιτητές ήταν αρνητικά διακείμενοι.Περαιτέρω, διερευνήθηκε η επίδραση ποικίλων παραγόντων, όπως για παράδειγμα, του φύλου, της διδακτικής εμπειρίας, της αίσθησης διδακτικής αυτοαποτελεσματικότητας στη διαμόρφωση θετικών ή αρνητικών απόψεων απέναντι στη συμπερίληψη. Η αυτοαποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού αναδείχτηκε σημαντικός προγνωστικός παράγοντας των απόψεων απέναντι στην συμπερίληψη (β=.399, p<.001) και συγκεκριμένα, όσο πιο αποτελεσματικός θεωρεί ο εκπαιδευτικός ότι είναι στη διδασκαλία μαθητών με ΔΑΦ, τόσο θετικότερη είναι η στάση του απέναντι στη συμπερίληψη. Επιπρόσθετα, εξετάστηκε αν τα συναισθηματικά και τα προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών με ΔΑΦ, από διπλή πηγή πληροφοριών (εκπαιδευτικοί-γονείς), επηρεάζουν τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών αναφορικά με τη συμπερίληψη. Οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι εντόπισαν περισσότερα εσωτερικευμένα, εξωτερικευμένα και συμπεριφορικά προβλήματα συγκριτικά με τους γονείς μαθητών με ΔΑΦ. Η αξιολόγηση των προβλημάτων συμπεριφοράς και συναισθήματος των μαθητών για την ηλικιακή ομάδα 1½-5 ετών έδειξε ότι οι εκπαιδευτικοί που δηλώνουν θετικότερη πεποίθηση του οφέλους της ακαδημαϊκής προόδου, της κοινωνικής ένταξης και έχουν πιο θετική πεποίθηση σχετικά με τη διαχείριση τάξης ταυτόχρονα αναγνωρίζουν λιγότερα προβλήματα άγχους-κατάθλιψης, ανησυχίας-κατάθλιψης, επιθετικότητας, και εναντιωματικής-προκλητικής συμπεριφοράς. Αντιθέτως, στο δείγμα των 106 μαθητών ηλικίας 6 ετών και άνω, δεν υπάρχει κάποια στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ αντιλήψεων των εκπαιδευτικών για τη συμπερίληψη και την αξιολόγηση της συμπεριφοράς τους. Τέλος, η πλειονότητα των συμμετεχόντων (94,12%) θεωρεί ως απαραίτητη προϋπόθεση την ύπαρξη εκπαιδευτικού παράλληλης στήριξης για την υλοποίηση της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης στην πράξη. Η παρούσα μελέτη αναδεικνύει την αποφασιστική σημασία των απόψεων των εκπαιδευτικών για τη συμπερίληψη αλλά και των πεποιθήσεων που διαθέτουν αναφορικά με την ικανότητά τους να διδάσκουν μαθητές που έχουν διαγνωστεί στο φάσμα του αυτισμού και προσφέρει το έναυσμα για περαιτέρω μελέτη και προβληματισμό όχι μόνο για την αύξηση της συμμετοχής αλλά και τη μείωση του αποκλεισμού από το γενικό σχολείο. Επίσης, τα ευρήματα μπορούν να συνεισφέρουν στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων ευαισθητοποίησης και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, όπως επίσης και στον εμπλουτισμό των προγραμμάτων σπουδών των φοιτητών, ώστε η προσπάθεια εφαρμογής της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης να είναι οργανωμένη, στοχευμένη και αποτελεσματική.