Το εικονογραφικό πρόγραμμα του Καθολικού της Μονής των Αγίων Τεσσαρακόντα μαρτύρων στα Χρύσαφα Λακωνίας (1620), έργο του ζωγράφου Γεωργίου Μόσχου: συμβολή στη μεταβυζαντινή ζωγραφική του 17ου αι.

Abstract

The recorded katholikon of the Monastery of the Four Holy Martyrs in Chrysafa, Laconia, was created in 1620 by the painter Georgios Moschos, who emerges as an independent and complete artistic personality, with an influence on the artistic production of wall paintings until his last moment. The painter Georgios Moschos together with his brother Dimitrios were active in a period of about 40 years, during which they created monuments, mainly of the Peloponnese. The Moschoi brothers appear with seven signed works. From this artistic activity, Georgios Moschos stands out, since from around 1610, according to the foundational inscriptions, he signs the largest wall-painting ensembles, while some more are attributed to him, which are presented in this doctoral thesis. The art of the painter Georgios Moschos is explored and his artistic production is illuminated based on his signature work. In the context of the examination of his signed and attributed works, some more mural sets are documented in his workshop. The thesis is structured in nine chapters. In the first, the historical context of the Monastery is captured starting from the old Monastery, at the confluence of the Oinountos river and the Sofroni stream and the foundation of the new one in 1615. Also, the information given by the founding inscription is analyzed and the other inscriptions are read and scratches. The second chapter provides information on the architecture of the katholikon. In the third, the layout of the pictorial program is presented. In the fourth, there is an extensive pictorial analysis of the individual pictorial cycles in relation to the works of the Moscho brothers and Dimitrios Kakavas. In the fifth and sixth chapters, which concern style, composition, space, form, and decorative matters. The seventh chapter presents the artistic activity in the Peloponnese during the 17th century and its economic development, as early as the second half of the 16th century, which laid the foundations for the artistic creation of Georgios Moschos and the parallel workshop of Dimitrios Kakavas, as and for the importance of the former Venetian-occupied city of Nafplion. In the eighth chapter there is an extensive consideration of the work of the Moscho brothers focusing particularly on the individual work of Georgios, as the monuments they created based on the signed works are examined in chronological order and estimates are given for works of Georgios Moschos, which have not been highlighted in earlier works investigations and do not bear his signature, but are attributed to his laboratory. In the ninth chapter, an approach to the formation of the visual idiom of Georgios Moschos is attempted, as reflected in the pictorial work of the katholikon of the Agioi Tessarakontas Monastery. n the subsections that follow, the evolution of Georgios Moschos' artistic style is described, while an attempt is made to document the elements of his art, his origins, as well as the recording of the innovations he introduced. Afterwards, reference is made to the impact of the work of Georgios Moschos on the post-Byzantine wall painting of the Peloponnese in the 17th century. The thesis concludes with the influences received by Georgios Moschos during the execution of his pictorial work in the katholikon of the Agioi Tessarakontas Monastery in relation to the schools and artistic trends of the time.

Το κατάγραφο καθολικό της Μονής των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων στα Χρύσαφα Λακωνίας, φιλοτεχνήθηκε το 1620 από το ζωγράφο Γεώργιο Μόσχο, ο οποίος αναδεικνύεται σε μια ανεξάρτητη και ολοκληρωμένη καλλιτεχνική προσωπικότητα, με επιρροή στην εικαστική παραγωγή έργων εντοίχιας ζωγραφικής μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα στην Πελοπόννησο. Ο ζωγράφος Γεώργιος Μόσχος μαζί με τον αδελφό του Δημήτριο δραστηριοποιούνται σε μια περίοδο περίπου 40 ετών, κατά την οποία φιλοτέχνησαν μνημεία, κατά κύριο λόγο της Πελοποννήσου. Οι αδελφοί Μόσχοι εμφανίζονται με επτά ενυπόγραφα έργα. Από αυτή την καλλιτεχνική δραστηριότητα, ξεχωρίζει ο Γεώργιος Μόσχος, εφόσον από το 1610 περίπου, κατά τις κτητορικές επιγραφές, υπογράφει τα μεγαλύτερα τοιχογραφικά σύνολα, ενώ του αποδίδονται και κάποια ακόμα, που παρουσιάζονται στην παρούσα διδακτορική διατριβή. Διερευνάται η τέχνη του ζωγράφου Γεωργίου Μόσχου και με βάση το ενυπόγραφο έργο του φωτίζεται η καλλιτεχνική του παραγωγή. Στο πλαίσιο της εξέτασης των ενυπόγραφων και αποδιδόμενων έργων του, κατακυρώνονται τεκμηριωμένα στο εργαστήριό του κάποια ακόμη τοιχογραφικά σύνολα. Η διατριβή διαρθρώνεται σε εννέα κεφάλαια. Στο πρώτο αποτυπώνεται το ιστορικό πλαίσιο της Μονής ξεκινώντας από την παλαιά Μονή, στη συμβολή του ποταμού Οινούντος και του χειμάρρου Σωφρόνη και την ίδρυση της νέας το 1615. Επίσης, αναλύονται οι πληροφορίες, που μας δίνονται από την κτητορική επιγραφή, και διαβάζονται οι λοιπές επιγραφές και χαράγματα. Στο δεύτερο κεφάλαιο δίδονται πληροφορίες για την αρχιτεκτονική του καθολικού. Στο τρίτο παρουσιάζεται η διάταξη του εικονογραφικού προγράμματος. Στο τέταρτο γίνεται εκτενής εικονογραφική ανάλυση των επιμέρους εικονογραφικών κύκλων σε σχέση με τα έργα των αδελφών Μόσχων και του Δημητρίου Κακαβά. Στο πέμπτο και το έκτο κεφάλαιο, που αφορούν την τεχνοτροπία, τη σύνθεση, τον χώρο, τη μορφή, και τα διακοσμητικά θέματα. Στο έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζεται η καλλιτεχνική δραστηριότητα στην Πελοπόννησο κατά τον 17ο αιώνα και την οικονομική ανάπτυξή της, ήδη από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, η οποία έθεσε τις βάσεις για την καλλιτεχνική δημιουργία, του Γεωργίου Μόσχου και του παράλληλου εργαστηρίου του Δημητρίου Κακαβά, καθώς και για τη σημασία της πρώην βενετοκρατούμενης πόλης του Ναυπλίου. Στο όγδοο κεφάλαιο γίνεται μια εκτενής θεώρηση του έργου των αδελφών Μόσχων εστιάζοντας ιδιαιτέρως στο ατομικό έργο του Γεωργίου, καθώς εξετάζονται κατά χρονολογική σειρά τα μνημεία που φιλοτέχνησαν με βάση τα ενυπόγραφα έργα και δίνονται εκτιμήσεις για έργα του Γεωργίου Μόσχου, τα οποία δεν έχουν επισημανθεί σε παλαιότερες έρευνες και δεν φέρουν την υπογραφή του, αλλά αποδίδονται στο εργαστήριό του. Στο ένατο κεφάλαιο επιχειρείται μια προσέγγιση της διαμόρφωσης του εικαστικού ιδιώματος του Γεωργίου Μόσχου, όπως αποτυπώνεται στο εικονογραφικό έργο του καθολικού της Μονής Αγίων Τεσσαράκοντα. Στις υποενότητες, που ακολουθούν περιγράφεται η εξέλιξη του καλλιτεχνικού ύφους του Γεωργίου Μόσχου, ενώ επιχειρείται η τεκμηρίωση των στοιχείων της τέχνης του, οι καταβολές του, καθώς και η καταγραφή των καινοτομιών, που εισήγαγε. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στην απήχηση του έργου του Γεωργίου Μόσχου στην εντοίχια μεταβυζαντινή ζωγραφική της Πελοποννήσου του 17ου αιώνα. Η διατριβή ολοκληρώνεται με τις επιρροές που δέχτηκε ο Γεώργιος Μόσχος κατά την εκτέλεση του εικονογραφικού του έργου στο καθολικό της Μονής Αγίων Τεσσαράκοντα σε σχέση με τις σχολές και τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής.