Γυναίκες, τύπος και δημόσιος χώρος: όψεις της «γυναικείας σφαίρας» στον ελληνικό έντυπο λόγο του 19ου αιώνα

Abstract

The present thesis focuses on the dipole private/public and the highlighting of different facets of the “women’s sphere” in the Greek 19th century in a comparative context, as ideas that were conceived and evolved over time in Europe in the previous centuries are “exemplified” in the Greek public space. With the aid of the comparative research tools provided by the study of the European dimension of the “Woman Question” and methodologically applying the microscopic analysis of articles in the Greek Press, we aspired to bring to light the European substratum on which the “Speeches” on the “Woman Question” were founded in 19th century Greece, so as to comprehend those ideological ferments that defined the physiognomy of the “women’s sphere”, and which at the same time prepared the ground for the transformation of the Greek “public sphere” in the 20th century. In particular, it was sought to present the way in which the Greek Press of the 19th century, by publishing “Speech” of men and women, contributed to the “demarcation” of a space (social-political-cultural), in the context of which the Greek woman of that time had to perceive her subjectivity and determine the content of her action. For this reason, the study focused on published printed texts by male or female editors, who either claim for the female gender a more important position in the “public sphere”, giving it a share of literary and political publicity, or argue that the woman’s natural space is exclusively the private space of the house. Actually, by presenting different aspects of the “women’s sphere” through the Greek printed discourse of the 19th century, we were able to delve into the various versions of self-identification and hetero-identification of the female gender in the newly established Greek state and in the Greek community of Constantinople, highlighting at the same time their European ideological background, with the main goal of highlighting the Greek “polyphony” on the “Woman Question” as an integral element of the “polyphonic” European reality.

Η παρούσα διατριβή εστιάζει στο δίπολο ιδιωτικό/δημόσιο και στην ανάδειξη όψεων της «γυναικείας σφαίρας» του ελληνικού 19ου αιώνα σε ένα συγκριτολογικό περικείμενο, καθώς ιδέες που είχαν κυοφορηθεί και διαχρονικά εξελιχθεί στην Ευρώπη τους προηγούμενους αιώνες «παραδειγματοποιούνται» στον ελληνικό δημόσιο χώρο. Με τα ερευνητικά συγκριτικά εργαλεία που μας εξασφάλισε η μελέτη της «ευρωπαϊκής διάστασης» του «γυναικείου ζητήματος» και εφαρμόζοντας μεθοδολογικά τη μικροσκοπική ανάλυση σε ψηφίδες αρθρογραφίας του ελληνόφωνου Τύπου, φιλοδοξήσαμε να φέρουμε στο φως το ευρωπαϊκό υπόστρωμα στο οποίο θεμελιώθηκαν οι Λόγοι για το «γυναικείο ζήτημα» στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, έτσι ώστε να κατανοήσουμε τις ιδεολογικές εκείνες ζυμώσεις που καθόρισαν τη φυσιογνωμία της «γυναικείας σφαίρας», ενώ ταυτόχρονα προλείαναν το έδαφος για τον μετασχηματισμό της ελληνικής «δημόσιας σφαίρας» τον 20ό αιώνα. Ειδικότερα, επιδιώχθηκε να παρουσιαστεί ο τρόπος με τον οποίο ελληνόφωνα έντυπα του 19ου αιώνα, δημοσιεύοντας «Λόγους» αντρών και γυναικών, συνέβαλαν στην «οριοθέτηση» ενός χώρου (κοινωνικού-πολιτικού-πολιτισμικού), στο πλαίσιο του οποίου η Ελληνίδα εκείνης της εποχής όφειλε να αντιληφθεί την υποκειμενικότητά της και να καθορίσει το περιεχόμενο της δράσης της. Για τον λόγο αυτόν, η μελέτη επικεντρώθηκε σε δημοσιευμένα έντυπα κείμενα με συντάκτες άντρες ή γυναίκες, που είτε επαγγέλλονται για το γυναικείο φύλο μια περισσότερο σημαντική θέση στη «δημόσια σφαίρα», αποδίδοντας σε αυτό μερίδιο της λογοτεχνικής και πολιτικής δημοσιότητας, είτε υποστηρίζουν ότι ο φυσικός χώρος της γυναίκας είναι αποκλειστικά ο ιδιωτικός χώρος του οίκου. Ουσιαστικά, παρουσιάζοντας διαφορετικές όψεις της «γυναικείας σφαίρας» μέσω του ελληνικού έντυπου λόγου του 19ου αιώνα, μπορέσαμε να εμβαθύνουμε στις ποικίλες εκδοχές αυτοπροσδιορισμού και ετεροπροσδιορισμού του γυναικείου φύλου την εποχή αυτή στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος και στην ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης, αναδεικνύοντας παράλληλα το ευρωπαϊκό ιδεολογικό υπόβαθρο τους, με κύριο στόχο την ανάδειξη της ελληνικής «πολυφωνίας» για το «γυναικείο ζήτημα» ως αναπόσπαστου στοιχείου της «πολυφωνικής» ευρωπαϊκής πραγματικότητας.