Τεχνοεπιστημονικά δίκτυα και αγροτικές πολιτικές στην Ελλάδα: η περίπτωση των σπόρων και των χημικών λιπασμάτων στη σιτοπαραγωγή από το 1920 έως σήμερα

Abstract

The current study endeavors to undertake a historical reconstruction of Greek wheat production, positing it as a socio-technical system within the realm of agricultural production spanning from the interwar era to contemporary times. The methodological approach is situated within the fields of the History of Science and Technology, and Science and Technology Studies. The focal point of the analytical framework lies in the examination of technoscientific networks as pivotal determinants influencing the trajectory of wheat production in Greece. These technoscientific networks include both material arrangements and infrastructures, as well as historical actors who played a crucial role in shaping specific policies and directions. The dissertation is the first study that exclusively focuses on the history of wheat production in Greece, while simultaneously attempting to broaden the interpretive framework as reflected in the historiography of Greek agriculture. The analysis follows two pivotal subsystems that determined the directions of the socio-technical system of wheat production: seeds and chemical fertilizers. These constitute critical arenas of interaction among technoscientific networks, ultimately shaping the trajectory of wheat cultivation over the last 100 years. Within this framework, the role of science and technology in shaping and legitimizing relevant policies is examined, along with the terms negotiated for technical choices and the reliability of technologies. Additionally, the study explores how specific social and economic relationships were structured through technopolitics and how certain sociotechnical imaginaries, such as "productivity" and "quality", were constructed. The analysis stresses the critical role of interaction among technoscientific networks in shaping the relationship between farming communities and the environment, as well as material commitments to specific production systems.

Στην παρούσα μελέτη επιχειρείται η ιστορική ανασυγκρότηση της ελληνικής σιτοπαραγωγής ως ένα κοινωνικοτεχνικό σύστημα της αγροτικής παραγωγής από την περίοδο του μεσοπολέμου μέχρι σήμερα. Η προσέγγιση του θέματος γίνεται μέσω των πεδίων της Ιστορίας της Επιστήμης και της Τεχνολογίας, και των Σπουδών Επιστήμης και Τεχνολογίας. Στο επίκεντρο της ανάλυσης τοποθετούνται τα τεχνοεπιστημονικά δίκτυα ως κρίσιμοι παράγοντες διαμόρφωσης της πορείας που ακολούθησε η σιτοπαραγωγή στην Ελλάδα. Τα τεχνοεπιστημονικά δίκτυα περιλαμβάνουν τόσο τις υλικές διατάξεις και τις υποδομές, όσο και τους ιστορικούς πρωταγωνιστές οι οποίοι διαδραμάτισαν καίριο ρόλο ως προς τη συγκρότηση συγκεκριμένων πολιτικών και κατευθύνσεων. Η διατριβή αποτελεί την πρώτη μελέτη η οποία επικεντρώνεται αποκλειστικά στην ιστορία της σιτοπαραγωγής στην Ελλάδα ενώ, παράλληλα, αποτελεί μια προσπάθεια διεύρυνσης του ερμηνευτικού πλαισίου όπως αποτυπώνεται μέχρι στιγμής στην ιστοριογραφία της ελληνικής γεωργίας. Η ανάλυση ακολουθεί δυο κομβικά υποσυστήματα τα οποία καθόρισαν τις κατευθύνσεις του κοινωνικοτεχνικού συστήματος της σιτοπαραγωγής: τους σπόρους και τα χημικά λιπάσματα. Τα δύο αυτά υποσυστήματα αποτελέσαν τα κρίσιμα πεδία αλληλεπίδρασης μεταξύ των τεχνοεπιστημονικών δικτύων, που εν τέλει καθόρισαν την πορεία που ακολούθησε η καλλιέργεια του σιταριού τα τελευταία 100 χρόνια. Εντός αυτού του πλαισίου εξετάζεται ο ρόλος της επιστήμης και της τεχνολογίας στη συγκρότηση και τη νομιμοποίηση των σχετικών πολιτικών, οι όροι που διαπραγματεύτηκαν οι τεχνικές επιλογές και η αξιοπιστία των τεχνολογιών, το πώς διαμορφώθηκαν συγκεκριμένες κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις μέσω της τεχνοπολιτικής, καθώς και πώς δομήθηκαν συγκεκριμένα κοινωνικοτεχνικά φαντασιακά όπως αυτά της «παραγωγικότητας» και της «ποιότητας». Μέσα από την ανάλυση αναδεικνύεται για πρώτη φορά ο κρίσιμος ρόλος της αλληλεπίδρασης μεταξύ των τεχνοεπιστημονικών στη διαμόρφωση της σχέσης του αγροτικού κόσμου με το περιβάλλον, καθώς και στις υλικές δεσμεύσεις σε συγκεκριμένα συστήματα παραγωγής.