La géopolitique de la diaspora orthodoxe en France: territoire, pouvoir, identité

Abstract

Geopolitical analysis of the Orthodox Church has focused primarily on the historical link between Orthodoxy and the processes of nation-building and border making in the countries of Eastern Europe. But while these studies elaborate mainly on what is happening within the boundaries of the orthodox world in the East, they seem to ignore the position of the Orthodox Church in the West. Due to major geopolitical changes and important political, ideological and ecclesiological issues associated with the orthodox presence in the West, the study of the orthodox Diaspora can offer a new geopolitical understanding of the Orthodox Church in terms of institutional organization, territory, political power and national identity. Especially in the case of France, the Orthodox Church is subject to ideological identifications that surpass the traditional relations between nations, states and national churches in the orthodox world. In fact, what actually seems to be at stake inside the orthodox Diaspora in France is the way in which the Church is structured in relation to its national characteristics: why is there in France a multitude of national Orthodox Churches attached to the Eastern Patriarchates and not a single independent Orthodox Church? How are we to explain that some of these different national orthodoxies have been divided on their part into numerous parallel bishoprics attached to different Patriarchates? Is it possible that there are more criteria of ecclesiastical affiliation than that of the national origin of a diocese, parish or community and, if this is indeed the case, what are the geopolitical processes linked to it?

Οι γεωπολιτικές αναλύσεις της ορθόδοξης Εκκλησίας επικεντρώνονται κατά κύριο λόγο στη μελέτη της σχέσης μεταξύ ορθοδοξίας, εθνογένεσης και εδαφικής διαμόρφωσης των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης. Την ώρα όμως που οι μελέτες αυτές πραγματεύονται τον ορθόδοξο κόσμο εντός του χωρικού πλαισίου της Ανατολής, φαίνεται να αγνοούν την παρουσία της ορθόδοξης Εκκλησίας στη Δύση. Λόγω του εύρους των γεωπολιτικών ανακατατάξεων και της σημασίας των πολιτικών, ιδεολογικών και εκκλησιολογικών διακυβευμάτων που συνδέονται με την παρουσία των ορθοδόξων στη Δύση, η μελέτη της ορθόδοξης διασποράς μπορεί να προσφέρει μια καινούργια γεωπολιτική αντίληψη της ορθόδοξης Εκκλησίας σε ζητήματα που άπτονται της θεσμικής της οργάνωσης και της αλληλεπίδρασής της με τον γεωγραφικό χώρο, την πολιτική εξουσία και την εθνική ταυτότητα. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της Γαλλίας, η ορθόδοξη Εκκλησία υπόκειται σε ιδεολογικές ζυμώσεις που ξεπερνούν το πλαίσιο των παραδοσιακών σχέσεων μεταξύ Έθνους, Κράτους και Εθνικής Εκκλησίας που συναντάμε στον ορθόδοξο κόσμο της Ανατολής. Το ζήτημα συνεπώς που τίθεται είναι αυτό της διάρθρωσής της ορθόδοξης Εκκλησίας στη Γαλλία σε σχέση με τα εθνικά της χαρακτηριστικά: γιατί υπάρχει στη Γαλλία μια πλειάδα "εθνικών" ορθόδοξων Εκκλησιών που υπάγονται δικαιοδοτικά στα ορθόδοξα πατριαρχεία της Ανατολής και όχι μία ανεξάρτητη τοπική Εκκλησία; Πώς εξηγείται το ότι ορισμένες από αυτές τις "εθνικές" Εκκλησίες διασπάστηκαν σε επιμέρους επισκοπές οι οποίες προσχώρησαν σε διαφορετικά πατριαρχεία; Είναι δυνατό να υφίστανται στην ορθόδοξη διασπορά και άλλα κριτήρια εκκλησιαστικής υπαγωγής των διάφορων επισκοπών, ενοριών και κοινοτήτων πέραν της εθνικής τους καταγωγής; Και σε αυτές τις περιπτώσεις, ποιες είναι οι γεωπολιτικές δυναμικές που αναπτύσσονται;

Les analyses géopolitiques de l’Eglise orthodoxe se focalisent pour la plupart sur l’étude du lien entre orthodoxie, ethnogenèse et territorialisation étatique dans les pays où l’orthodoxie est majoritaire. Mais alors que ces analyses se limitent à l’intérieur du monde orthodoxe et ne sortent pas de son cadre territorial oriental, l’Eglise orthodoxe se trouve en Occident depuis presque un siècle. La diaspora orthodoxe, par la violence des changements géopolitiques qui l’ont affectée et l’importance des enjeux politiques, identitaires et ecclésiologiques auxquels elle s’est liée, a ouvert des pistes pour une nouvelle conception géopolitique de l’Eglise orthodoxe tant sur le plan de son organisation institutionnelle que sur celui de son rapport avec le territoire, le pouvoir politique et l’identité nationale. Dans le cadre d’un pays comme la France en particulier, l’Eglise orthodoxe est soumise à des considérations qui sortent du cadre des relations traditionnelles entre Nation, Etat et Eglise nationale. La question qui se pose donc est celle de la structuration de l’Eglise orthodoxe en France par rapport à ses caractéristiques nationales : pourquoi existe-il en France une multitude d’Eglises orthodoxes "nationales" superposées et rattachées aux Eglises patriarcales d’Orient et non pas une seule Eglise orthodoxe locale ? Pourquoi certaines orthodoxies "nationales" furent-elles partagées entre plusieurs diocèses parallèles et rattachés à différents Eglises patriarcales ? Est-il possible qu’il existe dans la diaspora d’autres critères d’appartenance ecclésiastique en plus du critère national et si oui, quelles sont les dynamiques géopolitiques qu’ils génèrent ?