Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στο επίκεντρο διεθνών ανακατατάξεων (1918-1972): εξωτερική πολιτική και οικουμενικός προσανατολισμός

Abstract

«Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στο επίκεντρο διεθνών ανακατατάξεων 1918-1972: Εξωτερική Πολιτική και Οικουμενικός Προσανατολισμός» Με την εργασία αυτή, προσεγγίζονται οι πολιτικές και διπλωματικές διεργασίες που επαναπροσδιόρισαν τη θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη σύγχρονη Τουρκική Δημοκρατία. Η έρευνα στο μεγαλύτερο μέρος της, στηρίζεται σε πρωτογενές υλικό η συλλογή του οποίου έγινε στο Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδος, στο Εθνικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας (National Archives) και στο Εθνικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών της Ουάσιγκτον (NARA), ενώ υλικό συλλέχθηκε και στη βιβλιοθήκη του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη, στη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη, στη Βιβλιοθήκη της Ιεράς Συνοδού της Εκκλησίας της Ελλάδος καθώς και στην Biblioteca Nazionale της Φλωρεντίας. Η δυναμική της έρευνας βασίστηκε σε τρία αλληλεξαρτούμενα επίπεδα ανάλυσης: α) στο ρόλο των πατριαρχών, β) σε εκείνον του κράτους στο έδαφος του οποίου εδρεύει το Πατριαρχείο και γ) στο σημαίνοντα ρόλο του διεθνούς συστήματος, κατά την περίοδο 1918-1972. Καταδεικνύεται έτσι η βαρύτητα της εξωτερικής πολιτικής, αναφορικά με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Η έκφραση πολιτικού λόγου εκ μέρους του Τουρκικού και του Ελληνικού κράτους αφ’ ενός καθώς και, των Η.Π.Α., της Μεγάλης Βρετανίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας ως κατεξοχήν δυτικών δυνάμεων της εποχής συγκριτικά με εκείνη της Ε.Σ.Σ.Δ. και του Ανατολικού Στρατοπέδου, αφ’ έτερου επέδρασε καθοριστικά στην πορεία του Πατριαρχείου κατά την εν λόγω περίοδο. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε επίσης στη μελέτη της οικουμενικής-εκκλησιαστικής διάστασης του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως όπως αυτή εκφράσθηκε κατά την προσέγγιση με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, την Αγγλικανική Εκκλησία και το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών. Πιο συγκεκριμένα η προσέγγιση με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αποτέλεσε το κορυφαίο γεγονός της πατριαρχίας Αθηναγόρα που επισφραγίσθηκε με την υπογραφή της άρσης των αναθεμάτων του σχίσματος μεταξύ της Αγίας Έδρας και Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1965 και την ανταλλαγή των επίσημων επισκέψεων του πάπα Παύλου του ΣΤ’ και του οικουμενικού πατριάρχη Αθηναγόρα στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη αντίστοιχα, (1967). Με τον τρόπο αυτό εγκαινιάσθηκε η περίοδος της φαναριώτικης εξωστρέφειας στα ίχνη της οποίας βάδισαν και οι διάδοχοι του Αθηναγόρα, πατριάρχες Δημήτριος και Βαρθολομαίος θέτοντας έτσι τέρμα στην εσωστρέφεια που εξωγενείς ως επί το πλείστον πολιτικές πιέσεις το είχαν αναγκάσει να περιέλθει. Αξίζει να σημειωθεί ότι η έρευνα έφερε στο φως στοιχεία και γεγονότα, πολλά εκ των οποίων είχαν διαστρεβλωθεί από τις κατά καιρούς πολιτικές και άλλες σκοπιμότητες αλλά και την πάροδο του χρόνου, αποκαθιστώντας έτσι την ιστορική πραγματικότητα.