Ο βυζαντινός οικισμός της Μεσσήνης (300-800 μ.Χ.): μετάβαση από την αρχαιότητα στον μεσαίωνα

Abstract

The present study systematically records the overall archaeological picture of an Early Byzantine provincial city in the south-western tip of the Greek peninsula as it is shaped and changed over five centuries of history, from 300 to 800 CE. What changes in a city from the end of the ancient world to the birth of a new medieval one? What is the archaeological evidence to this process and how can we record, organise and study it? Moreover, to what extent and in what ways do the changes we observe in the archaeological record reflect changes in the societies that produce the material culture we excavate? And, at the same time, how do these observed changes converse with our historiographical constructs for understanding the past? Specifically, the first objective was to create a synthetic representation of a settlement that lives and changes according to the needs of its inhabitants, always, of course, under the influence of large-scale events. A second, but equally important, objective was to record the functioning of an early Byzantine settlement, the recording of its buildings and monuments, through the production and preservation of relevant archaeological information. Overall, the study was an experiment in which early Byzantine Messina became a paradigm for the study of early Byzantine provincial settlements.

Στην παρούσα μελέτη καταγράφεται συστηματικά η συνολική αρχαιολογική εικόνα μιας επαρχιακής πρωτοβυζαντινής πόλης στο νοτιοδυτικό άκρο της Ελληνικής χερσονήσου, όπως αυτή διαμορφώνεται και αλλάζει στους πέντε αιώνες ιστορίας από το 300 περ. μ.Χ. και μέχρι και το 800 μ.Χ. Τί είναι αυτό που αλλάζει σε μια πόλη από το τέλος του αρχαίου κόσμου και στην πορεία προς τη γέννηση ενός νέου μεσαιωνικού; Ποιες είναι οι αρχαιολογικές ενδείξεις αυτής της διαδικασίας και πως μπορούμε να τις καταγράψουμε, να τις οργανώσουμε και να τις μελετήσουμε; Επιπλέον κατά πόσο και με ποιο τρόπο οι αλλαγές που παρατηρούμε στην αρχαιολογική καταγραφή εκφράζουν αλλαγές στις κοινωνίες που παράγουν τον υλικό πολιτισμό που εμείς ανασκάπτουμε; Και ταυτόχρονα με ποιο τρόπο συνομιλούν οι παρατηρούμενες αυτές αλλαγές με τις ιστοριογραφικές μας κατασκευές για την κατανόηση του παρελθόντος; Συγκεκριμένα, πρώτος στόχος υπήρξε η συνθετική παρουσίαση ενός οικισμού που ζει και αλλάζει σύμφωνα με τις ανάγκες των κατοίκων του, πάντοτε βέβαια κάτω από την επίδραση των γεγονότων της μεγάλης κλίμακας. Ένας δεύτερος αλλά εξίσου σημαντικός στόχος υπήρξε η αποτύπωση της λειτουργίας ενός πρωτοβυζαντινού οικισμού, η καταγραφή των κτηρίων και των μνημείων του, μέσα από την ανάδειξη και διάσωση των σχετικών αρχαιολογικών πληροφοριών. Συνολικότερα η μελέτη αποτέλεσε μια δοκιμή, όπου η πρωτοβυζαντινή Μεσσήνη καθίσταται ένα παράδειγμα για τη μελέτη των επαρχιακών πρωτοβυζαντινών οικισμών.

Die vorliegende Studie zeichnet systematisch das archäologische Gesamtbild einer frühbyzantinischen Provinzstadt an der Südwestspitze der griechischen Halbinsel nach, wie es sich in den fünf Jahrhunderten der Geschichte von 300 bis 800 n. Chr. herausgebildet und verändert hat. Was verändert sich in einer Stadt am Ende der antiken Welt und an der Schwelle zum Mittelalter? Welche archäologischen Zeugnisse gibt es für diesen Prozess und wie lassen sie sich erfassen, ordnen und erforschen? Inwieweit und auf welche Weise spiegeln die Veränderungen, die wir in den archäologischen Zeugnissen beobachten, die Veränderungen in den Gesellschaften wider, die die materielle Kultur hervorgebracht haben, die wir ausgraben? Und inwieweit stimmen diese Veränderungen mit unseren historiographischen Konstruktionen der Vergangenheit überein? Konkret bestand das erste Ziel in der zusammenfassenden Darstellung einer Siedlung, die nach den Bedürfnissen ihrer Bewohner lebt und sich verändert, natürlich immer unter dem Einfluss von Ereignissen größeren Ausmaßes. Ein zweites, ebenso wichtiges Ziel bestand darin, die Funktionsweise einer frühbyzantinischen Siedlung zu erfassen, ihre Gebäude und Denkmäler durch die Sammlung und Konservierung relevanter archäologischer Informationen aufzuzeichnen. Insgesamt war die Untersuchung ein Test, bei dem das frühbyzantinische Messina zu einem Paradigma für die Erforschung frühbyzantinischer Siedlungen in der Provinz wurde.