Βιολογικοί παράγοντες και θετική ψυχολογία: η επίδραση του ύπνου, της μεσογειακής διατροφής, του τρόπου ζωής και του στρες στην ευγνωμοσύνη, στην αισιοδοξία και στην ευτυχία

Abstract

Introduction: There is increasing interest within the scientific community regarding the relationship between aspects of Positive Psychology and various factors. The complex interaction between psychological and biological factors in understanding wellbeing has been highlighted and underlined, as it has become clear that many biological factors can influence the development and level of wellbeing through direct and indirect mechanisms, such as lifestyle, habits, diet, physical activity, and sleep quality. Regarding the Greek population, it appears that the number of studies on happiness and optimism has increased in recent years, while the topic of gratitude seems to be still unexplored. Aim: The aim of this work was to investigate the relationship between sleep, Mediterranean diet, physical activity, lifestyle and stress with gratitude, optimism and happiness. Methodology: This thesis consists of four studies: 1) A study on the translation and evaluation of the reliability and validity of the Short Gratitude, Resentment, and Appreciation Test (S-GRAT). Initially, a pilot study was conducted with fifty individuals to assess test-retest reliability, who were not included in the final sample. Subsequently, a convenience sample of 681 individuals from the Peloponnese region completed a questionnaire consisting of the Greek version of S- GRAT (S-GRAT-Gr), the Satisfaction with Life Scale (SWLS), the Subjective Happiness Scale (SHS), the Gratitude Questionnaire (GQ6), the International Personality Scale IPIP, and demographic information of the participants. 2) A cross-sectional study to investigate the relationship between gratitude, happiness, optimism, self-perception of health and perceived stress in relation to dietary habits, physical activity and sleep habits in a sample of 465 people from the general population of Laconia and Messinia. Participants completed a questionnaire consisting of the S-GRAT-Gr, SHS, SWLS, Perceived Stress Scale (PSS14), Life Orientation Test (GrLOT-R), Self-Rated Health (SRH), Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI), the dietary index MedDietScore, and demographic characteristics of the participants. 3) A cross-sectional study to investigate the relationships of the second study, in combination with biochemical indicators (glucose, urea, uric acid, Total Cholesterol, HDL, LDL, triglycerides, creatinine, total bilirubin, direct bilirubin, total albumin, Albumin, SGOT AST, SGPT ALT, γGT, CK, CKMB, iron, calcium, phosphorus, magnesium, potassium, sodium, alkaline phosphatase, LDH and CRP), in a sample of 151 individuals from the general population of Laconia and Messinia. 4) Four-week interventions focusing on gratitude, Mediterranean diet, physical activity and healthy sleep habits were conducted in a sample of 72 subjects, utilizing the 2nd Edition questionnaire. Results: The S-GRAT-Gr demonstrated good internal consistency and high test-retest reliability. Explanatory and confirmatory factor analyses confirmed the original three-dimensional scale structure. Convergent and discriminant validity tests found S-GRAT-Gr total score was significantly correlated with dimensions of IPIP. In addition, positive correlations were found with GQ-6, SHS and SWLS were found. S-GRAT-Gr score was found to have a unique impact on Life Satisfaction and Happiness beyond the basic taxonomies of personality and also beyond the GQ-6. According to the results of the second cross-sectional study, younger participants, unmarried individuals, those with a university education, and the unemployed were statistically significantly associated with higher perceived stress and lower optimism, while older participants and women were associated with higher scores in gratitude. The scores of the psychometric parameters investigated showed a statistically significant relationship with smoking, coffee, black tea, and alcohol, while the presence of a chronic disease was associated with self-rated health, perceived stress, sleep quality, and positive emotions. Moderate frequency of physical activity and low water consumption showed a statistically significant relationship with gratitude, while water consumption of more than 7 glasses per day was associated with self-rated health scores and subjective happiness. Higher scores on stress was statistically significantly and negatively correlated with gratitude, sleep quality, self-rated health, happiness, and optimism. Gratitude was statistically significantly, moderately, and positively associated with subjective happiness and optimism, and weakly and negatively associated with health and sleep quality. Self-rated health was positively associated with sleep quality, subjective happiness with optimism, while sleep quality was associated with both happiness and optimism. Chronic diseases were statistically significantly correlated with glucose, γGT, CRP, total and LDL cholesterol, SGPT, bilirubin, CK, CK–MB, and ALP. Smoking was statistically significantly associated with total and HDL cholesterol, high coffee consumption with CRP, iron, ALP, CK, and CK–MB, and high physical activity frequency with CRP, triglycerides, CK, and CK–MB. Moderate green tea consumption was associated with uric acid, creatinine, sodium, SGOT, CK, and CK–MB, while chamomile was correlated with glucose, sodium, total and LDL cholesterol, and albumin. Mountain tea was statistically significantly associated with uric acid, CRP, and bilirubin, while water was associated with potassium, iron, ALP, and SGOT. High stress levels were associated with lower levels of uric acid, LDL cholesterol, SGPT, and γGT levels. The multiple regression models showed that higher sodium levels significantly contribute to predicting gratitude, lower uric acid levels to predicting happiness, lower glucose levels and higher uric acid levels to predicting optimism, while higher uric acid levels and lower alkaline phosphatase levels to predicting sleep quality. Regarding the interventions, the results showed that physical activity significantly improved gratitude, happiness, and sleep quality, while also decreasing stress levels. The Mediterranean diet intervention improved gratitude and tended to increase subjective happiness. The gratitude intervention was shown to increase gratitude and decrease stress, while the sleep intervention significantly improved sleep quality only. Conclusions: Results indicate that the Greek version of the Revised Short Gratitude, Resentment, and Appreciation Test (S-GRAT-Gr) is a reliable and valid instrument for assessing dispositional gratitude in the Greek context. The sociodemographic characteristics, psychometric parameters, habits and lifestyle of the participants in this study demonstrated a significant interaction and influence on the biochemical profile of each population. Implementing interventions can improve gratitude and happiness scores, reduce stress, and enhance habits related to physical activity, diet, and sleep quality.

Εισαγωγή: Το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας για τη σχέση πτυχών της Θετικής Ψυχολογίας με διάφορους παράγοντες ολοένα αυξάνεται. Η περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ ψυχολογικών και βιολογικών παραγόντων για την κατανόηση της ευημερίας έχει τονιστεί και υπογραμμιστεί, καθώς έχει διαφανεί ότι πολλοί είναι οι βιολογικοί παράγοντες που δύνανται να επιδράσουν στην ανάπτυξη και στο επίπεδο της ευημερίας μέσω άμεσων και έμμεσων μηχανισμών, όπως ο τρόπος ζωής, οι συνήθειες, η διατροφή, η σωματική δραστηριότητα και η ποιότητα ύπνου. Όσον αφορά στον ελληνικό πληθυσμό, φαίνεται ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία αύξηση μελετών αναφορικά με την ευτυχία και αισιοδοξία, ενώ όσον αφορά στην ευγνωμοσύνη φαίνεται πως το πεδίο είναι ερευνητικά εξαιρετικά παρθένο. Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν η διερεύνηση της σχέσης του ύπνου, της μεσογειακής διατροφής, της άσκησης, του τρόπου ζωής και του στρες με την ευγνωμοσύνη, αισιοδοξία και ευτυχία. Μεθοδολογία: Η παρούσα διατριβή αποτελείται από 4 μελέτες: 1) Μελέτη για τη μετάφραση και αξιολόγηση της αξιοπιστίας και εγκυρότητας του The Short Gratitude, Resentment, and Appreciation Test (S-GRAT). Αρχικά πραγματοποιήθηκε πιλοτική μελέτη πενήντα ατόμων για τον έλεγχο αξιοπιστίας δοκιμασίας – επαναδοκιμασίας, οι οποίοι δεν συμπεριλήφθηκαν στο τελικό δείγμα και εν συνεχεία, δείγμα μη πιθανότητας 681 ατόμων της Περιφέρειας Πελοποννήσου συμπλήρωσε ερωτηματολόγιο, το οποίο αποτελείτο από την ελληνική εκδοχή του S-GRAT (S-GRAT-Gr), την Κλίμακα Ικανοποίησης Από τη Ζωή (SWLS), την Κλίμακα Υποκειμενικής Ευτυχίας (SHS), το Ερωτηματολόγιο Ευγνωμοσύνης (GQ6), τη Διεθνής Κλίμακα Προσωπικότητας IPIP και τα δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων. 2) Συγχρονική μελέτη για τη διερεύνηση της σχέσης της ευγνωμοσύνης, της ευτυχίας, της αισιοδοξίας, της αυτοαντίληψης της υγείας και του αντιλαμβανόμενου στρες, σε συνδυασμό με τις συνήθειες της διατροφής, άσκησης και ύπνου σε δείγμα 465 ατόμων του γενικού πληθυσμού της Λακωνίας και της Μεσσηνίας. Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγιο το οποίο αποτελείτο από το S-GRAT-Gr, την Κλίμακα SHS, SWLS, την Κλίμακα Αντιλαμβανόμενου Στρες (PSS14), το Τεστ Προσανατολισμού στη Ζωή (GrLOT-R), την Κλίμακα Αυτο-αξιολόγησης της Υγείας (SRH), τον Ελληνικό Δείκτη Ποιότητας Ύπνου του Pittsburgh (PSQI), τον Διατροφικό δείκτη MedDietScore και τα δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων. 3) Συγχρονική μελέτη για τη διερεύνηση των σχέσεων της δεύτερης μελέτης σε συνδυασμό με βιοχημικούς δείκτες (Σάκχαρο, Ουρία, Ουρικό οξύ, Ολική Χοληστερόλη, HDL, LDL, Τριγλυκερίδια, Κρεατινίνη, Ολική Χολερυθρίνη, Άμεση Χολερυθρίνη, Λευκώματα ολικά, Αλβουμίνη, SGOT AST, SGPT ALT, γGT, CK, CKMB, Σίδηρο, Ασβέστιο, Φώσφορο, Μαγνήσιο, Κάλιο, Νάτριο, Αλκαλική φωσφατάση, LDH και CRP), σε δείγμα 151 ατόμων του γενικού πληθυσμού της Λακωνίας και της Μεσσηνίας. 4) Διεξαγωγή παρεμβάσεων (ευγνωμοσύνης, Μεσογειακής Διατροφής, σωματικής δραστηριότητας και υγιεινών συνηθειών ύπνου) τεσσάρων εβδομάδων σε δείγμα 72 ατόμων, όπου έγινε χρήση του ερωτηματολογίου της 2ης μελέτης, πριν και μετά από κάθε παρέμβαση. Αποτελέσματα: Το S-GRAT-Gr παρουσίασε καλή αξιοπιστία εσωτερικής συνοχής και υψηλή αξιοπιστία δοκιμασίας – επαναδοκιμασίας. Η διερευνητική και επιβεβαιωτική ανάλυση επιβεβαίωσαν την αρχική δομή της κλίμακας τριών παραγόντων και η συγκλίνουσα εγκυρότητα επιβεβαιώθηκε μέσω των στατιστικά σημαντικών συσχετίσεων του σκορ στο S-GRAT-Gr με τις διαστάσεις του IPIP. Επιπρόσθετα, διαπιστώθηκαν θετικές συσχετίσεις με το GQ-6, την SHS και την SWLS. Η βαθμολογία του S-GRAT-Gr βρέθηκε να ερμηνεύει ένα σημαντικό ποσοστό της διακύμανσης του σκορ της SWLS και της SHS, πάνω και πέρα από την επίδραση των διαστάσεων της Προσωπικότητας, καθώς και από το GQ-6. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της δεύτερης συγχρονικής μελέτης, οι νεότεροι ηλικιακά συμμετέχοντες, οι άγαμοι, τα άτομα με πανεπιστημιακή εκπαίδευση και οι άνεργοι, συσχετίστηκαν στατιστικά σημαντικά με υψηλότερο σκορ στο αντιλαμβανόμενο στρες και χαμηλότερο στην αισιοδοξία, ενώ οι μεγαλύτεροι ηλικιακά και οι γυναίκες με υψηλότερο σκορ στην ευγνωμοσύνη. Το σκορ των ψυχομετρικών παραμέτρων που διερευνήθηκαν παρουσίασαν στατιστικά σημαντική σχέση με το κάπνισμα, τον καφέ, το μαύρο τσάι και το αλκοόλ και η παρουσία χρόνιου νοσήματος με το σκορ στην αυτοαξιολόγηση της υγείας, στο αντιλαμβανόμενο στρες, στην ποιότητα ύπνου και στα θετικά συναισθήματα. Η μέτρια συχνότητα άσκησης και η χαμηλή κατανάλωση νερού παρουσίασαν σημαντική στατιστικά σχέση με την ευγνωμοσύνη, ενώ η κατανάλωση νερού >7 ποτήρια ημερησίως με το σκορ στην αυτοαξιολόγηση της υγείας και στην υποκειμενική ευτυχία. Το υψηλότερο στρες συσχετίστηκε στατιστικά σημαντικά και αρνητικά με την ευγνωμοσύνη, την ποιότητα ύπνου, την αυτοαξιολόγηση της υγείας, την ευτυχία και την αισιοδοξία. Η ευγνωμοσύνη συσχετίστηκε στατιστικά σημαντικά, μέτρια και θετικά, με την υποκειμενική ευτυχία και την αισιοδοξία και χαμηλά και αρνητικά με την υγεία και την ποιότητα ύπνου. Η αυτοαξιολόγηση της υγείας συσχετίστηκε θετικά με την ποιότητα ύπνου, η υποκειμενική ευτυχία με την αισιοδοξία, ενώ η ποιότητα ύπνου με την ευτυχία και αισιοδοξία. Τα χρόνια νοσήματα συσχετίστηκαν στατιστικά σημαντικά με τη γλυκόζη, τη γGT, τη CRP, την ολική και LDL χοληστερόλη, τη SGPT, τη χολερυθρίνη, τη CK, τη CK–MB και την ALP. Το κάπνισμα συσχετίστηκε στατιστικά σημαντικά με την ολική και την HDL χοληστερόλη, η υψηλή κατανάλωση καφέ με τη CRP, τον σίδηρο, την ALP, τη CK και τη CK–MB και η υψηλή συχνότητα άσκησης με τη CRP, τα τριγλυκερίδια, τη CK και τη CK–MB. Η ήπια κατανάλωση πράσινου τσαγιού συσχετίστηκε με το ουρικό οξύ, την κρεατινίνη, το νάτριο, τη SGOT, τη CK και τη CK–MB, ενώ το χαμομήλι με τη γλυκόζη, το νάτριο, την ολική και LDL χοληστερόλη και τα λευκώματα. Το τσάι βουνού συσχετίστηκε στατιστικά σημαντικά με το ουρικό οξύ, τη CRP και τη χολερυθρίνη, καθώς και το νερό με το κάλιο, τον σίδηρο, την ALP και τη SGOT. Υψηλά επίπεδα στρες συσχετίστηκαν με χαμηλότερα επίπεδα ουρικού οξέος, LDL χοληστερόλης, SGPT και γGT. Τα μοντέλα πολλαπλής παλινδρόμησης έδειξαν ότι τα υψηλότερα επίπεδα νατρίου συμβάλλουν στατιστικά σημαντικά στην πρόβλεψη της ευγνωμοσύνης, τα χαμηλότερα επίπεδα ουρικού οξέος στην πρόβλεψη της ευτυχίας, τα χαμηλότερα επίπεδα γλυκόζης και το υψηλότερο ουρικό οξύ στην πρόβλεψη της αισιοδοξίας, ενώ τα υψηλότερα επίπεδα ουρικού οξέος και τα χαμηλότερα επίπεδα αλκαλικής φωσφατάσης στην πρόβλεψη της ποιότητας ύπνου. Αναφορικά με τις παρεμβάσεις, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η άσκηση βελτίωσε σημαντικά την ευγνωμοσύνη, την ευτυχία, την ποιότητα ύπνου και μείωσε τα επίπεδα του στρες. Η παρέμβαση Mεσογειακής διατροφής βελτίωσε την ευγνωμοσύνη, ενώ έτεινε να αυξήσει την υποκειμενική ευτυχία. Η παρέμβαση ευγνωμοσύνης έδειξε να αυξάνει την ευγνωμοσύνη και να μειώνει το στρες, ενώ αυτή του ύπνου βελτίωσε σημαντικά μόνο την ποιότητα ύπνου. Συμπεράσματα: Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι το S-GRAT-Gr είναι ένα αξιόπιστο και έγκυρο εργαλείο για την αξιολόγηση της ευγνωμοσύνης στο ελληνικό πλαίσιο. Τα κοινωνικό-δημογραφικά χαρακτηριστικά, οι ψυχομετρικές παράμετροι, οι συνήθειες και ο τρόπος ζωής των συμμετεχόντων της παρούσης διατριβής έδειξαν σημαντική αλληλεπίδραση και επιρροή στο βιοχημικό προφίλ του επιμέρους πληθυσμού. Διεξαγωγή παρεμβάσεων δύνανται να βελτιώσουν το σκορ στην ευγνωμοσύνη και στην ευτυχία, να μειώσουν το στρες, ενώ μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση συνηθειών άσκησης, διατροφής και ποιότητας ύπνου.